ەكسپو-2017 حالىقارالىق مامان­داندى­رىل­عان كورمەسىنە ازىرلىك جۇمىستارىنىڭ اياسىندا ەلوردادا «بولاشاقتىڭ ەنەرگياسى: بارشاعا قۋات» دەگەن تاقىرىپپەن حالىقارالىق فورۋم ءوتتى. القالى جيىنعا 60-تان استام حالىقارالىق ۇيىم مۇشەلەرى، وتاندىق جانە شەتەلدىك عالىمدار قاتىستى، - دەپ حابارلايدى Qamshy.kz "ەگەمەن قازاقستانعا" سىلتەمە جاساپ.

كونفەرەنسيا بارىسىندا قاتىسۋ­شىلار ءوزارا تاجىريبە الماسىپ، دۇنيە ءجۇزىنىڭ بارلىق ەلدەرىن تۇراقتى قۋات كوزىمەن قامتۋ ىسىندەگى حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ ءرولى تۋرالى وي ءبولىستى. جيىندى «نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ» پرەزيدەنتى  شيگەو كاتسۋ جۇرگىزىپ وتىردى. فورۋم وسىمەن ءۇشىنشى مارتە وتكىزىلىپ وتىرعانىن تىلگە تيەك ەتكەن ش.كاتسۋ:

«بۇل باسقوسۋ ءوزارا پىكىر الماسۋعا، تاجىريبە بولىسۋگە ارنالعان. ءۇش جىلدىڭ ىشىندە فورۋم ناقتى ۇسىنىس الاڭىنا دا اينالدى دەۋگە بولادى. بولاشاقتا كەزدەسۋى مۇمكىن قيىندىقتاردى قالاي ەڭسەرەتىنىمىز وسى جەردە تالقىلانادى»، دەپ اتاپ ءوتتى. ول الەم ەلدەرىنىڭ مۇناي، كومىر سىندى ءداستۇرلى قۋات كوزدەرىنە بالاما بولا الاتىن قۋات كوزدەرىن تاۋىپ، ونى كادەگە جاراتۋ ءۇشىن ءتۇرلى تاجىريبەلەر مەن ىزدەنىستەردى جۇزەگە اسىرىپ جاتقانىنا توقتالدى. اسىرەسە، كۇن، جەل، سۋ ەنەرگياسى سىندى تابيعي قۋات كوزدەرىن پايدالانۋدا ادامزات ايتارلىقتاي جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزىپ كەلە جاتقانىن ايتتى.

ءبىز تابيعي قۋات كوزدەرى بارشاعا ورتاق بولۋعا ءتيىس دەپ سانايمىز. سە­بە­­ءبى، جاساندى ەنەرگيا سارقىلادى، ال تا­بي­عاتتىڭ وزىنەن الىنعان قۋات ەشقا­­شان سارقىلمايدى، سونداي-اق ول قور­شا­ع­ان ورتاعا دا زيان كەلتىرمەيدى. ولاي بولسا، تابيعي قۋات كوزدەرىن كادەگە جاراتۋ ىسىنە بارشامىز جۇمى­لىپ جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك، دەدى ش.كاتسۋ.

«استانا ەكسپو-2017» ۇلتتىق كومپانياسى» اق باسقارما ءتوراعاسى احمەتجان ەسىموۆ بۇعان دەيىن اتقارىلعان جۇمىستار بارىسى تۋرالى بايانداپ، الداعى جوسپارلاردىڭ جاي-كۇيىن ورتاعا سالدى. ونىڭ ايتۋىنشا، كورمە نىساندارىنىڭ قۇرىلىسى كەستەگە ساي جۇرگىزىلىپ جاتىر. ءقازىر قۇرىلىس جۇمىستارىنىڭ 85 پايىزى تولىقتاي اياقتالعان. قۇرىلىس جۇمىستارى جىل سوڭىنا دەيىن ءتامامدالادى. ءقازىردىڭ وزىندە دايىن بولىپ قالعان پاۆيلوندار قازان ايىنىڭ سوڭىنان باستاپ كورمەگە قاتىسۋشىلارعا بەرىلە باستاماق.

