– Nurlybek Mashbekuly, Syr eliniń júregi dep maqtanyshpen atalyp júrgen Qyzylorda shaharynda búgin tańda at­qarylyp jatqan jumystardy ózińiz­den estigim keledi.
– Qala oblys ekonomıkasynyń barlyq salasyndaǵy óreli óz­geristerdiń aldyńǵy shebinen kórinip, óńirdiń qalǵan aýmaqtarynyń damýyna jańa serpinimen, jańashyl bas­tamalarymen úlgi kórsetti.Bılik pen buqaranyń berekeli birliginiń, el múddesi úshin qyzmet etip otyrǵan árbir salanyń tynymdy tirliginiń arqasynda qala qazynasy molaıyp keledi. Ónerkásip kásiporyndarynda ótken jyly 1 trln 45 mlrd 478 mln teńgeniń ónimi óndirildi. 
Oblysta óndirilgen ónimniń 92 paıyzy, salynǵan qurylys nysanda­rynyń 50 paıyzy Qyzylorda qala­synyń úlesine tıdi. Óńdeý ónerkásibiniń ónim kólemi 31 mlrd 280 mln teńgeni qurap, tamaq ónimderin óndirý 29,5 paıyzǵa, munaı óńdeý ónimderin óndirý 3,2 paıyzǵa, qurylys materıaldaryn óndirý 18 paıyzǵa artty. Qala búdjeti burynǵy jylmen salystyrǵanda 3,4 paıyzǵa ulǵaıtylyp, 38 mlrd 585 mln teńgeni qurady. Onyń ishinde kiris salyq bazasyn keńeıtý baǵytynda qabyldan­ǵan sharalardyń negizinde 1,5 esege ósip, jalpy búdjet kirisinde 37 paıyzdy qurady.
Bul qarjylardyń 32 paıyzy – bilim, 33 paıyzy – komýnaldyq sharýashylyq, 23 paıyzy qurylys salasyna baǵyt­taldy. Jyl ishinde menshiktiń barlyq nysanyndaǵy kásiporyndar men uıymdar esebinen negizgi kapıtalǵa salynǵan qarjy kólemi 133 mlrd 200 mln teńgeni qurap, oblysqa salynǵan ın­vestısıanyń 51 paıyzyn qamtama­syz etti. 
– Aýyl sharýashylyǵy óniminiń jal­py kólemi de ulǵaıǵan bolar. Osy baǵyttaǵy jumystardyń jaı-kúıi, eńbek etýshiler­diń jaǵdaıy qalaı, jumys yrǵaǵy­na kóńilińiz tola ma? Múmkindigi shekteýli azamattar, oqshaý qalǵan joq pa? Olardyń jumyspen qamtylýy qalaı? Shaǵyn jáne orta kásipkerlikti da­mytýdyń ahýaly she?
– Iá, mal sharýashylyǵy óniminiń kólemi ótken jylmen salystyrǵanda 102 paıyzdy qurady. Barlyq mal basy túrinen turaqty ósim bar. Esepti mer­zimde memlekettik baǵdarlamalar aıasynda 8 sharýa qojalyǵyna 95 mln teńge kóleminde jeńildetilgen nesıe berilip, «Sybaǵa» baǵdarlamasymen josparlanǵan jumystar 1,5 esege, «Qulan» baǵdarlamasy aıasyndaǵy jumystar 2 esege artyǵymen oryndaldy. Ótken jyly aýyl sharýashylyǵy qurylymdarynyń qatysýymen 7023 gektarǵa daqyl egildi.
