بۇگىندە باسپانا – باستى ماسەلە. ءۇيى جوقتىڭ كۇيى بولمايتىنىن بابالارىمىز اتام زاماندا ايتىپ كەتكەن. داعدارىس ەكى وكپەدەن قىسقان مىنا كەزەڭدە باسپانا تۇگىلى باس قايعى ۋاقىت كەلىپ تۇر. ەندى نە ىستەمەك كەرەك؟ حالقىنىڭ قامسىز تىرلىگى ءۇشىن مەملەكەت مۇندايدا بەل شەشىپ ىسكە كىرىستى. ەلدىڭ ەڭسەسىن تىكتەپ، داعدارىستىڭ داۋىلىنا، زامانانىڭ جاۋىنىنا ۇرىنباس ءۇشىن ناقتى باعدارلامالار قابىلداپ، جۇرتشىلىقتىڭ جايلى ومىرىنە جول اشىپ جاتىر، - دەپ حابارلايدى Qamshy.kz "ەگەمەن قازاقستانعا" سىلتەمە جاساپ.
سولايشا، ءومىر سوقپاعى ەندى باستالعان جاس وتباسىلار مەن جاس ماماندار ءۇيلى بولىپ، جاعدايىن دۇرىستاپ وتىر. بۇل رەتتە وبلىستىق اكىمدىكتەر دە ەكى قولىن جايىپ، قۇر قاراپ وتىرعان جوق. مىسالى، قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اكىمدىگى جىل باسىندا «قازاقستاننىڭ تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» اق-پەن بىرلەسىپ ايماقتا «ءوز ءۇيىم» جوباسىن قولعا الدى. اتالمىش بانكتىڭ يگىلىكتى باستاماسىن ءبىرىنشى بولىپ قولداعان سىر ءوڭىرى ەكەنىن وسى ارادا ايتا كەتكەن ابزال.
بۇل قانداي باعدارلاما ەدى؟ اتى ايتىپ تۇرعانداي بانك قولجەتىمدى، اعايىننىڭ قالتاسىنا ارتىق سالماق سالمايتىن تۇرعىن ۇيلەر سالا باستايدى. ال جاڭا باعدارلاما بويىنشا ەڭ العاشقى ءۇي قىزىلوردا قالاسىندا باستالدى. اتالعان جوبا اياسىندا قىزىلوردا قالاسىندا 40 مىڭ شارشى مەتردى قۇرايتىن 12 كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇي سالىناتىن بولدى. جاڭا باعدارلامانى بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اكىمى قىرىمبەك كوشەربايەۆ پەن «قازاقستاننىڭ تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» اق باسقارما ءتوراعاسى ايباتىر جۇماعۇلوۆ مەموراندۋمعا قول قويدى. وسى كەلىسىم نەگىزىندە جىل باسىندا قالاداعى «سىرداريا» شاعىن اۋدانىنان 100 پاتەرلىك 2 كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇيدىڭ العاشقى ىرگەتاسى قالاندى. ال قالعان 500 پاتەردى قۇرايتىن 10 كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇي جاڭادان بوي كوتەرەتىن «اراي-3» شاعىن اۋدانىندا سالىنادى. بۇل – ءبىر جىل ىشىندە «ءوز ءۇيىم» باعدارلاماسى ارقىلى 600 قىزىلوردالىق باسپانالى بولادى دەگەن ءسوز.
