بۇگىن قىتايدىڭ مەملەكەت باسشىسى شي جين پين قازاق ەلىنە كەلەدى. ورتا ازيانىڭ ءتورت مەملەكەتىن ارالاۋعا شىققان پرەزيدەنتتەرى جايىندا جۇڭگو اقپاراتتارى «ورتا ازيا بىزگە تاۋەلدى» دەگەن سىڭايدا جارىسا جازۋدا. بەيرەسمي دەرەكتەرگە قاراعاندا قازاقستاننىڭ سوڭعى جىلدارى حانزۋ جۇرتىنان العان قارىزى 40 ميلليارد دوللاردان اساتىن كورىنەدى. ياعني ەكونوميكامىز جاعىنان الىپ كورشىمىزگە ابدەن تاۋەلدىمىز دەگەن ءسوز. ونى الماتىنىڭ ۇلكەن بازارلارى مەن يرەك جازۋلى اسحانالارى بار كوشەلەرىنەن دە انىق بايقاۋعا بولادى. ءتىپتى قازاق مۇنايىنىڭ 40 پايىز قىتايدىكى ەكەندىگى جايىندا دا  از اڭگىمە ايتىلعان جوق.

ءيا، ءبىزدىڭ ەلباسىمىز قىتايدىڭ بۇدان بۇرىنعى پرەزيدەنتتەرى جاڭ زى مين مەن دە، حۋ جين تاۋ مەن دا ارا قاتىناسىن جامان ۇستامادى. الىس-بەرىستى، بارىس-كەلىسىتى جيىلەتتى. تاۋەلسىزدىكتىڭ 22 جىلىندا ەكىگە جارىلعان  قازاقتىڭ كوش ماسەلەسى رەتتەلمەگەنى بولماسا، ەكونوميكالىق سالادا ءتيىستى جەتىستىكتەرگە جەتتى دەۋگەدە بولادى.

ال جۇڭگو بيلىگىنىڭ ەندىگى كوسەمى شي جين پيڭ كىم؟ ول قانداي ادام؟

بىزدەگى بار مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، ول ءبىر جارىم ميلليارد ەلدىڭ تىزىگىنىن ۇستاي سالا، ەڭ الدىمەن «جەمقورلىق جايلاعان» بيلىك ءدالىزىن ءبىر كىسىدەي تىتىرەتتى. مينيستر دارەجەلى 10-عا تارتا شەنەۋنىكتىڭ بىرەۋىن اتقىزدى، بىرەۋىن جاپقىزدى... ايتەۋىر ىشىپ-جەپ قويعانداردى وڭدىرىپ جاتقان جوق. ياعني ارام اقاشعا قۇمارلاردى ايامايتىن باسشى رەتىندە كوزگە كورىندى. سوعان قاراعاندا «جەمقورلىق» دەيتىن ۇعىمدى قاتتى جەك كورەتىن بولسا كەرەك.

شىندىعىن ايتۋ كەرەك شي (ءوز ەلدەرىندە «شي ءتوراعا» دەپ اتايدى) بيلىككە كەلگەلى قازاقستانمەن قاتىناستى وڭدىرمادى.

1)    قازاقستان ازاماتتارىنا قىتايعا ۆيزا بەرۋ ءتارتىبىن قيىنداتتى. سونىڭ سالدارىنان الماتىداعى جۇڭگو كونسۋلىنىڭ الدى جىل بويى ۇزىن-سونار كەزەكتەن ارىلعان جوق.  

2)    بۇرىننان بەرىلىپ كەلگەن 1 جىلدىق ۆيزانى توقتاتتى. ياعني 3 ايدا ءبىر رەت قانا جۇڭگو اسۋعا مۇمكىندىگىڭىز بار. ونىڭ ءوزىن ءتيىستى شاقىرۋلار الدىرىپ ءجۇرىپ ارەڭ الاسىز.

3)    نەگىزىنەن «توپتىق ۆيزا» ءتارتىبىن ورناتىپ، بىرنەشە ادامدى بىر-بىرىنە تاۋەلدى، بىر-بىرىنە باعىنىشتى، ءبىر-بىرىن باقىلاپ جۇرۋگە ءماجبۇر قىلدى.

بۇل كەدەرگىلەر ەڭ الدىمەن قىتايمەن ساۋدا بايلانىسىن ورناتىپ، ءناپاقاسىن تاۋىپ جۇرگەن قازاقستاندىق كاسىپكەرلەرگە قيىندىق اكەلدى. ەسەسىنە قازاق جەرىندە جۇزدەپ، مىڭداپ جۇڭگو كاسىپكەرلەرى قاپتاپ ءجۇر...