Elimizdegi jumyssyzdyqty joıýdy kózdeıtin sátti baǵdarlama – «Jumyspen qamtý – 2020 jol kartasy» aıasynda 680 azamat kásiptik jáne qaıta daıarlaý kýrstarynan ótip, 810 adam áleýmettik jumys oryndarymen, 602 jas maman «Jastar tájirıbesimen» qamtyldy. Nátıjesinde, 1084 adam turaqty ju­mysqa ornalasty. Baǵdarlama aıasynda jyl ishinde 5 mektep pen 1 balabaqshaǵa kúrdeli jóndeý jumystary júrgizilip, 73 jumyssyz azamat turaqty jumys­pen qamtyldy. Azamattyń óz isin uıym­dastyrýyna múmkindik beretin ekinshi baǵyt negizinde bólingen qarjy 102 paıyzǵa artty. Ótken jyly júzge jýyq qyzylordalyq shaǵyn nesıe alyp, jyl ishinde óz kásibin ashty. Jyl basynan 4855 turǵyn jumysqa orna­lasyp, ótken jylmen salystyrǵanda bul baǵyttaǵy kórsetkish 13 paıyzǵa artty. Qalada búginde kásipkerler sany 25938-di qurap, jyl basynan beri 2076 jańa jumys orny ashyldy. Munymen qosa, jyl ishinde 217 múmkindigi shekteýli azamat turaqty jumyspen qamtylyp, ótken jylmen salystyrǵanda 4 esege artty.
Elbasy múmkindigi shekteýli azamattarǵa qamqorlyq kórsetýdi tapsyrdy. Olardy qoǵamdyq ortaǵa beıimdeý jáne bos ýaqytyn tıimdi uıymdastyrý maqsatynda 7 aýla klýby ashylyp, jyl ishinde 800-den asa múge­dek qamtyldy. Bıylǵy jyly aýla klýb­tarynyń úzdiksiz jumys jasaýyna qalalyq búdjetten 12 mln teńge bólindi. Munymen qosa, jyl ishinde 217 múm­kin­digi shekteýli azamat turaqty jumyspen qamtylyp, ótken jylmen salystyrǵan­da 4 esege artty. 
Shaǵyn jáne orta kásipkerlikti damytýǵa tolyq betburys jasaldy. «Bıznestiń jol kartasy – 2020» baǵ­darlamasy aıasynda 64 ınvestısıalyq joba júzege asyrylýda. Bul oblys boıynsha jobalardyń 85 paıyzy – el óndirisine qan júgirtken ındýstrıaldy-ınnovasıalyq damý baǵdarlamasy da qalamyzda ıgilik bastaýyna aınaldy.Ótken jyly 5 joba iske qosylyp, ja­ńadan 105 jumys orny ashyldy. 
Bıznestiń áleýmettik jaýapkershiligi aıasynda qalada «QazGerMunaı» AQ-nyń demeýshiligimen «Shuǵyla» shaǵynaýda­nynda demalys skveri, «Qor» munaı kompanıasynyń demeýshiligimen Syr­darıa ózeniniń oń jaǵalaýynda demalys skveri men aleıasy salynyp, abattan­dyryldy.
«Melıorator» jaýapkershiligi shekteýli seriktestiginiń «Araı» shaǵyn­aýdanynda sporttyq-saýyqtyrý kesheni paıdalanýǵa berilip, 40 adam turaqty jumyspen qamtamasyz etildi. Qalada salynǵan turǵyn úıler kólemi qarqyndy ósip keledi. Jyl ishinde qarjy­lan­dyrýdyń barlyq kózderi esebinen jalpy kólemi 143 myń sharshy metr turǵyn úı paıdalanýǵa berildi, bul budan burynǵy jylmen salystyrǵanda 2,5 paıyzǵa artty degen sóz.
– Menińshe, turǵyn úı ahýaly tóńi­regindegi áńgimeni tereńnen qozǵaýdyń sáti kelip tur. Bul ózi kópten beri halyqtyń kókeıinde júrgen ózekti máseleniń biri emes pe?
