فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ن.كەلىمبەتوۆ كوپتەگەن جىلدار بويى اباي اتىنداعى الماتى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قازاق ادەبيەتى كافەدراسىندا، ق.ساتبايەۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قازاق ءتىلى كافەدراسىندا ۇستازدىق ەتتى. قازاق ادەبيەتىنىڭ ەجەلگى ءداۋىرى جايىندا جازىلعان ءبىرقاتار وقۋلىقتار مەن وقۋ قۇرالدارىنىڭ اۆتورى.

وردا بۇزار وتىزىندا ومىرتقادان اۋىر دەرتكە ۇشىراپ، ۇزاق جىلدار بويى توسەككە تاڭىلعان نەمات كەلىمبەتوۆتىڭ ومىرگە قۇشتارلىقتىڭ ونەگەسىندەي، تاعدىرمەن تارتىستىڭ تاعىلىمىنداي «ءۇمىت ۇزگىم كەلمەيدى» اتتى مونولوگ-حيكاياتى ونىڭ قالامگەرلىك قۋاتىن دا، كۇرەسكەرلىك كۇشىن دە كەلىستى كورسەتتى. كىتاپتى ارقاۋ ەتىپ جازىلعان پەسا بويىنشا قويىلعان سپەكتاكل م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق تەاترىندا تابىستى ءجۇردى.

«ۇلىما حات»، «قاريالار»، «كۇنشىلدىك» سياقتى ەسسەلەرى نەمات كەلىمبەتوۆتى ويشىل سۋرەتكەر رەتىندە دە تانىتتى. «ءۇمىت ۇزگىم كەلمەيدى» كىتابى قازاق ادەبيەتىنىڭ ابىرويىن اسىرىپ، يۋنەسكو اياسىنداعى ەڭ مەرەيلى ماراپاتتاردىڭ ءبىرى – ەۋروپانىڭ فرانس كافكا قوعامىنىڭ ماراپاتىن الىپ بەردى.

«قازاق ادەبيەتىنىڭ ەجەلگى ءداۋىرى» (1986)، «ەجەلگى ءداۋىر ادەبيەتى» (1991)، «ەجەلگى تۇركى پوەزياسى جانە قازاق ادەبيەتىندەگى ءداستۇر جالعاستىعى» (1998)، «قازاق ادەبيەتى باستاۋلارى» (1998)، «ەجەلگى ادەبي جادىگەرلىكتەر» (2005) سياقتى كوپتەگەن كىتاپتارى ۇلتتىق ءسوز ونەرىنىڭ ءتۇپ-تامىرى تەرەڭدە جاتقاندىعىن داۋسىز دالەلدەدى. عالىم بۇل باعىتتاعى ىزدەنىستەرى ءۇشىن كۇلتەگىن اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى اتاندى.

Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى وقىرماندار نازارىنا نەمات اتانىڭ شىعارمالارىنان ءۇزىندى ۇسىنادى.

«ءوزىنىڭ الدەقاشان قارتايىپ قالعانىن اللانىڭ الدىندا دا، ادامنىڭ دا الدىندا مويىنداعىسى كەلمەي، شال اتانعان بۇگىنگى بوزبالاشا الەم-جالەم كيىنىپ، «ەل كەزگەن ەسەر كەزدەگىدەي» جەڭىل مىنەز كورسەتىپ جۇرگەن قارتتاردى كىم دەپ بىلەمىز؟

ءتان مەن جاننىڭ جاساندى جاستىق كورىنىستەرىن جاساپ، ساحنادا ەمەس، ومىردە ءارتىس بوپ ءجۇرۋ – ەرلىك پە الدە ەسەرلىك دە دەگىم كەلەدى.

ءبىزدىڭ جاس شاعىمىزدا ەگدە تارتا باستاعان ادامدار وزدەرىنىڭ كارىلىگىنە نامىستانبايتىن. قارتايىپ قالعانىن جاسىرۋعا ارەكەت جاسامايتىن. قايتا قاريالىعىن ماقتانىش ەتىپ، جۇرتقا بايسالدى جان بولىپ كورىنۋگە قۇشتار ەدى.

بىزگە ولار عاسىرعا جۋىق ءومىر جولىندا ۇزاق ساپار شەگىپ، قيامەتتەن قيىن بەل-بەلەستەردەن سۇرىنبەي، مارەگە ابىرويمەن جەتكەن سيقىرلى جاندار ءتارىزدى كورىنەتىن.

ايتەۋىر ءبىز بىلەتىن قاريالار «قارتايىپ قالدىم» دەپ وكىنبەيتىن. قايتا «قۇدايعا شۇكىر، قاريالىققا دا امان-ەسەن جەتتىك-اۋ، بۇعان دا ءتاۋبا» دەپ وتىراتىن. مۇنداي قارتتار قۇمانمەن قولىنا سۋ قۇيعان بالالارعا: «عۇمىرىڭ ۇزاق بولسىن، مەن سياقتى اق ساقالدى، سارى ءتىستى شال بول» دەپ باتا بەرەتىن».

(«قاريالار» ەسسەسىنەن ءۇزىندى)

***

“ازاپ شەككىڭ كەلمەسە، كۇنشىل بولما”

– كونە زامان دانىشپانى ۋنسۋري وسىلاي دەپتى عوي.

– دەسە دەگەن شىعار. ءبىراق وسى عيبرات ءسوز ايتىلعالى بەرى ارادا جۇزدەگەن جىلدار وتسە دە، كەيبىر ادامدار بويىنداعى كۇنشىلدىك، ءبىرىن-بىرى كورەر كوزگە كۇندەۋ ءبىر مىسقالعا دا ازايعان جوق، – دەدى قاسىمدا وتىرعان دوسىم. داستارقان باسىندا كۇنشىلدىك جايىنداعى سۇحبات قىزا ءتۇستى.

