وتكەن 4-5 قىركۇيەك كۇندەرى ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قىتايدىڭ حانچجوۋ قالاسىندا ۇيىمداستىرىلعان G20-نىڭ «ۇلكەن جيىرمالىق» 11ء-شى سامميتىنە قاتىستى. كەلەلى كەڭەستىڭ العاشقى كۇنى ءسوز العان قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ الەمدىك اۋقىمداعى ورامدى ويلارى مەن ۇتىمدى ۇسىنىستارى ەشكىمدى بەيجاي قالدىرعان جوق، - دەپ حابارلايدى Qamshy.kz "ەگەمەن قازاقستانعا" سىلتەمە جاساپ.
ىلگەرى نيەت، ورەلى وي
جاھاندىق ەكونوميكانىڭ ورنىقتى جانە تەڭگەرىمدى ءوسىمىن ىنتالاندىرۋ، حالىقارالىق قارجى سالاسىن جەتىلدىرۋ، ونىڭ رەفورمالارىن العا جىلجىتۋ، ينكليۋزيۆتى قارجىلاردى دامىتۋ ماسەلەلەرى جان-جاقتى تالقىلانعان، «يننوۆاسيالىق، كىناراتسىز، ءوزارا بايلانىستى جانە ينكليۋزيۆتى الەمدىك ەكونوميكا قۇرۋ» تاقىرىبىمەن وتكەن وسىناۋ مارتەبەلى جيىندا مەملەكەت باسشىسى الەمدى تولعاندىرىپ وتىرعان وزەكتى ماسەلەلەرگە ايىرىقشا نازار اۋداردى.
تارقاتا ايتار بولساق، ءسامميتتىڭ «ساياسي ۇيلەسىمدىلىكتى نىعايتۋ جانە دامۋدىڭ جاڭا جولىنا بەت بۇرۋ» تاقىرىبىنداعى العاشقى سەسسياسىنىڭ اشىلۋىندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءبىرىنشى كەزەكتە ايتۋلى باسقوسۋدىڭ ۇمىتكە تولى كۇردەلى كەزەڭدە ءوتىپ وتىرعانىنا توقتالدى.
«الەمدىك ەكونوميكانىڭ، ساۋدا مەن كاپيتال قوزعالىسىنىڭ ءوسۋ قارقىنى باياۋلاپ كەلەدى. ول ميلليونداعان ادامنىڭ ءال-اۋقاتىنا اسەر ەتەدى. دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ ءرولى تومەندەۋىنە جانە الەمدىك ەكونوميكانىڭ فراگمەنتتەلۋىنە الىپ كەلەتىن ترانسقۇرىلىقتىق جاڭا ساۋدا-ينۆەستيسيا بىرلەستىكتەرى قۇرىلۋدا. بۇل ۇدەرىستەر جاھاندىق ەكونوميكاداعى ىقپال ايماعى ءۇشىن كۇرەستىڭ جاڭا كەزەڭىنىڭ باسى بولۋى مۇمكىن»، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
مەملەكەت باسشىسى جاھاندىق دامۋدىڭ بۇدان ارعى جولى نەگىزىنەن بۇكىل دۇنيەجۇزىلىك قوعامداستىقتىڭ ءىس-قيمىلىنىڭ جۇيەلىلىگىنە بايلانىستى ەكەنىنە ەكپىن بەردى.
وسىعان بايلانىستى، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ەكونوميكانى جانە قارجىنى حالىقارالىق تۇرعىدان رەتتەۋدەگى باستى ءرولدى ءبىرتۇتاس جاھاندىق ۇيىمنىڭ اتقارۋى ءتيىس دەگەن پىكىر ءبىلدىردى.
«ونداي قۇرىلىمدى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك كەڭەسىن جاھاندىق دامۋ كەڭەسىنە اينالدىرۋ ارقىلى قالىپتاستىرۋعا بولادى. وعان جاھاندىق ەكونوميكالىق رەتتەۋشى فۋنكسيالار جۇكتەلۋى كەرەك»، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، قازىرگى ۋاقىتتا مونەتارلىق، فيسكالدىق ساياساتتى ۇيلەستىرۋ جانە قۇرىلىمدىق رەفورمالار جۇرگىزۋ ماڭىزدى، الايدا ۇزاق مەرزىمدى تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن بۇل دا جەتكىلىكسىز.
«دامۋشى ەلدەردى قوسا العاندا، بۇكىل الەمدە ايىرباس باعامىن تۇراقتاندىرۋعا قاتىستى نەعۇرلىم ءتيىمدى ۇسىنىستار ازىرلەۋ قاجەت»، – دەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.
