قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-مينيسترى س.ن.احمەتوۆكە
سونىڭ باستى دالەلى - 6 ماۋسىم كۇنى مەملەكەتتىك حاتشى مارات ءتاجين ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندەگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق تاريحىن زەردەلەۋ جونىندەگى ۆەدومستۆوارالىق جۇمىس توبىنىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا شەتەل قويمالارىنان قازاق تاريحىنداعى مۇرالاردى قايتارۋعا شاقىرۋى بولدى. مۇنىڭ قازاقتىڭ سوڭعى حانى – كەنەسارى تاعدىرىنا تىكەلەي قاتىسى بار.
1836 جىلى قازاق دالاسى ەكى گەنەرال-گۋبەرناتورلىققا ءبولىندى. كوشپەلى قازاقتاردىڭ ءوز اتامەكەنىندە «اراقاشىقتىق» ساقتاپ، «جاعالاۋلىق سىزىقتان» 15 شاقىرىم اۋلاق ءجۇرىپ، وزەندەرگە جاقىنداۋعا قۇقى بولمادى. ورىس قورعانىستارى اسكەري گارنيزوندارىمەن قازاق دالاسىنا ارقانداي كەرىلىپ جاتاتىن. قازاق دالاسىنىڭ قاق جۇرەگىندە اقمولا بەكىنىسى تۇردى. ءوز اتامەكەنىندە ەركىن ءجۇرىپ ۇيرەگەن قازاقتار وسى بولىنۋگە قارسى شىقتى. رەسەي بوداندىعىنا قارسى كەنەسارى باستاعان قازاقتاردىڭ كوتەرىلىسى ونداعان جىلعا ۇلاستى.
تورە تۇقىمىنان شىققان، 500 ادال تولەڭگىتى جانىندا، پاتشادان پولكوۆنيك شەنىن العان ابىلايحاننىڭ نەمەرەسى، قاسىم سۇلتاننىڭ ۇلىن كۇندىز كۇلكىدەن، تۇندە ۇيقىدان ايىرعان تۋعان حالقىنىڭ تاعدىرى ەمەس پە ەدى؟!
كەنەسارى حاننىڭ تاريحتاعى ورنى قازاق دالاسىنىڭ ناعىز پاتريوت-باتىرلارىن – ءۇش ءجۇزدىڭ وكىلدەرىن قازاق مەملەكەتىنە تاۋەلسىزدىك الىپ بەرۋ ءۇشىن ماڭايىنا توپتاستىرا بىلگەندىگى. ول ازاتتىقتىڭ اق جولىنا ءوزىنىڭ ەكى اعاسى – سارجان مەن ەسەنگەلدىنى، اكەسى –قاسىم سۇلتاندى، ءىنىسى – ناۋرىزباي باتىردى، اعايىندارىمەن قوسا ءوزىنىڭ باسىن دا تىكتى.
سول زاماندا الەمدى تىتىرەتكەن ۇلى ناپولەوندى جەڭگەن رەسەي يمپەرياسىنا قارسى كوتەرىلىس ۇيىمداستىرعان كەنەسارى جايىندا ورىس تاريحشىسى نيكولاي سەرەدانىڭ ءوزى «كەنەسارىنىڭ قولباسشىلىق دارىنىنا كەز-كەلگەن ەۋروپالىق قولباسشى قىزىعاتىنداي ەدى!» دەپ جازىپ قالدىرعان. رەسەي مەن قوقان حاندىعىنا ءبىر كەزەڭدە قارسى شاپقان حان كەنەكەم بۇگىنگى الماتى، جامبىل، قىزىلوردا، شىمكەنت وبلىستارىنا قاراستى جەرلەردەگى قازاقتاردى قوقان قورلىعىنان قۇتقارماق بولعان.
ۇلى دالانىڭ اردا ۇلى – كەنەسارى حاندى ءولتىرىپ، باسىن ءباتىس-سىبىر گەنەرال-گۋبەرناتورى، گراف گورچاكوۆقا الىپ بارعان. ولار باستى ءبىرىنشى نيكولاي پاتشاعا «دالا بۇلىكشىسى كەنەسارىنىڭ باسى» دەپ جەتكىزگەن.