– 2005 jyly úı alý kezegine 397 adam tirkelse, jyl saıyn orta eseppen 1300 adamǵa kóbeıip, búgingi kúnge olardyń sany 14 myńnan asty. Qala halqynyń turǵyn úıge suranysyn qanaǵattandyrý maqsatynda jyl ishinde respýblıkalyq jáne jergilikti búdjetterden bólingen 5 mlrd 543 mln teńgege barlyǵy 23 tur­ǵyn úıdiń 1156 páter qurylysy júr­gizilip, 14 turǵyn úı paıdalanýǵa berildi, 330 otbasy jańa pátermen qamtyldy. 
Ótken jyly «Qazaqstan ıpotekalyq kompanıasy» AQ-y «Araı» sha­ǵyn­aýdanynan 230 páterdi quraıtyn 5 turǵyn úıdiń jáne «Samuryq – Qazyna» jyl­jymaıtyn múlik qory AQ-y «Shuǵyla» shaǵynaýdanynan 210 páter­lik 6 kópqabatty turǵyn úıdiń qury­lysyn bastady.
Turǵyn úı-kommýnaldyq sharýa­­shy­lyǵyn jańǵyrtýdyń 2011 – 2020 jyldar­ǵa arnalǵan baǵdarlamasy aıa­synda sońǵy 3 jylda qaladaǵy kúrdeli jóndeýdi qajet etetin kóppáterli úılerdiń 14,3 paıyzy (100 kópqabatty turǵyn úı) qaıta jańǵyrtyldy. Qala­daǵy apattyq úılerge qatysty máseleni túbegeıli sheshý maqsatynda jańadan 60 páterlik 5 úı jáne 100 páterlik 1 úı salý jospar­lanyp, oblystyq búdjetten bólingen 328,5 mln teńgege «Tıtov» qystaǵy men «KBI» shaǵynaýdanynda 60 páterlik eki turǵyn úıdiń qurylysy júrgizildi. 64,8 mln teńgege osy úılerdiń syrtqy ınje­nerlik jelileriniń qurylysy salyndy. Jyl saıyn ınjenerlik ınfraqu­rylymdy damytý jáne jaılastyrý jobasy sheńberinde respýblıkalyq búdjetten bólingen 1 mlrd 76 mln teńgege qalanyń shet aımaqtarynda 98,5 shaqyrym aýyzsý júıesi, 20,8 shaqyrym jol qurylysy salynyp, 1503 sý esep­tegish quraldary ornatyldy jáne kópqabatty úılerdiń syrtqy ınjener­lik júıeleri júrgizildi. 
– Aýyzsý máselesi qalaı sheshilip jatyr?
– «Aqbulaq» baǵdarlamasyna res­pýblıkalyq jáne jergilikti búd­jetterden 1 mlrd 502 mln teńge bólindi. Al qalalyq búdjetten bólingen 41,3 mln teńgege «Sáýlet», «Jańa aýyl» aýdandarynda 2,8 shaqyrym aýyzsý, 0,9 shaqyrym elektr jelisiniń qurylysy salynyp, «KBI», «Araı», «Tıtov» aýdan­­da­­rynda aýyzsý júıesiniń joba-sme­talyq qujattary ázirlendi. Baǵdar­lama aıasynda qala ishinde jáne 5 aýyl­dyq okrýgte 18 sý burǵylaý uńǵymalary burǵylanyp, Aqsýat, Abaı, Aınakól, Aqjarma, Qaraózek eldi mekende­rinde 49,8 shaqyrym aýyzsý júıesi, 74,5 shaqyrym servıstik jeliler tartylyp, 1750 sý eseptegish quraldary ornatyldy. 
– Jylý qazandyqtarynyń, kólik jolynyń jáne abattandyrýdyń jaı-kúıin de tilge tıek etseńiz jaqsy bolar edi...
– Jylý berý maýsymyn turaqty jáne qalypty ótkizý, kólik joly jumysymyzdyń eń aýyr salasy. Oblystyq búdjetten bólingen 328 mln teńgege «Qyzylorda ońtústik jylý ortalyǵynyń» qazandyq sehynyń qazan­dyqtary, qazan agregattary, ma­gıs­traldy jylý júıeleri qaıta jań­ǵyrtyldy.
