قازىرگى تاڭدا رەسپۋبليكانىڭ ءىرى قالالارىنداعى ساۋدا كەشەندەرى ماڭىندا ەۋروپا، امەريكادان اكەلىنگەن «سەكوند حەند» كيىمدەرىن ساتاتىن دۇڭگىرشەكتەر كوبەيىپ كەتتى. جالپى «سەكوند حەند» قايدان شىققان؟ و باستا ۇلىبريتانيا مونارحيالىق اۋلەتى كيىپ تاستاعان  كيىمدەرىن «ءۇشىنشى سورتتى» ەلدەرگە وتكىزۋ ماقساتىندا ءبىر ورتالىققا جيناپ، ەكسپورتتاپتى. سودان باستاپ دامۋشى مەملەكەتتەر مەن ءۇشىنشى دەڭگەيدەگى ەلدەرگە ەۋوپا مەن امەريكا تۇرعىندارىنىڭ ەسكى كيىمدەرىن جىبەرۋ بەلەڭ الىپ، "سەكوند حەند" اۋقىمدى ساۋدا سالاسىنا اينالعان.

قازاقستاننىڭ ءىرى قالالارىندا سەكوند حەن دۇكەندەرى كوپ دەدىك. ساۋدانىڭ بۇنداي تۇرىنەن تۇسەتىن پايدا دا اجەپتاۋىر. ءبىراق «سەكوند حەند» ساتۋشىسىنا اقشالاي پايدا تۇسىرگەنىمەن تۇتىنۋشىعا تيگىزەر زيانى كوپ ەكەنىن شەت ەلدىك ماماندار ايتىپ تا، جازىپ تا ءجۇر.

«سەكوند حەند» كيىمدەرى ساۋداعا تۇسپەس بۇرىن حيميالىق وڭدەۋدەن وتكىزىلسە دە ماتەريالدىڭ اراسىنا ەنگەن كەيبىر باكتەريالار ولمەگەن كۇيى تىرشىلىگىن جالعاي بەرەدى ەكەن. سونىڭ سالدارىنان بىرەۋ كيىپ تاستاعان كيىمدى پايدالانعان ادام بيتتەپ، قىشىما، استما، تەمىرەتكى، ت.ب. اۋرۋ جۇقتىرادى.

«سەكوند حەند» ساۋداسى دامۋشى ەلدەردە كەڭىنەن ەتەك الدى. قازاقستاندا  سىرتتان اكەلىنەتىن ەسكى كيىمدەر قاي دەڭگەيدە ساتىلىپ جاتقانى بەلگىسىز. ال ۋكرايندا حالىقتىڭ 60-80 پايىزى وسىنداي تاۋاردى تۇتىنادى ەكەن. ەسكى كيىمدەردىڭ الۋشىسى نەگىزىنەن زەينەتكەرلەر مەن ستۋدەنتتەر كورىنەدى.

دارىگەرلەر «سەكوند حەند» كيىمدەرى دەنساۋلىققا زياندى فورمالدەگيدپەن وڭدەلەتىنىن ايتادى. ال بۇل حيميالىق زات اعزاعا تۇسكەندە تىنىس الۋ مۇشەسىنە، جۇيكە جۇيەسىنە، جالپى ءىش قۇرىلىسىنا وڭدىرماستان زيان تيگىزەدى.

بۇگىندە سىرتىنا بادىرايتىپ «سەكوند حەند» دەپ جازىپ قويماسا كيىم دۇكەندەرىندەگى تاۋاردىڭ قايسىسى «سەكوند حەند»، قايسىسى جاڭا كيىم ەكەنىن اجىراتا الماستاي كۇنگە جەتتىك. ويتكەنى ەۋروپالىق ەسكى كيىمدەردىڭ حيميالىق جولمەن جاقسىلاپ وڭدەلەتىنى سونشا، فابريكادان جاڭا شىققان سۋ جاڭا كيىم ءتارىزدى كورىنەدى كەيدە.

زەرتتەۋشىلەر كەز-كەلگەن ادامنىڭ «سەكوند حەند» دۇكەنىنە كىرىپ، تىنىس العاننىڭ وزىندە استما اۋرۋىنا ۇشىراۋى ءقاۋىپ جوعارى ەكەنىن ايتۋدا. ال بارىنەن سۇمدىعى سول، شەت ەلدەن اكەلىنگەن، بىرەۋدىڭ كيىپ تاستاعان كيىمىن ۇستىنە ىلگەن ادام قاتەرلى ىسىكتىڭ بىرنەشە تۇرىنە ۇشىرايدى. ويتكەنى "سەكوند حەندتى" وڭدەۋدە پايدالانىلاتىن فورمالدەگيد — قاتەرلى ىسىكتى تۋدىراتىن ءقاۋىپتى كانسەروگەندىك زات بولىپ تابىلادى.