سودان بەرى ءبىزدىڭ ۇلى بابامىزدىڭ باسى پەتەربور قالاسىنداعى كورمەگە اسكەري قۇندىلىق رەتىندە قويىلعانىنا ءبىر عاسىردان استى. قازاقستان ازاماتتارى، ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمدارىنىڭ وكىلدەرى رەسەي باسشىلارىنا «باستى» قايتارۋ جونىندە تالاي رەت ۇسىنىسپەن شىقتى. قانشا حات جازىلىپ، سۇراۋ سالىندى. «رەسەيدە كەنەسارىنىڭ باسى جوق» دەگەننەن باسقا جاۋاپ جوق. ءبىز وسىلاي حات جازىسىپ جۇرگەندە تاريح دوڭگەلەگى توقتاۋسىز اينالىپ جاتىر.
قۇرمەتتى سەرىك نىعمەت ۇلى!
پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «قازاقستان-2050» ستراتەگياسى – قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى» اتتى جولداۋىندا «ءبىز ۇلتتىڭ تاريحي ساناسىن قالىپتاستىرۋ جۇمىسىن جالعاستىرۋىمىز كەرەك» دەپ اتاپ كورسەتتى. سودان بەرى ەلىمىزدە ۇلت رۋحىن كوتەرەتىن ءىس-شارالار جاسالىپ، ناقتى ناتيجەگە قول جەتە باستادى.
سونىڭ باستى دالەلى - 6 ماۋسىم كۇنى مەملەكەتتىك حاتشى مارات ءتاجين ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندەگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق تاريحىن زەردەلەۋ جونىندەگى ۆەدومستۆوارالىق جۇمىس توبىنىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا شەتەل قويمالارىنان قازاق تاريحىنداعى مۇرالاردى قايتارۋعا شاقىرۋى بولدى. مۇنىڭ قازاقتىڭ سوڭعى حانى – كەنەسارى تاعدىرىنا تىكەلەي قاتىسى بار.
1836 جىلى قازاق دالاسى ەكى گەنەرال-گۋبەرناتورلىققا ءبولىندى. كوشپەلى قازاقتاردىڭ ءوز اتامەكەنىندە «اراقاشىقتىق» ساقتاپ، «جاعالاۋلىق سىزىقتان» 15 شاقىرىم اۋلاق ءجۇرىپ، وزەندەرگە جاقىنداۋعا قۇقى بولمادى. ورىس قورعانىستارى اسكەري گارنيزوندارىمەن قازاق دالاسىنا ارقانداي كەرىلىپ جاتاتىن. قازاق دالاسىنىڭ قاق جۇرەگىندە اقمولا بەكىنىسى تۇردى. ءوز اتامەكەنىندە ەركىن ءجۇرىپ ۇيرەگەن قازاقتار وسى بولىنۋگە قارسى شىقتى. رەسەي بوداندىعىنا قارسى كەنەسارى باستاعان قازاقتاردىڭ كوتەرىلىسى ونداعان جىلعا ۇلاستى.
تورە تۇقىمىنان شىققان، 500 ادال تولەڭگىتى جانىندا، پاتشادان پولكوۆنيك شەنىن العان ابىلايحاننىڭ نەمەرەسى، قاسىم سۇلتاننىڭ ۇلىن كۇندىز كۇلكىدەن، تۇندە ۇيقىدان ايىرعان تۋعان حالقىنىڭ تاعدىرى ەمەس پە ەدى؟!
كەنەسارى حاننىڭ تاريحتاعى ورنى قازاق دالاسىنىڭ ناعىز پاتريوت-باتىرلارىن – ءۇش ءجۇزدىڭ وكىلدەرىن قازاق مەملەكەتىنە تاۋەلسىزدىك الىپ بەرۋ ءۇشىن ماڭايىنا توپتاستىرا بىلگەندىگى. ول ازاتتىقتىڭ اق جولىنا ءوزىنىڭ ەكى اعاسى – سارجان مەن ەسەنگەلدىنى، اكەسى –قاسىم سۇلتاندى، ءىنىسى – ناۋرىزباي باتىردى، اعايىندارىمەن قوسا ءوزىنىڭ باسىن دا تىكتى.