كەلىسىم جاسالعان كەزدە ايماق باسشىسى قىرىمبەك كوشەربايەۆ «جاڭا باعدارلاما ءبىزدىڭ وڭىردەن باستاۋ الىپ وتىر. سوندىقتان تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ باسشىلىعىنا العىس ايتقىم كەلەدى. وتكەن جىلى وبلىس ورتالىعىندا تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى 8 ەسەگە ارتتى. بيىل دا بۇل جۇمىستار جالعاسىن تاباتىن بولادى. اتقارىلعان جۇمىستاردىڭ ناتيجەسىن حالىق كورىپ وتىر. تەك قانا 2015 جىلدىڭ وزىندە ءبىز وسى سالاعا 22 ميلليارد تەڭگە ينۆەستيسيا تارتتىق. بيىل دا بۇل كورسەتكىش كەم بولمايدى»،– دەگەن ەدى. ال تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى ارقىلى باسپانا سالۋ كورسەتكىشى بويىنشا قىزىلوردا وبلىسى ۇزدىك 3 ايماقتىڭ ىشىندە.
«ءوز ءۇيىم» باعدارلاماسىن وسى ايماقتان باستاۋىمىزدىڭ دا سەبەبى بار. جەرگىلىكتى باسشىلار قۇرىلىس جۇرگىزۋ ءۇشىن قاجەتتى ينفراقۇرىلىمدى دايىنداپ، بارلىق جاعدايدى جاساپ وتىر. سونىمەن قاتار، ۇيلەرءدىڭ ساپاسىن دا ۇدايى باقىلاۋدا ۇستايتىن بولامىز»، – دەگەن ەدى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ باسشىسى ايباتىر جۇماعۇلوۆ.
سونىمەن، كەلىسىم سوڭى قالاي بولدى؟ التى ايدىڭ ىشىندە ءبىرى 40 پاتەردەن، ەكىنشىسى 60 پاتەردەن تۇراتىن ەكى تۇرعىن ءۇي سالىندى. قىسقا مەرزىمنىڭ ىشىندە سالىنسا دا، باسپانانىڭ ساپاسىنا ءمىن ارتۋ قيىن. كونستيتۋسيا كۇنى مەرەكەسى قارساڭىندا ەل يگىلىگىنە پايدالانۋعا بەرىلدى. وسىلايشا، مەرەيلى مەيرام اياسىندا 100 قىزىلوردالىق ازامات باسپانالى بولدى. جاڭا قونىسقا كىرىپ، قوس تويى قابات كەلىپ جاتقان اعايىننىڭ قۋانىشىنا قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اكىمى قىرىمبەك كوشەربايەۆ پەن «قازاقستاننىڭ تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» اق باسقارما ءتوراعاسى ايباتىر جۇماعۇلوۆ تا ورتاقتاستى. «قۋانىشتى بولىسسەڭ كوبەيەدى» دەگەن قازاق تامسىلىنە سالساق، وسىلايشا بۇگىنگى شاتتىققا تولى كۇننىڭ باعاسى ەسەلەنە تۇسكەنىن باسپانالى بولعان ادامداردىڭ جۇزىنەن انىق بايقاۋعا بولادى.
– ەڭ الدىمەن، بارشاڭىزدى ەلىءمىزدىڭ نەگىزگى زاڭى – كونستيتۋسيا كۇنىمەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن. ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن الىپ، دەربەس مەملەكەت بولىپ، ءوزىنىڭ اتا زاڭىن قابىلداپ، ازاماتتارىنىڭ قۇقىقتارى مەن تالاپتارىنىڭ ساقتالۋىنا جول باستاپ، حالقىنىڭ قامسىز تىرشىلىگىن قامتاماسىز ەتىپ وتىر. ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ سارابدال ساياساتىنىڭ ارقاسىندا ەلىمىز جىلدان-جىلعا ءوسىپ، وركەندەپ كەلەدى. بۇگىنگى سىزدەردىڭ قۋانىشتارىڭىز دا وسى تاۋەلسىزدىكتىڭ جەمىسى دەر ەدىم. سوڭعى جىلدارى قىزىلوردا وبلىسى قارقىندى قۇرىلىس الاڭىنا اينالدى. ناقتى دالەل رەتىندە ايماقتاعى قۇرىلىس قارقىنى 3،5 ەسەگە، قالادا 8 ەسەگە كوبەيگەنىن ايتساق بولاتىنداي. ءدال ءقازىردىڭ وزىندە 90 ءۇيدىڭ قۇرىلىسى ءجۇرىپ جاتىر. مىناداي داعدارىس زامانىندا قۇرىلىستىڭ قارقىنىن قۇلاتپاي ۇستاپ تۇرۋدىڭ وزىنە ۇلكەن كۇش كەرەك. ال قىزىلوردا وبلىسى سول قارقىندى ءوسىرىپ وتىر. وسى رەتتە، قالا حالقىنا ۇلكەن قۋانىش سىيلاپ وتىرعان «قازاقستاننىڭ تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» اق-پەن ءبىزدىڭ قۇرىلىسشىلارعا ريزاشىلىعىمدى بىلدىرگىم كەلەدى،– دەدى قىرىمبەك ەلەۋ ۇلى.