Jol-kólik ınfraqurylymyn damytýda jańa jobalar júzege asýda.Qalalyqtar úshin strategıalyq mańyzdy kósheler kezeń-kezeńimen qaıta jańǵyrtýdan ótkizilýde. Oblystyq jáne qalalyq búdjetterden bólingen 4 mlrd 572 mln teńgege jalpy uzyndyǵy 84 shaqyrymdy quraıtyn 97 kóshege qaıta jańǵyrtý, kúrdeli jáne ortasha jóndeý jumystary júrgizildi. Qalanyń ońtústik kire beris baǵytyndaǵy «Shymkent – Samara» halyqaralyq avtokólik joly, Beıbarys kóshesi, qalanyń soltústik kire beris baǵytyndaǵy Salamatov, Rysqulov, Ábilqaıyr han, Maral Ishan, Qaratoǵaı kósheleri qaıta jańǵyrtýdan ótip, jańa úlgidegi jaryq baǵanalary men aıaldamalar, kórneki aqparat qondyrǵylary (bılbord) qoıyldy. 
SPMK-70 aýdanynda uzyndyǵy 1,8 shaqyrym Qyzyljarma jáne Aqtóbe kósheleriniń qurylysy aıaqtaldy. Ál-Farabı kóshesi jáne M.Shoqaı kóshesi kúrdeli jóndeýden ótkizilip, ja­ryqtandyryldy. Qalada uzyndyǵy 60 shaqyrymdy quraıtyn 75 kóshe, aýyl­darda 7,3 shaqyrymdy quraıtyn 10 kóshe ortasha jóndeýden ótkizildi. Qazir Qy­zylordany «qaýipsiz qalaǵa aınal­dyrýda» keshendi sharalar júzege asy­rylýda. 
Qala kósheleriniń kúre tamyr­larynyń biri – Abaı dańǵyly boıy­nan, Qazybek bı kóshesinen jaıaý júrginshi­­ler úshin 2 aspaly kópir qurylysy saly­nyp, «Bolashaq» ýnıversıteti tusynda­ǵy aspaly kópir paıdalanýǵa berildi. «Jaına» saýda úıiniń tusyndaǵy kópir jaqyn kúnderi el ıgiligine qyzmet etedi. 57,2 shaqyrymdy quraıtyn 31 kóshe qaıta jaryqtandyrylyp, kópqabatty turǵyn úılerdiń 25 aýlaishilik joldary men avtoturaqtary, uzyndyǵy 11,9 shaqyrymdy quraıtyn 13 kósheniń jaıaý júrginshiler joldary jóndeldi. Aýyldyq okrýgterde jalpy uzyndyǵy 11,2 shaqyrymdy quraıtyn 9 kóshe jaryqtandyryldy.
Qyzylorda – Shymkent avtojo­lynyń qalamyzǵa kire beris baǵytynda, Qyzylorda qalasy men Qorqyt ata áýejaıyna deıingi joldyń boıynda ozyq tehnologıalardy engizý maqsa­tynda tamshylatyp sýarý arqyly «Jasyl beldeý» jasalýda. Qala bo­ıynsha 16 myń túp aǵash kóshetteri, 97 myń sharshy metr aýmaqty quraıtyn 46 aleıa, skver, kóshelerge, kóshe aıryq­taryna gúlder men gazondar otyrǵy­zyldy.
Búginde qalany aıaq sýmen qamtamasyz etý úshin tıisti joba-smetalyq qujattar ázirlendi. Komýnaldyq mekemelerdiń materıaldyq-tehnıkalyq bazasy nyǵaıtylyp, 9 arnaıy tehnıka satyp alyndy. Syrdarıa ózeniniń oń jaǵa­laýynda «Munaıshy» shaǵynaýdanyn salý úshin joba-smetalyq qujattary ázirlenip, memlekettik saraptamadan ótti. Turǵyndar arasynda kópshilik suranysqa ıe jáne ózekti máselelerdiń biri – jeke turǵyn úı úshin beriletin jer telimderi. Jer telimine qatysty turǵyndardyń ótinishteri esepke aly­nyp, kezekke turý tizimi jasaldy. 