جالپى كيىمنىڭ قانداي ءتۇرى بولسا دا، مەيلى ول جۇننەن توقىلعان جەمپىر، مەيلى جۇقا بلۋزكا نەمەسە كويلەك بولسىن، العاش كيگەن ادامنىڭ باكتەريالارىن «ءسىڭىرىپ»، كەلەسى پايدالانعان كىسىگە تاسىمالدايتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.

بيىل كوكتەمدە باسىمنان مىنانداي وقيعا وتكەن ەدى. «باراحولكا» دەپ اتالاتىن حان بازاردى ارالاپ ءجۇرىپ، وزىمە لايىق شالبار ىزدەدىم. ءتۇسى سايكەس كەلسە ولشەمى ساي بولماي، ولشەمى دۇرىس بولسا ءتۇسى ۇناماي، بىرنەشە ساعات بوسقا سابىلدىم. سودان شارشاپ بازاردان شىعا بەرگەنىمدە ءبىر بۇرىشتا تولىقتاۋ ايەل شەت ەلدىك شالباردىڭ نەبىر ءتۇرىن ءۇيىپ تاستاپ، بىردەي باعامەن ساتىپ جاتىر ەكەن. قۋانىپ كەتىپ، كوپ شالبارعا جاقىندادىم. ءۇيىندىنىڭ اراسىنان وزىمە كەرەك شالبار وڭاي تابىلا كەتتى.

كۇن سالقىن بولعاندىقتان حيميالىق ءيىسىن سەزبەپپىن سول ساتتە. ۇيگە اكەلگەندە توسىن ءيىس شىعا باستادى الگى شالباردان. «سەكوند حەند» دەگەن ويىمدا جوق، فابريكالىق بوياۋدىڭ ءيىسى شىعار دەپ، جوعارعى تەمپەراتۋراداعى سۋمەن ابدەن جۋدىم. سىرتقا جايىپ كەپتىردىم. سودان الگى شالباردى كيگەنىم سول ەدى، جۇرەگىم لوبلىپ، باسىم اينالدى. «وسى تۇرىك، جۇڭگو، يتالياندىق كيىم» دەپ ساتىپ جاتقانى سەكوند حەند ەمەس پە؟" دەگەن كۇدىكتى وي كەلدى. ەسىمە ءتۇرلى اقپارات قۇرالدارىنان وقىعان "سەكوند حەند" كيىمىن كيگەن سوڭ نەشە ءتۇرلى اپاتتى جاعدايعا ۇشىراپ، پسيحولوگيالىق اۋىتقۋعا دۋشار بولىپ، ت.ب. ەسكى كيىمنىڭ بۇرىنعى يەسىنىڭ تاعدىرىن قايتالاعان وقيعالار ءتۇسىپ، بويىمدى ۇرەي بيلەدى.  دەمەك، ايگىلى بازارلاردىڭ وزىندە جاڭا كيىمدەردىڭ اراسىندا «سەكوند حەند» تاۋرالارى دا بار دەگەن ءسوز. الگى شالباردى پاكەتكە سالىپ، قوقىس جاشىگىنە اپارىپ تاستادىم.

دوستار، دۇكەندەر مەن بازارلاردان كيىم تاڭداعاندا اباي بولايىق. اراسىندا «شەت  مەملەكەتتەن اكەلىنگەن سۋ جاڭا كيىم» دەپ ساتىلاتىن زاتتاردىڭ اراسىندا (كەيبىرەۋى ەتيكەتكا جاپسىرىپ ساتادى) ابدەن كيىلىپ، قالىڭ بوياۋعا ماتىرىلعان «سەكوند حەند» ونىمدەرى دە بار ەكەن. اقشانى ۇنەمدەيمىن دەپ، دەنساۋلىعىڭىزعا نۇقسان كەلتىرىپ الماڭىز. تىلەپ العان اۋرۋدىڭ جازىلۋى قيىن ەكەنىن ەستەن شىعارماڭىز.

دانا قامشىبەك