ەكسپو قۇرىلىسىنا 13 مىڭ ادام مەن 560 تەحنيكا تارتىلدى. ءبىزدىڭ كورمەگە الەمدىك قوعامداستىق تاراپىنان قىزىعۋشىلىق وتە زور. ءقازىر 103 مەملەكەت پەن 17 حالىقارالىق ۇيىم كورمەگە قاتىساتىندارىن راستادى، دەدى ا.ەسىموۆ. ول اتاپ وتكەندەي، حالىقارالىق كورمەلەر بيۋروسىمەن اراداعى كەلىسىمنىڭ ارقاسىندا كورمە بيلەتىنىڭ بارىنشا ارزان بولۋىنا قول جەتكىزىلىپتى. بۇل ەل حالقىن جانە شەتەلدىك تۋريستەردى شاراعا قىزىقتىرۋ ءۇشىن جاسالعان ماڭىزدى قادامداردىڭ ءبىرى دەۋگە بولادى.

وسى ورايدا، تاياۋدا عانا كومپانيا حالىقتىڭ كورمەگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا اقپاراتتىق تۋر وتكىزگەنىن ايتا كەتۋ كەرەك. بۇل شاراعا الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن 100-گە تارتا تۋريستىك وپەراتورلار كەلگەن بولاتىن. اقپاراتتىق تۋر كەزىندە تۋريستىك وپەراتورلار ەلىمىزدىڭ كورىكتى جەرلەرىن ارالاپ، وعان تۋريستەردى قىزىقتىرۋعا بولاتىندىعىنا كوزدەرىن جەتكىزدى. ەكسپو قوناقتارىنا ارنالعان 73 تۋريستىك مارشرۋتپەن ءجۇرىپ ءوتتى.

حالىقارالىق كورمەنى تاماشالاۋعا نيەت ءبىلدىرىپ جاتقان ادامداردىڭ قاتارى ءقازىردىڭ وزىندە از ەمەس. وسى باسقوسۋدا ايتىلعانداي، كۇنى بۇگىنگە دەيىن 74 مىڭ بيلەتتى ساتۋ ءۇشىن 5 ءىرى كەلىسىمگە قول جەتكىزىلىپتى. كورمە اياسىندا 3 مىڭنان استام تاقىرىپتىق جانە مادەني-ساۋىقتىق ءىس-شارا وتكى­ءزى­لەدى، ەتنوتۋريزمگە باسىمدىق بەرىلەدى.

ەكسپو-نىڭ حالىقارالىق ارەنا­داعى تانىمالدىعىن ارتتىرۋعا الەمدىك كەڭىستىكتە بەدەلى جوعارى باق-تار دا تارتىلعان. ماسس-مەديانى پايدالانىپ جاسالعان ناسيحات جۇمىستارى 221 ملن ادامدىق اۋديتوريانى قامتىپتى. جىل سوڭىنا دەيىن بۇل كورسەتكىش 500 ملن ادامعا دەيىن جەتەدى دەپ جوسپارلانىپ وتىر.

استانا تورىندەگى جيىنعا حالىق­ارالىق كورمەلەر بيۋروسىنىڭ باس حات­شىسى ۆيسەنتە لوسسەرتالەس تە قاتىس­قانىن اتاپ وتكەن ءجون. ەلورداعا بىرەر كۇن بۇرىن كەلىپ، كورمەگە دايىندىق بارىسىمەن تانىسقان ۆ.لوسسەرتالەستىڭ اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستارعا كوڭىلى تولعانى بايقالادى. ول ءوز سوزىندە ەكسپو-2017 كورمەسىنىڭ حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ دامۋ جولىنداعى ءرولى ەرەكشە ەكەندىگىنە توقتالدى. ماعان سىزدەردىڭ جۇمىس ساپاسىنا باسا كوڭىل بولگەندەرىڭىز ۇنادى. كورمە كەشەندەرىن بىرنەشە رەت ارالاپ كورىپ، وسىعان كوز جەتكىزدىم. قۇرىلىس جۇمىستارىنىڭ قارقىنى وتە جوعارى. 25 جىلدىق قىزمەتىمدە نىسانداردىڭ قۇرىلىسى وسىنشا جوعارى قارقىنمەن جۇرگىزىلگەنىن ءبىرىنشى رەت كوردىم. سول سەبەپتى، كورمەنىڭ جەمىستى وتەتىنىنە سەنىمىم مول، دەدى ول.