Oblystyń eldi mekenderin tolyq gazdandyrý jobasy aıasynda oblys ortalyǵynyń aımaqtaryn jáne qalaǵa qarasty eldi mekenderin gazdandyrý maqsatynda tıisti jumystar atqarylýda.Qyzyljarma aýyldyq okrýgin gazben jabdyqtaý maqsatynda gaz qubyrlary tartylýda. Tasbóget kentin gazben qamtý jumystary tolyq aıaqtalyp, taıaý arada turǵyn úılerge gaz beriledi. Talsýat aýyl­dyq okrýgin jáne sol mańdaǵy áleý­mettik nysandardy gazben qam­tamasyz etý qarqyny arta túsedi.
– Kindik qanymyz tamǵan jer – Qy­zylorda shaharynyń bolashaǵyna qy­zyǵamyz, budan da jaqsy bolsa, úz­diksiz damı berse eken dep tileımiz...
– Oblys ákimi Qyrymbek Eleý­ulynyń tikeleı basshylyǵymen óńirdiń bas áýe qaqpasy – «Qorqyt ata» áýe­jaıyn zamanaýı talaptarǵa sáıkes­tendirý maqsatynda saǵatyna 250 jo­laýshyny jiberý múmkindigi bar halyqaralyq úlgidegi jańa jolaýshylar termınalynyń qurylysy bastaldy (jobalyq quny – 6,2 mlrd teńge).Qalanyń damý josparyna sáıkes, Syr­darıa ózeniniń sol jaǵalaýyn damytý, búgingi talaptarǵa sáıkes zamanaýı úlgidegi jańa qala turǵyzý maqsatynda Muratbaev kóshesinen Syrdarıa óze­ni­niń eki jaǵalaýyn baılanystyratyn avtomobıl kópiriniń qurylysy qolǵa alyndy. Sol jaǵalaýdy damytýdyń túbegeıli josparlaý jobasy boıynsha birinshi kezekte 500 gektar aýmaqqa ákimshilik ǵımarattar men túrli maq­sattaǵy áleýmettik nysandar salynady.Ol 15 aýdannan quralady, onyń ishinde: 11 turǵyn aýdan, 1 ındýstrıaldyq aımaq jáne 3 iri saıabaqtar men gúlzarlar bar.
Aımaq basshysy Q.Kósherbaevtyń el janashyry, úlken istiń uıytqysy jáne uıymdastyrýshysy bolyp otyrǵanyna rızalyq sezimimdi bildirgim keledi. Onyń tikeleı qoldaýymen «Baıqońyr» áleýmettik kásipkerlik korporasıasy aksıonerlik qoǵamy janynan «Qyzy­lorda Avtobýs parki» quryldy. Qala turǵyndaryn, eń bastysy, múmkindigi shekteýli azamattardy qoǵamdyq kó­liktermen qamtamasyz etý maqsatynda qala tynysyna jańa serpin bergen, ekologıalyq taza, qoljetimdi 20 avtobýs alynyp, búgingi tańda turǵyndarǵa sapaly qyzmet kórsete bastady. Jaqyn arada taǵy 100 avtobýs alamyz.
Biz Qyzylorda qalasyn aıshyqty ordaǵa, ozyq óndiristiń oshaǵyna, jańa dáýirdiń saltanaty jarasqan qalasyna aınaldyrýdy basty maqsat sanaımyz. Sol nıetpen is-qımyl jasap mańdaı ter tógemiz, tynymsyz eńbek etemiz.
– Áńgimeńizge raqmet!
Suhbattasqan  Iten QARYMSAQULY,
Qazaqstannyń Qurmetti jýrnalısi,
Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi

Derekkóz: Aıqyn-aqparat