قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق مۋزەيىنە «حالىق قاھارمانى»، عارىشكەر-ۇشقىش توقتار اۋباكىروۆ كەلگەن ەدى. كەلگەندەگى ماقسات جۇرتشىلىقپەن جۇزدەسۋ. كەزدەسۋ بەيرەسمي فورماتتا ءوتىپ، توقتار اعا جينالعان جۇرتشىلىقتىڭ ءبىراز سۇراقتارىنا جاۋاپ بەردى، - دەپ جازادى «نامىس» پورتالى.

وتانعا ورالۋ. «مەن وتىز جىلداي رەسەيدە قىزمەت ەتتىم. اتاقتى ميكويان اتىنداعى مەكەمەدە بىلدەي قىزمەتتە وتىردىم. ول جەردە جۇمىسىم قۇپيا ەدى. ءتىپتى كۋالىگىمدە ءجاي عانا «جۇرگىزۋشى» دەپ جازىلعان بولاتىن. ءبىراق ەلىمە قايتقىم كەلدى. ايەلىممەن اقىلداسىپ ەدىم، ول ماعان «وسىندا كەلگەندە ەلىم ءۇشىن دەپ كەلگەن ەدىڭ، ەندى ەلىڭ ءۇشىن ورالۋ كەرەك. سەن ءوز ەلىنە كەرەكسىڭ، قايتايىق» دەدى. ارينە، ورىستار مەنى جىبەرگىسى كەلمەدى، دەگەنمەن تاباندىلىق تانىتىپ كەتتىم-اۋ» دەپ اعىنان جارىلدى توقتار باتىر.

تۇڭعىش عارىشكەر. “بىردە شىمبۇلاقتا شاڭعى تەۋىپ جۇرگەنىمدە، جاقىن جولداستارىم حابارلاسادى. «توقا، نەگە بىزگە ايتپايسىڭ؟ عارىشقا ۇشقالى جاتىر ەكەنسىڭ عوي» دەپ رەنجيدى. مەن اڭ-تاڭمىن. ەرتەسىنە نۇرەكەڭە (نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى) باردىم. «مەنىمەن اقىلداسپاي نەگە وسىنداي شەشىمدەر قابىلدادىڭدار؟ مەن بارمايمىن. مەن ۇشقىشپىن، عارىشكەر ەمەسپىن» دەدىم. نۇرەكەڭ: «بىلگىرلەردىڭ بارلىعىنان سۇراستىردىم. ءبارى ءبىر اۋىزدان ءدال ءقازىر عارىشقا ۇشا الاتىن توقتاردان باسقا ەش قازاق جوق دەدى. سوندىقتان وسىلاي دەپ شەشتىك». مەن «جوق» دەپ سىرەسىپ تۇرىپ الدىم. سول كەزدە نۇرەكەڭ: «توقتار، ءدال ماعان بۇل كەرەك ەمەس. پرەزيدەنتپىن. بۇدان ارتىق نە ارماندايمىن. ساعان دا كەرەك ەمەس. جەتەر جەرىڭە جەتتىڭ. ءبىراق ول قازاققا كەرەك. وتىز جىل بويى حالىقتىڭ اڭساعان ارمانىن جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىنشىلىك تۋىپ وتىر» دەدى. حالقىم ءۇشىن كەلىستىم».