سونداي-اق، ەلباسى جاھاننىڭ ەكونوميكالىق جانە قارجىلىق ىنتىماقتاستىق ماسەلەلەرىن ساراپتاۋعا ارنالعان بۇل فورۋمدا الەمدىك ەكونوميكانى جانداندىرۋعا باعىتتالعان شارا رەتىندە جاڭا يندۋستريالىق ريەۆوليۋسياعا، ساندىق ەكونوميكا مەن يننوۆاسياعا سەنىم ارتۋدى ۇسىندى.
«مەن بۇل ۇستانىمدى تولىق قولدايمىن. ول مىندەتتى تەك قانا ينكليۋزيۆتىلىك قاعيدالارى ارقىلى ىسكە اسىرا الامىز. G20 مەن دامۋشى مەملەكەتتەر اراسىنداعى ديالوگ ورتالىعىن انىقتاپ الۋ كەرەك. ماسەلەن، قازاقستاندا قۇرىلعان جانە بارلىق قاتىسۋشىلار ءۇشىن اشىق G-Global اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتيۆتىك الاڭىن ءبىر نۇسقا رەتىندە قاراستىرۋدى ۇسىنامىن. ول 140 مەملەكەتتىڭ 30 مىڭنان استام مامانىنىڭ باسىن قوسىپ وتىر»، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
بۇدان بولەك، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بۇۇ-نىڭ ورنىقتى دامۋ ماقساتتارى مەن پاريج كەلىسىمىنىڭ جانە «جاسىل ەكونوميكا» قاعيدالارىنىڭ ىسكە اسۋىنا قازاقستاننىڭ بەلسەندى قولداۋ كورسەتىپ وتىرعانىن اتاپ ءوتتى.
«استانادا 2017 جىلى «بولاشاقتىڭ ەنەرگياسى» تاقىرىبىمەن وتكىزىلەتىن ەكسپو حالىقارالىق كورمەسى وسىعان قىزمەت ەتەتىن بولادى. سونىمەن قاتار، ءبىز «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعىن قۇرىپ جاتىرمىز. بارلىق مەملەكەتتەردى استاناداعى ەكسپو-2017 كورمەسىنە قاتىسۋعا شاقىرامىن. وندا بۇۇ-نىڭ قولداۋىمەن ءتيىستى ءىس-شارالار وتكىزۋگە بولار ەدى»، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
ءسوزىنىڭ سوڭىندا مەملەكەت باسشىسى قازاقستاننىڭ وسى زامانداعى مەيلىنشە وزەكتى پروبلەمالاردى شەشۋ جولدارىنا قاتىستى ويلارىن «الەم. ءححى عاسىر» مانيفەسى ارقىلى جەتكىزگەنىن، سونداي-اق مانيفەست يدەيالارىن ىسكە اسىرۋ مەن يادرولىق جانە جاپپاي قىرىپ-جويۋعا ارنالعان وزگە دە قارۋ تۇرلەرىنەن ازات الەم قالىپتاستىرۋ باستاماسى ۇيىم تاراپىنان قولداۋ تابادى دەپ ۇمىتتەنەتىنىن ايتتى.
«تەرروريزمدى تولىق جەڭۋ ءۇشىن G20-نىڭ بارلىق مۇشەلەرى مەن باسقا دا مۇددەلى ەلدەردىڭ بىرلەسە كۇش جۇمىلدىرۋى جاقسى باستاما بولار ەدى. بۇكىل الەم قوعامداستىعى وسىنى كۇتەدى»، – دەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.
سونىمەن قاتار، قازاقستان پرەزيدەنتى G20 ءسامميتى اياسىندا جيىنعا قاتىسۋشى مەملەكەتتەردىڭ جانە حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ باسشىلارىمەن كەزدەسىپ، وزەكتى ماسەلەلەر توڭىرەگىندە وي ءبولىستى.
كەڭ ءورىستى كەلەلى كەڭەس
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ G20 ءسامميتى ساتىندە اقش پرەزيدەنتى باراك وبامامەن كەزدەسىپ، تاراپتار ءبىرقاتار ماڭىزدى سالالارداعى ەكىجاقتى ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ قازىرگى جاعدايى مەن دامۋ پەرسپەكتيۆالارىن تالقىلادى. سونداي-اق، ەكى ەلدىڭ كوشباسشىلارى حالىقارالىق كۇن تارتىبىندەگى وزەكتى ماسەلەلەر توڭىرەگىندە دە پىكىر الماستى.
قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ اقش باسشىسى باراك وبامانىڭ پرەزيدەنتتىگى كەزىندە ەكى ەل اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق كوپتەگەن باعىتتار بويىنشا، سونىڭ ىشىندە يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ جانە قارۋسىزدانۋ سالاسىندا جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلگەنىن اتاپ ءوتتى.
ال باراك وباما ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ امەريكا قۇراما شتاتتارى ءۇشىن جاقىن دوس جانە سەنىمدى سەرىكتەس ەكەنىن ايتىپ، ءوزىنىڭ پرەزيدەنتتىك مەرزىمى اياقتالعاننان كەيىن دە ءوزارا تىعىز ءىس-قيمىل جاساۋعا ءازىر ەكەنىن جەتكىزدى.
كەزدەسۋ سوڭىندا قازاقستان پرەزيدەنتى اقش باسشىسى ب.وبامانى ەلىمىزگە ساپارمەن كەلۋگە شاقىردى.
G20 ءسامميتى شەڭبەرىندە مەملەكەت باسشىسى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى پان گي مۋنمەن جۇزدەسىپ، تاراپتار قازاقستان مەن بۇۇ اراسىنداعى ءوزارا ءىس-قيمىل ماسەلەلەرىن تالقىلادى ءارى ەكىجاقتى بايلانىستاردى ودان ءارى دامىتۋ پەرسپەكتيۆالارىن قاراستىردى. بۇدان بولەك، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پەن پان گي مۋن حالىقارالىق كۇن تارتىبىندەگى تۇيتكىلدى ماسەلەلەردى ءسوز ەتتى. سونداي-اق، پرەزيدەنت ەلىمىز بەن بۇۇ اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ تابىستى ەكەنىن ايتىپ، ۇيىمنىڭ جاھاندىق باستامالارى مەن جوبالارىن قازاقستاننىڭ قولدايتىنىن جەتكىزدى. ال بۇۇ باس حاتشىسى ءتيىمدى سەرىكتەستىكتىڭ ودان ءارى نىعايىپ، دامي بەرەتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ G20 ءسامميتى اياسىنداعى تاعى ءبىر كەزدەسۋى ەۋروپالىق كوميسسيانىڭ ءتوراعاسى جان-كلود يۋنكەرمەن بولدى. جۇزدەسۋ بارىسىندا قازاقستان مەن ەۋروپالىق وداق اراسىنداعى ساياسي جانە ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستى نىعايتۋ پەرسپەكتيۆالارى ءسوز ەتىلدى. تاراپتار ەكىجاقتىڭ كەڭەيتىلگەن سەرىكتەستىك پەن ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمنىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتىپ، قارىم-قاتىناستىڭ ودان ءارى قارقىندى دامي بەرەتىنىنە سەنىم ارتتى.
ال مەملەكەت باسشىسىنىڭ ۇلىبريتانيا پرەمەر-مينيسترى تەرەزا مەيمەن وتكىزگەن كەزدەسۋىندە ەلدەر اراسىنداعى ەكىجاقتى ءوزارا قارىم-قاتىناس ماسەلەلەرى، سونداي-اق، حالىقارالىق كۇن تارتىبىندەگى وزەكتى جاعداياتتار قاراستىرىلدى. ءوز كەزەگىندە نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ۇلىبريتانياعا ديەۆيد كەمەرون پرەمەر-مينيستر بولعان كەزىندە ءوزارا ءىس-قيمىل مەن ىنتىماقتاستىقتىڭ جوعارى دەڭگەيىنە قول جەتكىزىلگەنىن ايتا كەلىپ، ت.مەيدى قازاقستانعا ساپارمەن كەلۋگە شاقىردى.
ەلباسىنىڭ كانادا پرەمەرمينيسترى دجاستين تريۋدومەن كەزدەسۋ ساتىندە مەملەكەتتەر اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ ساۋدا-ەكونوميكالىق، ينۆەستيسيالىق جانە مادەني-گۋمانيتارلىق سالالار ءتارىزدى باستى باعىتتارىنا قاتىستى پىكىر الماسىلدى. بۇدان باسقا، تاراپتار ءتۇرلى سالالاردا، سونىڭ ىشىندە اۋىل شارۋاشىلىعى باعىتىندا ەكىجاقتى ءوزارا ءىس-قيمىلدى نىعايتۋ ءۇشىن زور الەۋەت بار ەكەنىن ءسوز ەتتى. كەزدەسۋ سوڭىندا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ كانادا پرەمەر-مينيسترىن استاناعا ساپارمەن كەلۋگە شاقىردى.
ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پەن تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعاننىڭ جۇزدەسۋى بارىسىندا ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ كەڭ اۋقىمدى ماسەلەلەرى ءسوز بولدى. سونداي-اق، وڭىرلىك جانە حالىقارالىق كۇن تارتىبىندەگى ءبىرقاتار وزەكتى جاعداياتتار، سونىڭ ىشىندە تاياۋ شىعىس پەن ورتالىق ازياداعى ماسەلەلەر ايتىلدى. ءوز كەزەگىندە مەملەكەت باسشىسى جاھاندىق تەرروريزممەن جانە ەكسترەميزممەن كۇرەستە حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ كۇشىن جۇمىلدىرىپ، ءىس-قيمىلدى ناقتى ۇيلەستىرۋ قاجەتتىگىن جەتكىزدى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ جاپونيا پرەمەر-مينيسترى سيندزو ابەمەن وتكىزگەن كەزدەسۋىندە ساۋدا-ەكونوميكالىق، ساياسي جانە مادەني-گۋمانيتارلىق سالالارداعى بايلانىستاردى نىعايتۋ پەرسپەكتيۆالارى مەن ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ باستى باعىتتارى تالقىلاندى. سونداي-اق، اڭگىمە بارىسىندا حالىقارالىق كۇن تارتىبىندەگى ءبىرقاتار ماسەلەلەر جونىندە پىكىر الماستى. باسقوسۋ سوڭىندا سيندزو ابە ەلىمىزدىڭ يادرولىق قارۋسىزدانۋ ىسىندەگى ماڭىزدى ەڭبەگىن ەسكەرە وتىرىپ، نۇرسۇلتان نازاربايەۆتى الداعى ساپارى بارىسىندا ناگاساكيگە كەلۋگە شاقىردى.
بۇلاردان بولەك، قازاقستان پرەزيدەنتى G20 سامميتىنە قاتىسۋ بارىسىندا ءبىرقاتار مەملەكەت جانە دەلەگاسيا باسشىلارىمەن قىسقا كەلىسسوزدەر جۇرگىزدى. اتاپ ايتقاندا، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ رەسەي فەدەراسياسىنىڭ پرەزيدەنتى ۆ.پۋتينمەن، فرانسيا پرەزيدەنتى ف.وللاندپەن، گەرمانيانىڭ فەدەرالدى كانسلەرى ا.مەركەلمەن، كورەيا رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى پاك كىن حەمەن، وڭتۇستىك افريكا رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى د.زۋمامەن، مىسىر پرەزيدەنتى ا.سيسيمەن، سەنەگال پرەزيدەنتى م.ساللمەن، سونداي-اق، ارگەنتينا پرەزيدەنتى م.ماكريمەن جۇزدەستى.
سونىمەن قاتار، مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ يسپانيانىڭ پرەمەر-مينيسترى م.راحويمەن، يتاليانىڭ پرەمەر-مينيسترى م.رەنسيمەن جانە ءۇندىستاننىڭ پرەمەر-مينيسترى ن.موديمەن ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ ءتۇرلى ماسەلەلەرى بويىنشا اڭگىمەلەستى.
سونداي-اق، قازاقستان پرەزيدەنتى حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ باسشىلارى – ەۋروپالىق كەڭەستىڭ ءتوراعاسى د.تۋسكپەن، حالىقارالىق ۆاليۋتا قورىنىڭ باسقارۋشى ديرەكتورى ك.لاگاردپەن، قارجىلىق تۇراقتىلىق جونىندەگى كەڭەستىڭ ءتوراعاسى م.كارنيمەن جانە ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنىڭ باسشىسى ا.گۋرريامەن ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ كەيبىر جايتتارىن تالقىلادى.
بۇل كۇنى، ياعني 4 قىركۇيەكتە مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قىتايلىق الەمدىك دەڭگەيدەگى «Alibaba Group» ينتەرنەت-كومپانياسىنىڭ قۇرىلتايشىسى، ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى دجەك مانى قابىلدادى.
«ءبىز سىزبەن استانادا كەزدەسكەن بولاتىنبىز، بۇگىن، مىنە، وسى جەردە جولىعىپ وتىرمىز. سول جولى «سامۇرىق-قازىنا» وكىلدەرى سىزدەرمەن ءوزارا ىنتىماقتاستىق جايىن، سونداي-اق، «Alibaba Group» كومپانياسىنىڭ ورتالىق ازيا، رەسەي، شىعىس ەۋروپا ەلدەرىندەگى جۇمىستارىن وركەندەتۋ ءۇشىن قازاقستاندا ونىڭ فيليالىن قۇرۋ مۇمكىندىگىن تالقىلاعان»، – دەدى كەزدەسۋدە ەلباسى.
