جاقىندا پاريجدەگى "قۇداي انا" شىركەۋى ورتكە ورانىپ، ءبىرقاتار تاريحي قۇندىلىقتار مەن جالپى نىساننىڭ وزىنە ايتارلىقتاي زالال كەلتىردى. اتالمىش وقيعا الەۋمەتتىك جەلىدە ۇلكەن رەزونانس تۋعىزدى. قالتالى ازاماتتار دا قاپى قالماي، الەۋەتىنشە شىركەۋدى قالپىنا كەلتىرۋگە قاراجات اۋدارۋدا.

مەشىت تراگەدياسى نەگە نازاردان تىس قالدى؟

2012 جىلى سيريانىڭ الەپپو قالاسىندا ورنالاسقان 1300 جىلدان استام تاريحى بار ومەيادو مەشىتىن "دجەبحات ان-نۋسرا" تەررورلىق توبىنىڭ اسكەرلەرى اسقان جاۋىزدىقپەن تالقاندادى.

ۇلى مەشىت VIII عاسىردىڭ باس كەزىندە سالىنعان. يۋنەسكو قورعاۋىنداعى وتە كونە تاريحي ەسكەرتكىشتى تالقانداۋ كەزىندە ونىڭ 45 مەترلىك مۇناراسى دا جارىلعىش زاتتىڭ قۇربانى بولدى. بوتەن نيەتتىلەر تاريحي نىسانعا ارنايى قازىلعان جەر استى جولى ارقىلى كەلىپ، جارىلعىش زات قويعان.

جاۋىزداردىڭ قولىنان جاپا شەككەن مەشىتتىڭ قالپىنا كەلتىرىلۋىنە ءالى ءۇش جىل ۋاقىت كەرەك ەكەن. بۇل تۋرالى الەپپو قالاسىندا وسى نىسانمەن جۇمىس جاساپ جاتقان تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ساحر اليابي مالىمدەدى.

"مەشىتتى قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىن ءۇش جىل كولەمىندە اياقتاۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. ءقازىر ءبىز جالپى ايماقتى باستاپقى قالپىنا كەلتىردىك جانە مۇنارالارمەن جۇمىس جاساۋدامىز. ءبىراق بيىكتىگى 45 مەتردى قۇرايتىن بيىك مۇنارالاردى تۇرعىزۋ ءۇشىن بارلىعىن باستان-اياق قايتا تەكسەرۋدەن وتكىزۋ كەرەك. بۇل – وڭاي جاۋاپكەرشىلىك ەمەس"، - دەدى اليابي. ونىڭ قاراماعىندا 20 ارحيتەكتور جانە بىرنەشە قاتارداعى جۇمىسشى بار.

ونىڭ ايتۋىنشا، جۇمىسشىلار ءاربىر تاستى، ءاربىر بولشەكتى مۇقيات سكانەردەن وتكىزگەن. بۇل ءتاسىل ارقىلى الماستىرۋ قاجەتتىلىگىنىڭ بار-جوقتىعىن انىقتايدى ەكەن.

قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىمەن اينالىسىپ جاتقان قىزمەتكەرلەرگە اينالانى تازارتىپ، باستاپقى ورىندى انىقتاپ، نەگىزگى ىسكە كوشۋگە دايىندىق جاساۋ ءۇشىن ءبىر جىل ۋاقىت كەتكەن.

ومەيادو مەشىتىنە كومەك قولىن سوزعاندار

يۋنەسكو ساراپشىلارىنىڭ پىكىرىنشە، تاريحي ورتالىق رەتىندە سانالاتىن الەپپو قالاسىندا جالپى نىسانداردىڭ 30 پايىزى بۇلىنگەن. ولاردىڭ بارلىعى بۇكىلالەمدىك مۇرا رەتىندە تىركەلگەن عيماراتتار ەدى. سونىمەن قاتار، 60 پايىزعا جۋىق قۇرىلىس ايتارلىقتاي زارداپ تارتقان.

بوتەن نيەتتىلەردىڭ شۇقشيعان عيماراتتارى مىنالار: ومەيادو مەشىتى، مۇنارالار، جالپى مەشىتتەر، شىركەۋلەر، ءداستۇرلى اراب بازارلارى، كەرۋەن-سارايلارى، مەدرەسەلەر.

قازىرگى ۋاقىتتا رەسەي تاراپىنان كورسەتىلگەن كومەك ارقىلى قيراعان تاريحي نىسانداردى قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى قارقىندى جۇرۋدە.

سيريانىڭ مادەني مۇرالار مەن مۇراجايلار باسقارماسىنىڭ باسشىسى مۋحامماد نازي اۆادتىڭ ايتۋىنشا، الەپپوداعى ومەيادو مەشىتىن قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىنا شەشەن رەسپۋبليكاسى ۇلكەن قولداۋ كورسەتىپ وتىر. ال يۋنەسكو بارلىق جۇمىستاردىڭ حالىقارالىق تاراپقا ساي ءوقتۋىن ۇزدىكسىز قاداعالاۋدا.

ومەيادو مەشىتى – الەمدىك دەڭگەيدەگى قۇندى مۇرا. ونىڭ ساقتالۋى – كەلەر ۇرپاق ءۇشىن تاريحي ماڭىزى بار جاۋاپكەرشىلىك.

قازىرگى ۋاقىتتا الەۋەتتىك جەلىدەگى جازبالار ارقىلى، بولىسۋلەر ارقىلى مۇڭى ءبىر قوس تراگەديانىڭ سالعان جاراسىنىڭ سالماقتىلىعىندا ءپوپۋليزمنىڭ زور ءرول وينايتىنى بايقالادى.