عارىش. «ۇشۋ كۇنىنىڭ ۋاقىتى بەكىتىلدى. دەگەنمەن نۇرەكەڭە بىردەن ايتتىم «مەن ءجاي عانا ۇشپايمىن، ارنايى زەرتتەۋ جۇمىستارىن اتقارۋ كەرەك». ول ماقۇل كورىپ، 300 ادام (عالىمى بار، زەرتتەۋشىسى بار) باس قوسىپ زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ باعدارلاماسىن دايىندادىق. بۇرىن زەرتتەلمەگەن تاقىرىپتاردى قوزعادىق. ارالدىڭ ەكولوگيالىق ماسەلەسىن العاشقى بولىپ دايىنداپ دالەلدەگەن مەن ەدىم. عارىشتان ارال ايماعىن فوتوعا ءتۇسىرىپ، كەيىن سول تۇزدىڭ سولتۇستىك مۇزدى مۇحيتقا قاراي ۇشاتىنىن كورسەتتىم. تۇز ۇشقان جەردىڭ ءتۇسى دە وزگەشە بولادى. تاعى دا باسقا زەرتتەۋلەر بولدى. كەلگەننەن كەيىن الەم عالىمدارى «بۇنداي جاڭالىقتاردى، وسىنداي زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەلەرىن وتىز جىل ىشىندە ەشبىر عارىشكەر الىپ كەلمەگەن» دەگەن ەدى. ءوز باسىما ەمەس، قازاق حالقى ءۇشىن ماقتاندىم».

جەرگە ورالۋ. «عارىشتان كەلگەن سوڭ، ەل-جۇرت قۇشاعىن جايىپ قارسى الدى. تابانىمدى جەرگە تيگىزبەدى. مەن حالقىما ريزامىن. ءالى كۇنگە دەيىن قۇرمەتتەيدى. شاقىرعان جەردەن قالماۋعا تىرىسامىن. وتكەندە ءبىر جوو ستۋدەنتتەرى حابارلاسادى. «اعا، رەكتورات رۇقسات بەرمەي وتىر. دەگەنمەن ءوزىمىز باس قوسايىق دەپ شەشتىك. ادام سانى كوپ بولمايدى-اۋ. كەلە الاسىز با؟» دەپ سۇرادى. مەن: «ەكى ادام بولا ما؟» دەپ سۇرادىم. «يا» دەدى. وندا «بارامىن» دەدىم. قۇداي-اۋ، بارسام زال تولى. ەكى قاپتال، ورىندىقتاردىڭ اراسىندا ءبىر ادام سىياتىنداي ورىن جوق قوي. مەنى كەلەدى دەگەندى ەستىپ، جينالعان ەكەن. ريزا بولدىم».

وكىنىش. «قازاقستاننىڭ ءوز عارىش اگەنتتىگىن قۇرۋدى باستاعان مەنمىن. 1993 جىلدارى ەدى. اقشا جوق. شتاتتا التى-اق ادام. جالاقىسى 10 (ون) دوللار. تولىق قاندى جۇمىس جاساۋعا مۇمكىنشىلىك بولمادى. دەسە دە تىرىسىپ ءجۇرىپ بايقوڭىر تۋرالى زاڭ قابىلدادىق، بەكىتتىك. كەيىن بۇۇ بارىپ عارىش سالامىزدى تانىستىردىق. بۇگىن ويلاپ وتىرسام، قازىرگى ميلليارد تەڭگەلەر سول كەزدە بولعاندا، كوپ شارۋا تىڭدىراتىن ەدىم. ەندى ارمانىمدى ايتايىن، ەۋروپادا ورتاق عارىشتى زەرتتەۋ ورتالىق بار. ءبىز دە ورتا ازيالىق ورتالىقتى قۇرۋ كەرەكپىز. جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل».

جاستارعا. «بۇگىنگى تاڭدا جاستارعا ەڭ كەرەگى ول – ءبىلىم. وزگەدەن تەك ءبىلىم ارقىلى عانا وزا الامىز. بالا كەزىمدە اۋىلدا انام ەكەۋىمىز عانا تۇردىق. جاز بويى قىسقا دايىندىق جاسايمىن، قىستا مەكتەپ كىتاپحاناسىنان شىقپايمىن. كىتاپتى كوپ وقىدىم. وسىلاي وستىك قوي. ءقازىر ءبارى دە جەڭىل. كىتاپ تۇگىل، پلانشەت تۇگىل، ۇيالى تەلەفوننىڭ وزىنەن كىتاپ وقۋعا بولادى. مۇمكىنشىلىك كوپ. تەك دۇرىس پايدالانا ءبىلۋ كەرەك»، دەپ ءوز ءسوزىن قورىتىندىلادى توقتار اعامىز.