بۇگىن — الاش قوزعالىسىنىڭ قايراتكەرى، ليريك اقىن ماعجان جۇمابايەۆ تۋعان كۇن. اقىننىڭ تۋعانىنا بيىل 125 جىل تولدى.
بيىل اقىننىڭ 125 جىلدىق مەرەيتويىنا بايلانىستى تۇركى اكادەمياسى 2018 جىلدى «ماعجان جىلى» دەپ جاريالادى. اكادەميا وسىعان وراي تۇركىستان يدەياسىن تۋ ەتكەن اقىننىڭ شىعارمالارىن شەت تىلدەرگە اۋدارىپ، باسىپ شىعارۋدى قولعا الدى.
ماعجان جۇمابايەۆ 1893 جىلى 25 ماۋسىمدا سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ بۋلايەۆ اۋدانىندا تۋعان. اۋەلى اۋىل مولداسىنان ساباق الادى. بۇدان سوڭ اكەسى بەكەن ماعجاندى قىزىلجارداعى بەگىشيەۆ مەدرەسەسىنە وقۋعا بەرەدى. مۇسىلماندىق ورتاشا دارەجەلى ءبىلىم بەرەتىن بۇل مەدرەسەنى بەس جىلداي وقىپ بىتىرگەن سوڭ، 1910-1913 جىلدارى ۋفا قالاسىندا «عاليا» مەدرەسەسىندە وقيدى. وسىندا ءجۇرىپ «ساداق» جۋرنالىن شىعارىسىپ، ءوزىنىڭ ولەڭدەرىن جاريالايدى. ابايدىڭ ولەڭدەر جيناعىمەن تانىسادى، تاتار اقىن-جازۋشىلارىمەن دوستاسادى. اراب، پارسى، تۇرىك تىلدەرىن وقىپ ۇيرەنۋىن جالعاستىرادى. ورىس تىلىنەن ساباق الادى. اباي ۇلگىسىمەن شىعىس پەن باتىس پوەزياسىنان بىردەي ءنار الادى.
1913-1917 جىلدارى ومبىداعى مۇعالىمدەر دايارلايتىن سەميناريادا وقىپ، ونى ۇزدىك بىتىرەدى. ومبىدا وقىپ جۇرگەن كەزىندە سونداعى جاستارمەن تىزە قوسىپ، «بىرلىك» ادەبي ۇيىرمەسىن قۇرىسىپ، ونىڭ «بالاپان» اتتى قولجازبا ادەبي جۋرنالىن رەداكسيالايدى. 1917-1923 جىلدارى «بوستاندىق تۋى»، «اقجول» گازەتتەرىندە جانە «شولپان» جۋرنالىندا ىستەپ ءجۇرىپ حالىق اعارتۋ جۇمىسىنا بەلسەنە ارالاسادى. 1923-1926 جىلدارى ماسكەۋدە كوركەم ادەبيەت ينستيتۋتىندا وقيدى. 1927-1929 جىلدارى بۋرابايدا، ودان سوڭ پەتروپاۆلدا وقىتۋشىلىق قىزمەتتەر اتقارادى.
1912 جىلى قازان شاھارىندا «شولپان» اتتى ولەڭدەر جيناعى جارىق كورەدى. «باتىر بايان»، «وقجەتپەستىڭ قياسىندا»، «قويلىبايدىڭ قوبىزى»، «وتىرىك ەرتەگى»، «شىن ەرتەگى» پوەمالارىندا ادام جانىنىڭ، پسيحولوگيالىق الەمنىڭ قۇپيا سىرلارىن، يىرىمدەرىن، دامۋ ديالەكتيكاسىن اسقان شەبەرلىكپەن كەستەلەپ ورنەكتەي بىلگەن. كەڭەس جىلدارى ەكى ولەڭدەر جيناعىن جاريالانعان. العاشقىسى - 1922 جىلى قازاندا، ەكىنشىسى تاشكەنتتە باسىلىپ شىققان. مەكتەپ وقۋشىلارىنا، مۇعالىمدەرگە ارناپ «پەداگوگيكا»، «باستاۋىش مەكتەپتە انا ءتىلىن وقىتۋ ءجونى» ەڭبەكتەرىن جاريالاعان.
