جالپى جاپونياداعى قاريالاردىڭ قايسىسىنا سويلەسسەك تە، وتكەنگە وكىنبەۋ، باسقا تۇسكەن قيىندىقتى جۇرەككە جاقىن قابىلداماۋ، جامان ويعا بەرىلمەۋ، ۇنەمى العا ۇمتىلۋ جانە تابيعاتتا ءجيى بولۋعا تىرىسۋ تۋرالى ايتادى. جاپون قاريالارىنىڭ ءومىر سالتىنا قاراساڭىز، ەۋروپا مەن امەريكا عالىمدارى ايتىپ جۇرگەن «ادامنىڭ ەڭبەك ونىمدىلىگى جاسىنا بايلانىستى، قارتايعاندا ىسكەرلىك قابىلەتى ناشارلايدى» دەگەن تەوريانىڭ الەمگە ورتاق قاعيدا ەمەستىگىن تۇسىنەمىز. ستاتيستيكالىق دەرەكتەردەن كەلتىرسەك، جاپونداردىڭ ورتاشا ءومىر ۇزاقتىعى 82 جاس. ورتاشا ەسەپپەن ەرلەر — 78، ايەلدەر 86 جىل ءومىر سۇرەدى ەكەن. بۇل دۇنيەجۇزىندەگى 1 ورىننىڭ كورسەتكىشى. ەكىنشى ورىندا شۆەسيا تۇر. ورتاشا ەسەپپەن ەركەكتەرى 78، ايەلدەرى 83 جىل ءومىر سۇرەدى ەكەن. يسپان ەركەكتەرىنە 76، ايەلدەرىنە 83 شاماسىنداعى جاس تەلىنەدى. اۆستراليا تۇرعىندارىنىڭ ىشىندەگى ەرلەرى 77، ايەلدەرى 82 جىل دەپ مولشەرلەنسە، كانادالىقتارعا 77/82 دەگەن سيفر تيەسىلى.
جەرۇيىق مەكەن سانالاتىن شۆەيساريادا تۇراتىن ەرلەر قاۋىمى 76، ايەلدەرى شامامەن 89 جىل جاسايدى، فرانسۋزدار دا وسى شامادا. بۇل دۇنيەجۇزىندە حالقى ۇزاق جاسايتىن ەلدەردىڭ ءتىزىمى. بۇل ءتىزىمدى جاپونيانىڭ باستاۋى زاڭدى دا. قورشاعان ورتا جاعدايى مەن الەۋمەتتىك فاكتوردىڭ ەكى اياقتى تىرشىلىك يەسىنە قاتتى اسەر ەتەتىنىن بىلەمىز. كەيىنگى كەزدە ارتىق سالماقتىڭ ادام ومىرىنە اسا ءقاۋىپتى ەكەنى ايتىلىپ ءجۇر. جاپونيادا 65 - تان اسقاندار حالىقتىڭ 20 پايىزىن قۇرايدى. بارلىعى ارتىق سالماقتان ادا. ەدو داۋىرىندەگى شيپاگەر كايبارا ەكينەن (1630-1714) «يوۋدجوۋكي» دەگەن كىتابىندا «ادامنىڭ توقتىعى 80 پايىز دەڭگەيدەن اسپاۋ كەرەك» دەگەن ەكەن.
ال بيىلعى 100 گە تولىپ وتىرعان تەراپيەۆت حينوحارا شيگەاكي تاماقتانعاندا اسقازاننىڭ 30 پايىزىن بوس قويۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى. 1911 جىلى دۇنيەگە كەلگەن حينوحارا شيگەاكي 1941 جىلدان بەرى دارىگەر بوپ جۇمىس ىستەيدى. «سەمىزدىكتەن قورقىپ، ەتتەن تولىق باس تارتقان دۇرىس ەمەس» دەيدى ول. جۇزگە كەلگەن دارىگەردىڭ ءوزى ۇزىن-ۇزىن باسپالداقتارمەن تاياقتىڭ كومەگىنسىز جاياۋ كوتەرىلەدى. ليفت، ەسكالاتوردى پايدالانبايدى، جولعا شىققاندا جۇگىن ءوزى كوتەرەدى. قان تامىرلارىن قالىپتى جاعدايدا ۇستاۋ ءۇشىن تۇراقتى تۇردە جاتتىعۋ جاسايدى. «ۇيىقتاماۋ دەنساۋلىققا ءقاۋىپتى ەمەس، ۇيىقتاماعانىن ويلاپ، ۋايىمداپ، كۇيىنۋ ءقاۋىپتى» دەيتىن حينوحارا شيگەاكي اپتاسىنا ءبىر رەت تاڭعا دەيىن جازۋ جازادى ەكەن. «قارتايدىم دەپ، ەكى قولدى بوس قويىپ، ديۆاندا جاتىپ العان دۇرىس ەمەس. كوپشىلىكپەن ارالاسىپ، شابىتتاندىراتىن سۇيىكتى ىسپەن شۇعىلدانۋ كەرەك. ورتاشا جاس ۇزاقتىعى 80 دەسەك، قالعان 10-20 جىلدى دا ەڭبەكپەن وتكىزۋ كەرەك. ادام بويىندا 36000 گەن بار. پايدالانبايتىنىمىز قانشاما! مۋزىكا، سپورت، سۋرەت ونەرىن تەك قولىنان كەلەتىن جاستاردىڭ شارۋاسى دەمەۋ كەرەك. ادام بويىنداعى كوپتەگەن قابىلەتتەر قارتايعاندا اشىلۋى مۇمكىن» دەيدى ول.
شارافات جىلقىبايەۆا، جاپونتانۋشى