سونىمەن قاتار، كومپانيامەن ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ جانە ونىڭ قازاقستانداعى قىزمەتى اياسىن كەڭەيتۋ پەرسپەكتيۆالارى، سونىڭ ىشىندە ەلەكتروندى كوممەرسيا مەن تولەم جۇيەلەرىن ينتەگراسيالاۋ سالاسىنداعى بىرلەسكەن جوبالاردى ىسكە اسىرۋ ماسەلەلەرى تالقىلانعان بۇل كەزدەسۋدە مەملەكەت باسشىسى قازاقستان قىتايداعى ەلەكتروندى ساۋدا سالاسىنىڭ ۇزدىگى بولىپ سانالاتىن جانە سول باعىتتا زور جەتىستىككە جەتكەن «Alibaba Group» قىزمەتىنىڭ تاجىريبەسىن زەرتتەۋگە مۇددەلى ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
«مەن ءسىزدىڭ كومپانيامەن سەرىكتەستىكتى قولدايمىن. ءبىزدىڭ ۇلتتىق كومپانيامىز – «قازپوشتانىڭ» «Alibaba Group» كومپانياسىمەن ءوزارا ءتيىمدى ءىس-قيمىل جاساۋعا بارلىق مۇمكىندىگى بار. جالپى، سىزدەردىڭ كومپانيالارىڭىز ءتارىزدى كاسىپورىندار الەمدىك ەكونوميكانىڭ ورنىقتى دامۋى مەن تۇراقتىلىقتىڭ فاكتورى بولىپ سانالادى. الەمدى ساياسي فراگمەنتاسيالاۋ، شەكارالاردى جابۋ جانە ءوزارا سانكسيا سالۋ بەلەڭ العان قازىرگىدەي جاعدايدا سىزدەر بۇل كەدەرگىلەردى تابىستى ەڭسەرىپ، حالىقارالىق ساۋدانىڭ دامۋىنا ىقپال ەتىپ وتىرسىزدار»، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
شتاب-پاتەرى حانچجوۋ قالاسىندا ورنالاسقان ءىرى قۇرىلىم – «Alibaba Group» ينتەرنەت-كومپانياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى ءارى ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى دجەك ما قازاقستاندا كومپانيانىڭ باستامالارىنا قولداۋ كورسەتىلىپ وتىرعانى ءۇشىن العىسىن جەتكىزىپ، الداعى كەزەڭگە ارنالعان جۇمىس جوسپارلارى تۋرالى ايتىپ بەردى. سونداي-اق، «Alibaba Group» باسشىسى ەلىمىزبەن سەرىكتەستىك قارىم-قاتىناستىڭ ودان ءارى دامي بەرەتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى.
سونداي-اق، دجەك ما قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا ءوزىنىڭ ىستىق ىقىلاسىن جەتكىزدى.
«بىزگە ۋاقىت بولگەنىڭىز ءۇشىن راحمەت! ءبىزدىڭ بۋىن تۇگەلدەي ءسىزدى ۇلگى تۇتادى. قازاقستان ءسىزدىڭ مىقتى كوشباسشىلىعىڭىز بەن باسشىلىعىڭىزدىڭ ارقاسىندا ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتۋدە. ءسىزدى قۇرمەت تۇتامىن»، – دەدى ول.
مەملەكەت باسشىسىمەن وتكەن كەزدەسۋدەن كەيىن دجەك ما تىلشىلەرگە سۇحبات بەردى.
«قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ G20 ءسامميتى اياسىنداعى تىعىز كەستەسىنە قاراماستان، بىزبەن كەزدەسۋ ءۇشىن ۋاقىت بولگەنىنە تاڭ-تاماشا بولدىم. مەنىڭشە، بۇل قازاقستاننىڭ شاعىن جانە ورتا بيزنەسى، جاستارى جانە تولىقتاي العاندا سىزدەردىڭ ەلدەرىڭىزدىڭ ەكونوميكاسى ءۇشىن قىزىقتى ءارى ماڭىزدى بولماق. ءبىز لوگيستيكا سالاسىنداعى، سونىمەن بىرگە، شاعىن جانە ورتا بيزنەس، جاستار ءۇشىن قارجىلىق جاعدايدى جەتىلدىرۋ بويىنشا ىنتىماقتاستىق الەۋەتىن تالقىلادىق»، – دەدى ول قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆپەن كەزدەسۋىنەن كەيىن. ودان ءارى ول: «سىزدەردىڭ پرەزيدەنتتەرىڭىز ءوز ەلىن العا قاراي ىلگەرىلەتىپ، مەملەكەتتى جاڭعىرتۋمەن قاتار جاقسى ومىرگە جەتەلەپ كەلە جاتقان اسا كورنەكتى كوشباسشى. قازاقستانداعى كونفەرەنسياعا قاتىسقان كەزىمدە جاڭا ەلوردا – استانانى سالۋعا نەبارى 17 جىل ۋاقىت كەتكەنىن ەستىگەندە زور تاڭدانىستا بولدىم. ول سۇلۋ دا زاماناۋي قالا. مەن ءتىپتى، الەمنىڭ قانداي دا ءبىر بولىگىندە نەبارى 17 جىلدىڭ ىشىندە وسىنداي قالا سالۋعا بولادى دەگەندى كوز الدىما ەلەستەتە دە الماس ەدىم. «Alibaba» كومپانياسىنىڭ قۇرىلعانىنا دا وسى ۋاقىتقا دەيىن 17 جىل ءوتتى. مەنىڭ ويىمشا، كومپانيا قۇرۋ وڭاي ءىس ەمەس. ءبىراق مۇنداي قالا سالىپ، ەلدى گۇلدەندىرۋ ودان دا قيىن ەكەندىگى ءسوزسىز. مەن قازاقستان باسشىسىنىڭ ىجداھاتتى جۇمىسىنا تاڭعالدىم»، – دەدى دجەك ما.
ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، قازاقستانمەن اراداعى ارىپتەستىكتە ءىجو تۇرعىسىنان الەم بويىنشا 20-شى ورىندا تۇرعان «Alibaba Group» كومپانياسى ءۇشىن باسىمدىق بەرىلىپ وتىرعان ەكى سالا – لوگيستيكا مەن ينتەرنەت-قارجىلاندىرۋ.
ال ءسامميتتىڭ ەكىنشى كۇنى، ياعني 5 قىركۇيەكتە مەملەكەت باسشىسى ساۋد ارابياسىنىڭ مۇراگەر حانزاداسىنىڭ ورىنباسارى مۇحاممەد بەن سالمانمەن كەزدەستى. جۇزدەسۋدە قازاقستان مەن ساۋد ارابياسى سەرىكتەستىگىنىڭ ءبىرقاتار نەگىزگى باعىتتارى بويىنشا ءوزارا ءىس-قيمىل ماسەلەلەرى قاراستىرىلدى ءارى تاراپتار ءتۇرلى سالالارداعى ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى نىعايتۋ ءۇشىن زور الەۋەت بار ەكەنىن اتاپ ءوتىپ، مەملەكەتارالىق بايلانىستاردى جانداندىرۋعا ۋاعدالاستى. سونداي-اق، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پەن مۇحاممەد بەن سالمان قازىرگى تاڭدا كۇن تارتىبىندە تۇرعان وزەكتى ماسەلەلەر جونىندە سويلەستى.
تابىستى ساپار – ەل يگىلىگى
پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنا جاساعان ساپارىنىڭ قورىتىندىسىنا ارنالعان بريفينگ وتكىزدى. بريفينگتە ەلباسى G20 سامميتىنە ءوزىنىڭ ەكىنشى رەت قاتىسىپ وتىرعانىن جانە بيىل قحر ءتوراعاسى سي ءسزينپيننىڭ شاقىرۋىمەن كەلگەنىن ايتتى.
«جەر شارى تۇرعىندارىنىڭ 70 پايىزىن جانە الەمدىك ەكونوميكانىڭ جارتىسىن قۇرايتىن مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارى باس قوساتىن وسىنداي ءىرى ءىس-شاراعا قاتىسۋ – قازاقستان ءۇشىن زور مارتەبە. مۇندا جاھاندىق ەكونوميكا مەن ساياساتتىڭ سالماقتى ماسەلەلەرى تالقىلانادى، ءىرى وڭىرلىك جانە الەمدىك ماسەلەلەر، سونىڭ ىشىندە قاۋىپسىزدىككە قاتىستى ماسەلەلەر بويىنشا ورتاق ۇستانىمدار ازىرلەنەدى. ءبىرىنشى سەسسيادا ءسوز سويلەگەن كەزدە مەن وسى بارلىق ماسەلەلەر جونىندەگى قازاقستاننىڭ كوزقاراسىن ۇسىندىم. سامميتتەگى پىكىرسايىس بارىسىندا عالامنىڭ تىنىسىن سەزىنىپ، الەمنىڭ دامىعان جانە دامۋشى ەلدەرىن الاڭداتقان پروبلەمالارىن ۇعىناسىڭ. قازاقستانعا دا وسىندا كوتەرىلگەن ماسەلەلەردى ەسكەرىپ، ونىمەن الدىن الا شۇعىلدانۋى كەرەك»، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
سونىمەن قاتار، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازىرگى كۇردەلى كەزەڭدە قازاقستاننىڭ يندۋستريالاندىرۋ جانە ينۆەستيسيالار تارتۋ باعىتىندا ۋاقتىلى كۇش-جىگەر جۇمساعانىن ايتىپ، ونىڭ قايتارىمدى بولاتىنىنا سەنىم ءبىلدىردى.