سالتاناتتى شاراعا ارنايى الماتىدان كەلگەن «قازاقستاننىڭ تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» اق باسقارما ءتوراعاسى ايباتىر جۇماعۇلوۆ تا تۇرعىندارعا تىلەكتەستىگىن ءبىلدىردى.
«ءوز ءۇيىم» باعدارلاماسىنىڭ العاشقى ىرگەتاسى قىزىلوردا وبلىسىندا قالاندى. ءبىزدىڭ ۇسىنىسىمىزعا بىردەن قولداۋ ءبىلدىرىپ، ويىمىزدى ىسكە اسىرۋعا كومەكتەسكەن قىرىمبەك ەلەۋۇلىنا، وبلىس جانە قالا اكىمدىگىنە العىس ايتقىم كەلەدى. وسى جوبا باستالعاندا بۇعان كۇمانمەن قاراعان ادامدار از بولمادى. دەگەنمەن، ازعانتاي عانا ۋاقىتتا ەكى ءۇي سالىنىپ، بۇگىن قونىستانۋعا بەرىلىپ وتىر. قىزىلوردا وبلىسىنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگىن ايتقىم كەلەدى. ول – اكىمدىك پەن قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ اراسىنداعى ءوزارا سەنىم. اكىمدىك تاراپىنان قۇرىلىسشىلارعا جان-جاقتى قولداۋ جاسالىپ كەلەدى ەكەن. سول سەبەپتى ايماقتا بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋدىڭ جاقسى تاجىريبەسى قالىپتاسقان. وعان بۇگىن ءبىز دە كۋا بولىپ وتىرمىز. ايماق قۇرىلىس كولەمى بويىنشا رەسپۋبليكادا العاشقىلاردىڭ قاتارىندا كەلەدى. بۇل وزگە وڭىرلەرگە ۇلگى بولاتىن ءۇردىس دەپ ويلايمىن. جىل اياعىنا تامان «ءوز ءۇيىم» باعدارلاماسى بويىنشا تاعى ءبىرنەشە ءۇي پايدالانۋعا بەرىلەدى. كەلەر جىلى دا بۇل ءىس ءوز جالعاسىن تابادى، بىرلەسكەن جۇمىسىمىز جالعاسا بەرەدى دەگەن ويدامىن. جاڭا قونىس يەلەرىن قۇتتىقتايمىن. ۇيلەرىڭىز باقىتتىڭ مەكەنى بولسىن»،– دەدى ول.