1929 جىلى جۇمابايەۆ «القا» اتتى جاسىرىن ۇيىم قۇرعانى ءۇشىن دەگەن ايىپتاۋلارمەن ماسكەۋدەگى بۋتىركا تۇرمەسىنە قامالىپ، 10 جىل ايداۋعا كەسىلگەن. 1936 جىلى م. گوركيي مەن ە. پەشكوۆانىڭ ارالاسۋىمەن بوستاندىق الىپ، قازاقستانعا ورالىپ، پەتروپاۆل قالاسىنداعى مەكتەپتە ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتىنەن ساباق بەرگەن. 1937 جىلى ناۋرىزدا جۇمابايەۆ الماتىعا كەلىپ، اۋدارما ىسىمەن اينالىسقان. 1938 جىلى قايتادان قاماۋعا الىنىپ، اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن. جۇمابايەۆتىڭ «الىستاعى باۋىرىما» ولەڭىن مۇستافا شوقاي «ياش تۇركىستان» جۋرنالىندا جاريالاي وتىرىپ، ونى تۇرىكشىلدىك كۇرەسى ءۇشىن ەڭ پايدالى ولەڭ دەپ باعالاعان.
جۇمابايەۆ — فيلوسوف اقىن. ونىڭ «قورقىت» پوەماسىندا فيلوسوفياداعى ماڭگىلىك تاقىرىپ - ءومىر مەن ءولىم ماسەلەسىن قورقىت پەن اجالدىڭ اڭدىسۋى تۇرىندە سۋرەتتەگەن. جۇمابايەۆ اقان سەرى، بازار جىراۋ، ابۋباكىر ديۆايەۆ تۋرالى زەرتتەۋ ۇلگىلەرىن جيناۋعا جاردەمدەسكەن. ول ورىس اقىن-جازۋشىلارى ي. گەتە، گ. گەينە، ءابۋ فيراس، ا. كولسوۆ، م. لەرمونتوۆ، ا. فەت، ي. دميترييەۆ، ي. مياتلوۆ، ا. بلوك ولەڭدەرىن، م. گوركيي، ۆ. يۆانوۆ، د. مامين-سيبيرياك، ت.ب. اڭگىمەلەرىن قازاق تىلىنە اۋدارعان. جۇمابايەۆ «شولپاننىڭ كۇناسى» اڭگىمەسى ارقىلى قازاق ادەبيەتىنە پسيحولوگيالىق تالداۋ، سانا اعىمى ادىستەرىن ەنگىزگەن.
اقىن 1960 جىلى اقتالعان سوڭ، كىتاپتارى تۇركيادا جارىق كورە باستاعان. قازاقستاندا جۇمابايەۆ شىعارمالارى 1989 جىلى عانا قايتادان جاريالانا باستادى. استانا، الماتى جانە پەتروپاۆل قالالارىندا كوشەلەرگە جۇمابايەۆ ەسىمى بەرىلگەن. پەتروپاۆل قالاسىندا جانە اقىننىڭ تۋعان اۋىلىندا ەسكەرتكىش قويىلعان. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ بۇرىنعى بۋلايەۆ اۋدانى م. جۇمابايەۆ اۋدانى بولىپ اتالدى.
ايتا كەتەيىك، وسىعان دەيىن ءار جىلدارى «قازاق حاندىعىنا 550 جىل»، «قازاق داۋىسى»، «كوش جانە كوشباسشى»، «الاشوردا-100 جىل» ءىس-شارالارىن وتكىزگەن «قامشى» اقپارات اگەنتتىگى بيىل دا بىرنەشە شارانى قولعا الۋدى جوسپارلاپ وتىر. ونىڭ ىشىندە ەڭ ماڭىزدىسى – بىرەر جىل بۇرىن ويلاپ، تەك بيىلعا عانا مۇمكىندىك تۋىپ وتىرعان «تۇركى ەلدەرى جاستارىنىڭ ۇلكەن قۇرىلتايى». تاقىرىپ: تۇركى ەلدەرىنىڭ بولاشاعى. بۇل شارا تۇگەل تۇركىنىڭ اسپانىنا ورتاق «پوەزيا جۇلدىزى» ماعجان جۇمابايەۆتىڭ 125 جىلدىعىنا ارنالادى.