مىنە، بۇگىن سول شي جين پيڭ ءوزى اتاعانداي «ستراتەگيالىق سەنىمدى ارىپتەسى» قازاق مەملەكەتىنە ات باسىن تىرەيدى. قارىزىن سۇراپ كەلدى مە، جوق، باسقا «وتىنىشتەرمەن» كەلدى مە؟ ونى ءبىر اللا، سوسىن ءبىزدىڭ ەلباسى بىلەدى. ماسەلە شي جين پيڭنەن ءبىزدىڭ ەل نە قالايدى؟ «قوناق كادەگە» نە سۇرايمىز؟ الدە، باياعى قارىزعا قارىز جامايمىز با؟ سونى انىقتاپ الايىق.

بىزدىڭشە، قازاق ەلى ءۇشىن قىتايمەن اراداعى ەڭ ماڭىزدى ماسەلە «قازاق كوشىنىڭ» جايى بولۋ كەرەك.  كۇلكىلى بولسادا وسىلاي ايتۋعا تۋرا كەلىپ تۇر. كۇلكىلى دەيتىنىمىز شىنداپ كەلگەندە ول جاقتاعى قانداستارىمىزدى جۇڭگو اياقتان الىپ وتىرعان جوق. بار بالەنى ءبىزدىڭ ەل ءوزى جاساپ وتىر... تىركەۋدى قيىنداتتى، ىقتيار حاتتى بەرمەيتىن بولدى، قازاققا قازاقستان ازاماتتىعىن بەرۋدى الىنباس قامالعا اينالدىردى. وسىنىڭ بارىنە «جۇڭگو ازاماتتىعىنان شىعىپ كەلۋ»، «سوتتالماعانى تۋرالى انىقتاما» دەگەن سياقتى قيتۇرقى تالاپتار كىنالى. ەسى دۇرىس مەملەكەت قىلمىسكەرگە پاسپورت بەرىپ، شەكاراسىنان شىعارا ما؟ ەسى دۇرىس مەملەكەت ءوز ازاماتى باسقا ەلدىڭ ازاماتتىعىن قابىلداماي تۇرىپ ونىڭ ءتولقۇجاتىن تارتىپ الا ما؟ وسىنداي قاراپايىم ساۋالدارعا جاۋاپ تابا الماعان ءبىزدىڭ زاڭ جاساپ وتىرعان، سونى اتقارىپ وتىرعان قۇزىرلى ورىن قىزمەتكەرلەرى قايدان كەلگەن؟ قايدان وقىعان؟ بۇعان شي جين پيڭ كىنالى ەمەس شىعار... راس، ول جاقتاعى قانداستارىمىزدىڭ تىلىنەن، دىنىنەن ايىرىلىپ بارا جاتقانىن ايتۋعا بولار. ءبىراق ول جۇڭگو مەملەكەتىنىڭ ءوز ءىسى. قىتايشا وقىتا ما؟ قىتايشا سويلەتە مە؟ وزەدەرىنىڭ ەركى. قازاقاستاننىڭ قولىنان كەلەر قايران – اتاجۇرتىنا ورالام دەگەن قازاققا بارلىق جاعدايدى جاساۋ، جۇڭگو تاراپىنان كەدەرگىلەر بولىپ جاتسا ديپلوماتيالىق تۇرعىدا وڭ ناتيجەگە قول جەتكىزۋ.

ال، قىتايمەن ەكونوميكالىق بايلانىستى دامىتۋ، بىرلەسكەن جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ، ايماقتىق ىنتىماقتاستىق... ونىڭ ءبارى ءوز سۇرلەۋىمەن كەلە جاتىر. انىعى، ولار ءۇشىن ميللياردتاعان قىزىل يۋانمەن قازاق جەرىنە جاسىل شىراق جاعا السا  بولعانى...

ءبىز ءۇشىن شە؟ ءبىز ءۇشىن الىپ مۇحيتقا ءسىڭىپ بارا جاتقان ءبىر تامشى قازاعىمىزدى امان-ەسەن اتاجۇرتقا كوشىرىپ الۋدان ارتىق ەشتەڭە جوق. اقشاسىن قولىنا ۇستاعان جۇڭگو تابىلادى. قازاقتا كوز جازىپ قالماساق بولعانى... ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ شي جين پيڭنەن وسىنى سۇراسىن.

ەلدوس ەسەنگەلدييەۆ