«ءومىرىڭ ابات، قوس تويىڭ قابات بولسىن» دەگەن عوي. اتا زاڭ مەرەكەسى تۇسىندا باسپانا كىلتىن قولىنا الىپ، قۋانىشتارى قوينىنا سىيماي تۇرعان ازاماتتارمەن سويلەستىك. بارلىعى دا مەملەكەت جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتقا، ايماق باسشىسىنىڭ ىسكەرلىگىنە العىسىن ايتىپ جاتىر. سولاردىڭ ءبىرى «التىن ءدان» مەكەمەسىنىڭ قىزمەتكەرى ايشا ءابدىرازاقوۆا اعىنان جارىلدى. «وسىدان ءبىرشاما جىل بۇرىن سالىنىپ جاتقان جاڭا ۇيلەرگە قىزىعا قاراپ، سولاردان باسپانا الۋدى ارمانداپ ءجۇرۋشى ەدىك. ونداي كۇن قاشان بولادى، قولىمىز جەتەر مە ەكەن دەپ ىشتەي ۋايىمدايتىنبىز. ءقازىر، قۇدايعا شۇكىر، كەزەكتە تۇرعانداردىڭ قانشاماسى ءۇيلى بولدى. جاس وتباسىلار دا، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر دە، كوپبالالى انالار دا، بارلىعى قونىس تويىن تويلاتىپ جاتىر. تانىستارىمىزدان، تۋىستارىمىزدان «ءۇي الىپتى» دەگەن قۋانىشتى حاباردى ءجيى ەستيمىز. ءوزىم دە سولار سەكىلدى اسەم ۇيدەن پاتەر الىپ وتىرمىن. قىرىمبەك ەلەۋ ۇلىنىڭ قولىنان كىلت الۋ مارتەبەسىنە يە بولعانىما وتە قۋانىشتىمىن. مۇنىڭ بارلىعى – داۋلەتى مەن ساۋلەتى ساي كەلگەن ايماعىمىزدىڭ بولاشاعى زور ەكەندىگىن كورسەتەدى دەپ ويلايمىن. «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىمەن وركەنيەتكە قادام باسقان قازاقستاننىڭ ءاربىر ازاماتى جاڭا ءۇيدىڭ يەسى بولۋعا لايىق دەپ سانايمىن»، – دەدى ول.
«ءوز ءۇيىم» باعدارلاماسى ۇستازدارعا دا وڭتايلى بولىپ تۇر. وقۋشىعا ءالىپتى ءارىپ دەپ تانىتىپ، سانالى عۇمىرىن اعارتۋشىلىققا ارناعان ادامداردىڭ كوپ جاعدايدا ماتەريالدىق تۇرعىدان ماڭدايى شىلقىمايتىنى بەلگىلى. ءبىر عانا ايلىققا قاراپ، سونىمەن كۇنەلتىپ جۇرگەن قاۋىم دا «ءوز ءۇيىم» ارقىلى باسپانالى بولىپ جاتىر. سولاردىڭ ءبىرى – №106 مەكتەپتىڭ ءمۇعالىمى بالجان قوسبەرگەنوۆا.
– قازاقستاننىڭ «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» 4 جىلدان بەرى سالىمشىسىمىن. ۋاقىت دەگەننىڭ قالايشا تەز وتكەنىن اڭعارماي دا قالدىق. قاجەتتى سومانىڭ 50 پايىزىن جيناساڭىز جەتىپ جاتىر. وتە سەنىمدى، ءتيىمدى باعدارلاما ەكەندىگىنە انىق كوزىم جەتتى. بۇگىنگى قۋانىشىمدى سوزبەن ايتىپ جەتكىزە الار ەمەسپىن. وسىنداي مەرەكە كۇنى جاڭا باسپانا الۋىمىزعا جاعداي جاساپ، قامقورلىق تانىتىپ وتىرعان ەل ازاماتتارىنا ايتار العىسىمىز شەكسىز. قازاق ەلى بۇگىندە دامۋدىڭ داڭعىل جولىنا ءتۇسىپ، الەم مويىندار مەملەكەتكە اينالدى. قىزىلوردا وبلىسى دا كۇن ساناپ كوركەيىپ، وسىپ-وركەندەپ كەلەدى. ءقازىر قالانىڭ ءتورت بۇرىشىن اينالىپ شىقساڭىز، ءوز كوزىڭىزگە ءوزىڭىز سەنبەيتىندەي وزگەرگەن. قانشاما تۇرعىن ۇيلەر سالىنىپ، جاڭا اۋداندار بوي كوتەرۋدە. مەكتەپ، بالاباقشالار پايدالانۋعا بەرىلىپ، ءىشى بالانىڭ كۇلكىسىنە تولۋدا. ايماعىمىزدا ءۇش اۋىسىمدا وقيتىن مەكتەپ قالعان جوق. ال اپاتتى مەكتەپتەر بىرەر جىلدا تولىق جويىلادى. باسپانالى بولۋىما جاعداي جاساپ، ارمانىمىزدىڭ ورىندالۋىنا ىقپال ەتكەن بارلىق ازاماتتارعا شىن نيەتىممەن العىس ايتقىم كەلەدى،– دەدى.