«ءقازىر جۇمىسسىزدىقتىڭ تومەنگى دەڭگەيىن ساقتاپ، جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋدى ويلاستىرۋ قاجەت، داعدارىسپەن كۇرەستەن ەكونوميكالىق وسىمگە قادام باسۋ كەرەك. ءبىز 9 قىركۇيەكتە وتەتىن ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا وسى تۋرالى ايتاتىن بولامىز»، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
قازاقستان پرەزيدەنتى سامميتپەن قاتار قحر-عا جۇمىس ساپارى بولىپ وتكەنىن ەسكە سالدى. وسىعان بايلانىستى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءبىزدىڭ ەلىمىز كوتەرگەن ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستىڭ بارلىق ماسەلەسىنە جۇڭگو تاراپى قىزىعۋشىلىق پەن مۇددەلىلىك تانىتىپ وتىرعانىن جەتكىزدى.
«ءبىز بۇعان دەيىنگى ۋاعدالاستىقتىڭ بارلىق ماسەلەسى بويىنشا، ماسەلەن، قازاقستان اۋماعىندا بىرلەسكەن زاماناۋي كاسىپورىن سالۋعا قاتىستى كەلىسىمگە كەلدىك. بۇل تىزىمگە 51 نىسان كىرەدى، بۇگىندە ونىڭ ەكەۋى سالىندى، جالپى قۇنى 2،5 ملرد دوللار بولاتىن ءتورت نىساننىڭ قۇرىلىسى بيىل اياقتالادى. بەس جىلدىڭ ىشىندە جالپى قۇنى 26 ملرد دوللار بولاتىن 5 كاسىپورىن سالۋ جوسپارلانۋدا. بۇدان بولەك، وسى جۇمىستى قولداۋ ءۇشىن كومپانيالار اراسىندا دا، مەملەكەتتەر اراسىندا دا بىرلەسكەن قازاقستان-قىتاي قورى جۇمىس ىستەيدى. جىبەك جولىن دامىتۋ قورىن دا مىسالعا كەلتىرۋگە بولادى»، – دەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.
بۇدان بولەك، مەملەكەت باسشىسى قازاقستان مەن جۇڭگو اراسىنداعى كولىك-كوممۋنيكاسيا بايلانىسى ەكىجاقتى كۇن تارتىبىندەگى باستى ماسەلەنىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەتىنىن ايتتى.
«جىل سايىن قازاقستان مەن جۇڭگو اۋماعىنان وتەتىن جۇك ءترانزيتى كولەمىنىڭ ارتىپ كەلە جاتقانى بايقالۋدا. اقتاۋ پورتىن پايدالانۋ ايتارلىقتاي جانداندى، وسىعان دەيىن ولاي بولماعان ەدى. بۇل جاعداي قورعاس قۇرعاق پورتىنىڭ، ۇزىندىعى 300 شاقىرىمعا جەتەتىن قورعاس-الماتى تەمىرجولىنىڭ جانە باتىس ەۋروپا – باتىس جۇڭگو تورابىنىڭ قۇرىلىسىنا بايلانىستى بولىپ وتىر. لوگيستيكالىق ورتالىقتار قۇرىلدى. بۇل كولىك توراپتارى ءوسىم نۇكتەسى بولىپ سانالادى. سونداي-اق، ءبىز ەنەرگەتيكا جانە تەحنولوگيا سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى ۋاعدالاستىق»، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ اسا ءىرى كەن ورنى – قاشاعاننىڭ ىسكە قوسىلۋىنا بايلانىستى قازاقستان مۇنايىن جەتكىزۋ مۇمكىندىگى ارتاتىنىن اتاپ ءوتتى.
«قازىرگى ۋاقىتتا ءبىز قحر-عا 7 ملن تونناعا جۋىق مۇناي جەتكىزەمىز، بۇل كورسەتكىشتى 20 ملن تونناعا دەيىن ارتتىرۋعا، سونداي-اق، قازاقستاننان قىتايعا گاز جەتكىزۋ كولەمىن ۇلعايتۋعا مۇمكىندىك بار. وسىنىڭ ءبارى ەلدەرىمىز اراسىنداعى تاۋار اينالىمىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەرەدى»، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
سونىمەن قاتار، قازاقستان پرەزيدەنتى قازاقستان مەن قىتايدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنداعى ءوزارا ءىس-قيمىلىنا ەگجەي-تەگجەيلى توقتالدى.