– دۇرىس ايتاسىڭ. كۇنشىلدىك دەگەن “قىزىل-كوز” بالە كوبەيمەسە، ازاياتىن ءتۇرى جوق. قايتا جەلدى كۇنگى ورتتەي وزىنەن-وزى لاپىلداپ، ءورشىپ بارادى ەمەس پە؟ زامان جاقسارىپ، ەلدىڭ داۋلەتى ارتقان سا­يىن كەيبىرەۋلەردىڭ پەيىلى تارىلىپ، ءبىرىن-بىرى كۇن­دەۋى ارتا بەرە مە دەپ قالدىم. سەن قالاي ويلاي­سىڭ؟ – دەدىم دوسىما قاراپ.

– كۇنشىلدەر قۇددى كۇندەس قاتىندار سياقتى عوي. كۇندەس ايەلدەردىڭ ءىشتارلىعىن تۇسىنۋگە بولا­دى. جالعىز ەركەك جامىراعان كوپ ايەلگە جەتپەي جا­تىر دەيىك. ال كۇنشىل پەندەلەرگە نە جەتپەيدى دەسەڭشى؟

– ءيا، كۇنشىل جاندارعا ءبارى جەتپەيدى. ولاردىڭ كۇندەمەيتىن ادامى جوق.

– سوندا كۇنشىل ادامدى ءىشى تار، قىزعانشاق دەۋگە بولا ما؟

– جوق. كۇنشىل ادام مەن قىزعانشاق كىسىنىڭ اراسىندا جەر مەن كوكتەي ايىرماشىلىق بار.

– قانداي ايىرماشىلىق؟

– قىزعانشاق ادام ءوزىنىڭ قولىندا بار نارسەنى باسقالاردان قىزعانادى. بار بولعانى سول عانا. ءبارى­ءمىز دە مىنا قارا جەردى باسىپ جۇرگەن پەندەمىز عوي. قىزعانشاق ادامنىڭ مۇنداي پەندەلىگىن ءتۇسىنۋ قيىن ەمەس.

– ال كۇنشىل ادام شە؟

– كۇنشىلدىڭ مۇلدەم ءجونى بولەك. كۇنشىل ادام ءوز قولىنداعى بار بۇيىمدى ەمەس، ءوز قولىندا جوق، ءبىراق باسقا بىرەۋدىڭ قولىندا بار نارسەنى قىزعانادى.

– سوندا قالاي؟ ول باسقا بىرەۋدىڭ مەنشىگىندەگى زاتتى سول ادامنىڭ وزىنەن قىزعانا ما؟ بۇعان مەن تۇسىنبەي قالدىم. ميىم جەتپەيتىن شىعار.

– تۇسىنبەيتىن نەسى بار. ماسەلەن، سەن سۋداي جاڭا “مەرسەدەس” ماشينەسىن ساتىپ الدىڭ دەيىك. ال سەنىڭ كۇنشىل كورشىڭدە ونداي ماشينە جوق دەپ شارتتى تۇردە كەلىسەيىك. مىنە، سەن سول ماشينەنى ساتىپ العان كۇننەن باستاپ، كۇنشىل كورشىڭنەن كۇندىز كۇلكى، تۇندە ۇيقى قاشادى.

– نەگە؟ جاعدايى كەلگەندە كورشىم دە سونداي كولىكتى ساتىپ الۋى مۇمكىن عوي.

– سەن مەنى تاعى دا تۇسىنبەي قالدىڭ. سەنىڭ كۇنشىل كورشىڭە ونداي ماشينەنىڭ كەرەگى جوق. “مەرسەدەس” ماشينەسىن ساتىپ الۋدى ول ارمانداعان دا ەمەس، جوسپارلاعان دا جوق.

– وندا نەگە مەنى كۇندەيدى؟

– مىنە، كۇنشىلدىڭ بار “قۇپياسى” وسى ءبىر عانا ساۋالدا جاتىر.

– ول قانداي قۇپيا؟

– مەن جاڭا عانا ساعان: “كۇنشىل” كىسى وزىندە جوق، ءبىراق باسقالاردا بار نارسەنى، ايتالىق، ءما­شي­نەنى، مال-مۇلىكتى، ءۇي-جايدى، ت.ب. كۇندەيدى دەدىم عوي.

– ءيا، سولاي دەدىڭ.

– مىنە، “توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيى­ءنى­نە” ەندى كەلدىك. سەنىڭ الگى كۇنشىل كورشىڭ وزىندە جوق “مەرسەدەستىڭ” وزگەلەردە دە، ياعني سەندە دە بول­­ماۋىن قالايدى. “بولماسىن!” دەپ قۇدايعا كۇنى-تۇنى جالبارىنادى. سول ءۇشىن، ياعني سەندە جاقسى ءماشي­نە­ءنىڭ بولماۋى ءۇشىن قولىنان كەلگەن كە­ساپاتتىڭ ءبارىن جاسايدى. بۇل جولدا ول ەشنارسەدەن تايى­ن­بايدى. كەرەك بولسا ءوزىن قۇرباندىققا شالىپ جىبەرۋگە دە ءازىر تۇرادى. ەندى ۇقتىڭ با؟ كۇنشىلدىك دەگەنىمىز، مىنە، وسىنداي بولادى.

(«كۇنشىلدىك» سۇحبات-ديالوگىنان ءۇزىندى)

ۇسىنعان: ماقپال سەمباي