سونداي-اق، ەكسپو-2017 حالىق­ارا­لىق كومپانيالارعا قولداۋ كورسە­تۋدە ەكەنىن، اسىرەسە، قازىرگى تاڭدا ەكو­نوميكانىڭ ەڭ ءبىر بولاشاعى زور سالاسى – جاڭعىرتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن يگەرۋ ىسىندە ايرىقشا مۇمكىندىك ۇسىنىپ وتىرعانىن اتاپ كورسەتتى. كومپانيالار وسى مۇمكىندىكتى پايدالانسا، بۇل الەمدىك ەكونوميكانى جاقسارتۋعا دا اسەر ەتەدى دەپ ويلايتىنىن ايتتى ول. ادامزات بولاشاقتا ەنەر­گيا تاپشىلىعىنا ۇشىراۋى مۇمكىن دەگەن بولجامدار ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. استانادا وتەتىن حالىقارالىق كورمە­ءنىڭ تاقىرىبى وسى پروبلەمانى شەشۋ جولىنداعى ماڭىزدى قادام­داردىڭ ءبىرى بولۋى كەرەك، دەدى ۆ.لوس­سەرتالەس.

القالى جيىنعا ەنەرگەتيكا مي­ءنيسترى قانات بوزىمبايەۆ قاتىسىپ، گاز حيمياسى سەكتورىن دامىتۋ وتاندىق ەنەرگەتيكانى دامىتۋدىڭ باستى باعىتتارىنىڭ ءبىرى ەكەنىن ايتتى. ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، الداعى ۋاقىتتا ەلىمىزدە گاز ءوندىرۋ كولەمى ۇلعايىپ، 2020 جىلى بۇل كورسەتكىش 65 ملرد تەكشە مەترگە دەيىن جەتۋگە ءتيىس. بيىلعى كورسەتكىش 43 ملرد تەكشە مەتردى قۇرايدى دەپ جوسپارلانعان. بۇل بىزگە گاز ەكسپورتىن ارتتىرۋعا جانە ونى ىشكى نارىقتا بەلسەندىرەك پايدالانۋعا جول اشادى. ياعني، كومىردىڭ ورنىنا گاز گەنەراسياسىن دامىتۋعا بولادى، دەدى ق.بوزىمبايەۆ. بۇل قورشاعان ورتاعا تارالاتىن زياندى قالدىقتار مولشەرىن ايتارلىقتاي ازايتۋعا سەپتىگىن تيگىزبەك.

سونداي-اق، ق.بوزىمبايەۆ مينيستر­لىكتىڭ جاڭعىرتىلاتىن ەنەرگيانى دامىتۋ ىسىندەگى جوسپارلارىمەن دە ءبو­ءلىسىپ، جۋىق ارادا وسى باعىتتا اۋقىمدى زەرتتەۋ جۇمىستارىن جولعا قويۋ قاراستىرىلعانىن جەتكىزدى. ءبىز «فورسايت-2050 – جاڭا ەنەرگيا الەمى جانە قازاقستاننىڭ ورنى» دەپ اتالاتىن اۋقىمدى زەرتتەۋدى قولعا الدىق، وعان وتاندىق جانە شەتەلدىك فۋتۋريست ساراپشىلار تارتىلادى. بۇل زەرتتەۋ رەسپۋبليكانىڭ ەنەرگەتيكالىق ساياساتىن ترانسفورماسيالاۋعا قاتىستى بارلىق ساۋالدارعا جاۋاپ بەرىپ، وعان ۇزاق مەرزىمدى نەگىز بولۋعا ءتيىس، دەدى مينيستر. ق.بوزىمبايەۆتىڭ ايتۋىنشا، زەرتتەۋ قورىتىندىسى كەلەر جىلى ەكسپو-2017 كورمەسىنىڭ اشىلۋى قار­ساڭىندا جاريا ەتىلەدى.

سونىمەن، كەلەر جىلى ماۋسىم ايىندا باستالاتىن حالىقارالىق كورمەگە دەيىن 9 ايعا جۋىق ۋاقىت قال­دى. جوعارىدا اتاپ وتكەنىمىزدەي، 93 كۇنگە سوزىلاتىن اۋقىمدى شارا بارى­سىندا 3 مىڭنان استام مادەني باع­دارلاما وتەدى. كورمەگە 5 ميلليوننان استام ادام كەلەدى دەپ جوسپارلانعان.

ارنۇر اسقار،

«ەگەمەن قازاقستان»