اقىن سابىر اداي «ءار قازاق مەنىڭ جالعىزىم» دەيدى. ولاي بولسا، ءاربىر قازاق ءوز باۋىرىنا، وتانداسىنا كومەكتەسۋگە، قول ۇشىن سوزۋعا، قۋانىشىنا ورتاقتاسىپ، قايعىسىن ءبولىسىپ، تارىققاندا ماڭدايىنان سيپاپ، تورىققاندا كوڭىلىن دەمەۋگە ءتيىس دەگەن تۇيىنگە تابان تىرەيمىز. «ءاربىر قازاقستاندىق باسپانالى بولۋى كەرەك. ەلىمىزدىڭ ءار تۇرعىنى ءوز ۇيىندە تۇرىپ، مەملەكەتىمىزدىڭ وسىپ-وركەندەۋىنە اتسالىسۋعا ءتيىس. مەملەكەتىمىز وعان بار جاعدايدى جاساپ وتىر. ازاماتتارىنىڭ الاڭسىز ءومىر سۇرۋىنە بارىنشا قولقابىس ەتۋدە. ال ءاربىر وتباسىنىڭ ەل قاتارلى ءوز ءۇيى بولسا، ول – باقىت. مىنە، بۇگىن قانشاما وتباسى وسى باقىتتى سەزىنۋدە. جاسىراتىنى جوق، ايماق باسشىسى قىرىمبەك كوشەربايەۆتىڭ سىر ەلىنە كەلۋىمەن بىرگە وبلىستىڭ تىرشىلىك تامىرىنا قان جۇگىرە باستادى. ەكونوميكامىزدىڭ قاي سالاسىندا بولسىن جان جادىراتار جاڭالىقتار بار. وزگەگە ماقتانارىمىز كوبەيدى. جۋىردا عانا جەر الۋ كەزەگىندە تۇرعان مىڭداعان ازاماتقا جەر بەرىلدى. ءبىر كۇندە وسىنشا جانعا قۋانىش سىيلايتىن اۋقىمدى جۇمىس كەز كەلگەن وبلىستا بولىپ جاتىر دەپ ايتا المايمىن. سونداي-اق، تۇرعىن ءۇي سالۋ جونىنەن دە ايماقتار اراسىندا كوشتىڭ باسىندا ەكەندىگىنەن حاباردارمىز. ونىڭ جارقىن دالەلى – بۇگىن 100 وتباسىعا پاتەر كىلتىنىڭ تابىستالۋى دەسەم قاتەلەسپەيمىن»، – دەدى «قازىنا» سەرىكتەستىگىنىڭ قىزمەتكەرى گۇلجان سەكسەمبايەۆا.
بۇل ءبىر باقىتقا تولى، شاتتىققا شومىلعان شاق بولدى. ەڭ باستىسى، ءبىر كۇندە 100 وتباسىنىڭ ارمانى ورىندالدى. ال ارمان تەك تۇراقتى دامۋى بار، ازاماتتارىنا قامقورلىعىن ايامايتىن، ەكونوميكاسى وسكەن، الەۋمەتتىك جاعدايى ونگەن ەلدە عانا اقيقاتقا اينالادى.
ەرجان بايتىلەس، «ەگەمەن قازاقستان»
