اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە «ءتىل گەنەتيكاسى: تىلدىك تاڭبا-نىشاندىق جۇيە» اتتى عىلىمي ەڭبەك تانىستىرىلدى، - دەپ حابارلايدى «قامشى» پورتالى.
ەڭبەك اۆتورى قورقىت اتا اتىنداعى قىزىلودا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوسەنتى، ف.ع.ك. شانجارحان بەكماعامبەتوۆپەن بولعان كەزدەسۋگە ۋنيۆەرسيتەتتىڭ وقىتۋشىلارى مەن ستۋدەنتتەرى قاتىستى.
«ءۇش قيان» باسپاسىنان شىققان ەڭبەك اۆتورى قازىرگى قالىپتاسقان ءتىل تاريحى عىلىمى مەن جالپى ءتىل ءبىلىمى عىلىمىنىڭ، ياكي قالىپتاسقان ءتىل فيلوسوفياسىنىڭ اتالمىش ماسەلەنى شەشۋدە مۇلدە دارمەنسىز بولىپ وتىرعانىن ايتا كەلىپ، ءوزىنىڭ ماسەلەگە مۇلدە باسقاشا، جاڭاشا تۇرعىدان كەلگەندىگىنە نازار اۋداردى. ونىڭ ايتىنشا، مىنانداي پارادوكستەر بىردەن كوزگە تۇسەدى ەكەن:
- ادەتتە، قازىرگى ءتىل ءبىلىمى عىلىمىندا ءتىل پايدا بولۋى كەزدەيسوق قۇبىلىس رەتىندە تۇسىندىرىلەدى دە، نەگىزگى تىلدىك بىرلىكتەر (سوزدەر) تەك قانا شارتتى بەلگىلەر (ف. دە سوسسيۋر) دەپ قابىلدانادى. ءبىراق، ەكىنشى جاعىنان، «ءتىل مەن ويلاۋ ءوزارا تىعىز بايلانىستى...» ەكەنى دە دارىپتەلەدى. سوندا كەزدەيسوقتىق پەن سانالىلىقتىڭ قايسىسىنا سەنۋ كەرەك؟
- ورتا مەكتەپتەر عانا ەمەس، جوو - لاردا دا ءتىل دىبىستارىندا ماعىنا جوق، ال سوزدەردە ماعىنا بار»، - دەيمىز، سوندا «جوقتان» «بار» پايدا بولعانى ما؟ ءتىل دىبىستارى ءسوز جاسايتىن كىرپىشتەر مە، الدە...
- ءتىل دىبىستارىن داۋىستى جانە داۋىسسىز دەپ ءبولۋ ءۇردىسى قالىپتاسقان، شىنىندا، «داۋىسسىز» دىبىس بولا ما؟ ماسەلەگەن گەنەتيكالىق تۇرعىدان قالاي كەلۋ كەرەك؟
- قازىرگى تۇسىنىكتەگى «ءتۇبىر» جانە «نەگىز» تەرميندەرىنىڭ شىنايى تابيعاتى قانداي؟ ءتۇبىر قايدان شىقتى؟ نەگىز، ءنات ۇعىمدارىن تىلدىك تۇرعىدان قالاي ءتۇسىنىپ ءجۇرمىز؟ ورىس ءتىل بىلىمىندەگىدەي «وسنوۆا – نەيزمەنياەمايا چاست سلوۆا، كوتورايا ۆىراجاەت ەگو لەكسيچەسكوە زناچەنيە» دەگەن تۇسىنىك تىلدىك نەگىز ۇعىمىنا ساي كەلە مە؟
- «ءتىل – تاڭبالىق جۇيە» بولىپ ەسەپتەلەدى دە، نەگىزگى تىلدىك تاڭبا دەپ «ءسوز» تانىلادى. توڭىرەگىندە وزگە دە وراسان كوپ داۋ-داماي جۇرگەن وسى كوزقاراسقا سەنسەك، ءبىر ءتىلدىڭ وزىندە قانشا مىڭداعان تاڭبالار بولار ەدى... ال تۇركىلىك ۇعىمدا اسا كيەلى (ساكرالدى) سانالاتىن تاڭبا ۇعىمىن بۇلايشا جايداق ءتۇسىنۋ ءتىلدىڭ شىنايى تابيعاتىن تانۋعا ەمەس، شاتىستىرۋعا اكەلمەي مە؟ ورىس تىلىندەگى «زناك يازىكوۆوي» ۇعىمىن قازاق ءتىل بىلىمىندە «تلدىك تاڭبا» دەپ اتاپ، قالايشا قاتەلەستىك؟
ءتىل بىلىمىندەگى سان الۋان ساۋالدار توڭىرەگىندەگى ماسەلەلەردى قوزعاعان اۆتوردىڭ عىلىمي لەكسياسى تىڭدارمان قاۋىم تاراپىنان دا ەرەكشە قىزىعۋشىلىق تۋعىزدى.
پىكىر قالدىرۋ