سول زاماندا الەمدى تىتىرەتكەن ۇلى ناپولەوندى جەڭگەن رەسەي يمپەرياسىنا قارسى كوتەرىلىس ۇيىمداستىرعان كەنەسارى جايىندا ورىس تاريحشىسى نيكولاي سەرەدانىڭ ءوزى «كەنەسارىنىڭ قولباسشىلىق دارىنىنا كەز-كەلگەن ەۋروپالىق قولباسشى قىزىعاتىنداي ەدى!» دەپ جازىپ قالدىرعان. رەسەي مەن قوقان حاندىعىنا ءبىر كەزەڭدە قارسى شاپقان حان كەنەكەم بۇگىنگى الماتى، جامبىل، قىزىلوردا، شىمكەنت وبلىستارىنا قاراستى جەرلەردەگى قازاقتاردى قوقان قورلىعىنان قۇتقارماق بولعان.
ۇلى دالانىڭ اردا ۇلى – كەنەسارى حاندى ءولتىرىپ، باسىن ءباتىس-سىبىر گەنەرال-گۋبەرناتورى، گراف گورچاكوۆقا الىپ بارعان. ولار باستى ءبىرىنشى نيكولاي پاتشاعا «دالا بۇلىكشىسى كەنەسارىنىڭ باسى» دەپ جەتكىزگەن.
سودان بەرى ءبىزدىڭ ۇلى بابامىزدىڭ باسى پەتەربور قالاسىنداعى كورمەگە اسكەري قۇندىلىق رەتىندە قويىلعانىنا ءبىر عاسىردان استى. قازاقستان ازاماتتارى، ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمدارىنىڭ وكىلدەرى رەسەي باسشىلارىنا «باستى» قايتارۋ جونىندە تالاي رەت ۇسىنىسپەن شىقتى. قانشا حات جازىلىپ، سۇراۋ سالىندى. «رەسەيدە كەنەسارىنىڭ باسى جوق» دەگەننەن باسقا جاۋاپ جوق. ءبىز وسىلاي حات جازىسىپ جۇرگەندە تاريح دوڭگەلەگى توقتاۋسىز اينالىپ جاتىر.
قۇرمەتتى سەرىك نىعمەت ۇلى!
بۇگىندە ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاندا ازاتتىق ءۇشىن جان قيعان ۇلى بابامىزدىڭ باسىن وتانىنا قايتارىپ، جەر قوينىنا تاپسىرا الماي جاتقانىمىز ۇلتتىق قاسىرەت تۋعىزىپ وتىر. الەم تانىپ، ەر كەنەكەم اتپەن جۇرگەن جەردىڭ استى مەن ءۇستى بايلىققا كەنەلگەندە ۇرپاقتارىنىڭ وسىلاي قولى بايلانىپ، نامىسى قايرالىپ وتىرا بەرەمە؟! كەزىندە ۇلى اقىن بابامىز – ماحامبەت وتەمىس ۇلىنىڭ باسىن ونىڭ تۋىستارى، ۇلتجاندى ازاماتتار رەسەيدەن اكەلىپ، تۋعان جەردىڭ توپىراعىنا تاپسىرا الدى ەمەس پە؟!بابامىزدىڭ باسىن قايتارۋعا بايلانىستى ءبىزدىڭ ۇسىنىسىمىز بار: ۇكىمەت قاراجاتىن قاراستىرىپ تاريحشى-جازۋشىلاردان جۇمىس توبى قۇرىلسا. توپقا كەنەسارى يدەياسىنا بەرىلگەن ءبىر ازاماتتى جەتەكشىلىككە بەكىتىپ، رەسەي ۇكىمەتىمەن كەلىسسوز جۇرگىزۋگە قۇقىق بەرىلسە. ولار بۇرىنعى جولمەن ءجۇرىپ – قاعازباستى بولماي، ءىستى بىردەن باستاپ، كەنەسارى حاننىڭ باسىن الىپ ورالسا.
ەڭ سوڭعى حانىمىز تاۋەلسىزدىك جولىندا جان قيعان كەنەسارى حاننىڭ باسىن قايتارا الماساق ەلدىگىمىزگە سىن! سوندىقتان ويلانايىق، اعايىن!
قۇرمەتپەن، «اق جول» فراكسياسىنىڭ دەپۋتاتتارى
پىكىر قالدىرۋ