«العاش رەت قىتايعا ازىق-تۇلىك بيدايىن، باسقا دا ءداندى داقىلداردى، اسبۇرشاقتار مەن مايلى داقىلدار تۇرلەرىن، سونداي-اق، ەت پەن قۇس جەتكىزۋ تۋرالى كەلىسىمگە كەلدىك. بۇعان دەيىن بىزدە مۇنداي بولماعان ەدى. وسىلايشا، اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارلارىن وندىرۋشىلەرىمىز ءۇشىن جول اشىلىپ وتىر. مەنىڭشە، بۇل – قۋانىشتى جاعداي. سونىمەن بىرگە، جۇڭگو تاراپىنىڭ تاۋار مەن فيتوسانيتارلىق ساپا جونىندە قاتاڭ تالاپتارى بار. ءبىزدىڭ شارۋالار سوعان دايىن بولۋعا ءتيىس»، – دەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.
مەملەكەت باسشىسى قول جەتكەن ۋاعدالاستىقتاردىڭ ناقتىلانۋىنا نازار اۋدارىپ، ەكى ەل ۇكىمەتتەرىنىڭ ونى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ءتيىستى جۇمىس جۇرگىزۋ كەرەك ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
«جاقىن ارادا مەملەكەتتىك كەڭەسءتىڭ ءتوراعاسى لي كەسيان قازاقستانعا ساپارمەن كەلەدى دەپ جوسپارلانۋدا. كەلىسسوزدەر بارىسىندا ەلدەرىمىز ءبىرلەسە شەشەتىن ماسەلەلەردى قوسىمشا تالقىلايتىن بولامىز»، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
سوڭىندا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ سامميت اياسىندا باسقا دا مەملەكەتتەر مەن دەلەگاسيالار باسشىلارىمەن ەكىجاقتى جەمىستى كەزدەسۋلەر ءوتىپ، ونىڭ بارىسىندا ءوزارا مۇددەلىلىك قالىپتاسقان ءتۇرلى ماسەلەلەر جونىندە مازمۇندى پىكىر الماسۋلار بولعانىن ايتتى.
مەملەكەت باسشىسى جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنا جۇمىس ساپارى اياسىندا مادەني نىسانداردى ارالادى. ەلباسى حانچجوۋ قالاسىنىڭ ءبىرقاتار مادەني نىساندارىنا باردى. اتاپ ايتقاندا، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ سيحۋ كولىنىڭ جاعاسىندا ورنالاسقان لەيفەنت بۋددا عيباداتحاناسى مەن چجەسزيان پروۆينسياسىنىڭ مۇراجايىن كوردى.
حانچجوۋداعى لەيفەنت بۋددا عيباداتحاناسى 977 جىلى سالىنعان، ال 1924 جىلى ول تولىقتاي قيراعان. ءقازىر ول قالپىنا كەلتىرىلىپ، تۋريستەر ءۇشىن قايتا اشىلدى. لەيفەنت بۋددا عيباداتحاناسى كونە اڭىزدا سيپاتتالعان جانە ەرتەدەگى رومانتيكامەن كومكەرىلگەن سيحۋ كولىنىڭ ماڭايىنداعى ون كورىكتى ورىننىڭ ءبىرى.
حانچجوۋ قالاسىنىڭ مۇراجايى چجەسزيان ساۋلەت ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ايگىلى پروفەسسورى چجان يۋيفەننىڭ جوباسى بويىنشا سالىنعان. ول ارحەولوگيالىق جادىگەرلىكتەر مەن مادەني قۇندىلىقتاردى ساقتايتىن ۇلكەن ورتالىقتىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. ەكسپوزيسيا الاڭى 10 زالدى قامتىپ جاتىر، ونىڭ جالپى اۋدانى 13 000 شارشى مەتردەن اسادى. ستاتيستيكا بويىنشا، جىل سايىن مۇراجايعا 2 ملن-نان استام ادام كەلەدى.
وسىلايشا، مەملەكەت باسشىسىنىڭ قحر-عا جاساعان جۇمىس ساپارى تابىستى اياقتالدى. بۇل ساپار قازاقستاننىڭ ابىرويىن ارتتىرىپ، ءورىسىن كەڭەيتە ءتۇستى دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار.
جولدىباي بازار، «ەگەمەن قازاقستان» – حانچجوۋدان (جۇڭگو)
