ەلىمىزدىڭ ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى تاراتقان اقپاراتتارعا سۇيەنسەك، قازاقستانداعى مۇناي-گاز ءوندىرۋشى 39 رەنتابەلدى كومپانياعا مەملەكەت جاردەمدەسپەك. دالىرەك ايتساق، قازاقستان ۇكىمەتى «KazEnergy»  اسسوسياسياسىمەن بىرلەسىپ زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەن. بۇل تۋرالى «قامشى» پورتالى Total.kz-كە سىلتەمە جاساي وتىرىپ حابارلايدى.

ناتيجەسىندە مۇناي بۇرعىلاۋمەن اينالىساتىن 57 كومپانيانىڭ 39-ى تومەن رەنتابەلدى بولىپ شىققان. ولارعا ق ر ۇكىمەتى 2015 جىلدىڭ 1-قازانىنا دەيىن پايدالى قازبالاردى قازىپ الۋ  جانە ولاردى وڭدەۋ ءۇشىن سالىق مولشەرىن جەڭىلدەتپەك. بۇل وسى سالاداعى جالپى كومپانيالار ءۇشىن سالىق سالماعىن 8 پايىزعا تۇسىرۋگە مۇمكىندىك بەردى. ال اقشالاي ەسەپتەگەندە بۇل سوما -146 ميلليارد تەڭگەنى قۇرايدى ەكەن. بۇل تۋرالى ق ر پرەمەر-مينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى باقىتجان ساعىنتايەۆ مىرزا مالىمدەگەن بولاتىن.

ارينە بۇل جەردە دە سۇراق تۋىندايتىنى ءسوزسىز: سوندا مەملەكەتتىك ماۋەلە كوكلەڭكەسىنە قانداي كومپانيالار كىردى نەمەسە مەملەكەت قارجىسى كەزەكتى رەت كىمدەردىڭ اۋىز جەمىنە اينالماق؟ مەملەكەتتىڭ مەيىرىنە بولەنگەن كومپانيالار تىزىمىنە: «قاراجامباسمۇناي» اق، «تاندايپەترولەۋم» اق كىرگەن. سونداي-اق ، «اقتوبەمۇنايگاز - سنپس» اق، «تورعايپەترولەۋم» اق جانە «وزەنمۇنايگاز» اق-تان ءوتىنىش بەرىلگەن.

سونىمەن، ۇكىمەتتىڭ ارنايى قارجى ءبولىپ، جارلىقاپ وتىرعان كومپانيالارى كىمدەرگە تيەسىلى جانە ولاردىڭ جىلدىق تابىستارى قانداي؟

1. «قاراجامباسمۇناي اق». ماڭعىستاۋ وبلىسىندا مۇناي سورعىلاۋمەن اينالىساتىن  قازاقستانداعى ءىرى كومپانيالاردىڭ ءبىرى. ازىرگە مەملەكەتتىك جەڭىلدىكتى يەمدەنىپ ۇلگەرگەن بىردەن-بىر كومپانيا دا وسى. جىلدىق ەسەپتە ورتاشا 2 ميلليون توننا مۇناي بۇرعىلايدى. قازاقستانداعى مۇناي كومپانيالارىنىڭ ىشىندە ءىرى وندىققا، ماڭعىستاۋ وبلىسى بويىنشا ۇشتىككە كىرەدى. كانالادىق «CITIC Canada Petroleum Limited» كومپانياسىنىڭ 100 پايىزدىق اكسيونەرى.
2. «تانداي پەترولەۋم» ج ش س. مۇناي سورعىلاۋ -اتىراۋ وبلىسى جولدىباي كەن ورنى. كومپانيا نارىقتا 1997 جىلدان بەرى جۇمىس ىستەپ كەلەدى. وتباسىلىق كومپانيانىڭ باسىندا ەكس-ماجىلىس دەپۋتاتى بولات قونارباي مىرزا تۇر. سونداي-اق، قونارباي اۋلەتىنىڭ جەكە مەنشىگىنە «باتىس لتد» ج ش س، «ءساتتى مەكەن» ج ش س، «بولسات»ج ش س تىركەلگەن.

ال ءوتىنىش بىلدىرگەن تاعى ءۇش كومپانيانىڭ قۇجاتتارى ۇكىمەت قاراۋىندا ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، اتالمىش كومپانيالار تۋرالى دا دەرەكتەردى نازاردارىڭىزعا ۇسىنعاندى ءجون كوردىك.

1. «اقتوبەمۇنايگاز - سنپس» اق. رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، كومپانيا اقتوبە وبلىسىنا قاراستى جاڭاجول، كەڭقياق، سولتۇستىك قۇبىر كەن ورىندارىن يەمدەنگەن. جىلدىق ورتاشا تابىسى 2،5 ميلليون توننادان (1997ج) 6،3 ميلليون تونناعا (2013ج) دەيىن ارتقان. قازاقستانداعى ەڭ ءىرى مۇناي بۇرعىلايتىن 5 كومپانيانىڭ قاتارىنا كىرەدى. اتالمىش كومپانيا قولاستىنا تاعى بىرنەشە كومپانيا كىرەدى ەكەن. ولار: «پەكين پالاس باسقارۋشى كومپانياسى» ج ش س. اكسيا ۇلەسى 100 پايىزدى قۇرايدى. «Sinooil» جانارماي بەكەتتەرى. «اكتوبە مۇناي ماشكومپلەكت» ج ش س. «ۇلى دۋال» قازاقستان-قىتاي بۇرعىلاۋ كومپانياسى. «سنپس-اقتوبە ترانسپورت كومپانياسى».
2. «تورعايپەترولەۋم» اق. قۇمكول كەن ورنىنىڭ بىردەن-بىر وپەراتورى. كومپانيا كانادادا تىركەلگەن. كومپانيا يەسى – قحر CNPC مەملەكەتتىك كورپوراسياسى. اكسياداعى ۇلەسى – 67 پايىزدى قۇرايدى. «تورعايپەترولەۋم» اق-تىڭ 33%-ى «قازمۇنايگاز» ۇك-نا تيەسىلى. ال قالعان 50 %-ى رەسەيلىك لۋكويل كومپانياسىنىڭ مەنشىگىنە تيەسىلى.
3. «وزەنمۇنايگاز» اق. كومپانيا ماڭعىستاۋ وبلىسىنا قاراستى وزەن، قاراماندىباس كەن ورىندارىندا سورعىلاۋ-بۇرعىلاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەدى. كومپانيا «قازمۇنايگاز» اق-تىڭ 100 پايىزدى قاراماعىنا كىرەدى. ال قازمۇنايگاز اق ءوز كەزەگىندە «سامرۇق-قازىنا» ۇق-نا تيەسىلى بولىپ تابىلادى.

ال، ءمينيستردىڭ مەملەكەت قارجىسىن اۋقاتتى كومپانيالارعا تاراتىپ بەرۋىنەن استار ىزدەگەن ءماجىلىس دەپۋتاتتارى دا ءوز پىكىرلەرىن بىلدىرگەن ەكەن.

ايقىن قوڭىروۆ، ءماجىلىس دەپۋتاتى:

-بۇل تۋرالى اقپاراتتار جاسىرىن جاسالماۋى ءتيىس. بۇل سالىق – حالىقتىڭ سالىعى. مەنىڭ ويىمشا مۇنىڭ ارتىندا كوممەرسيالىق قۇپيالار جاتىر. نەگە ول كومپانيالار وتە ءالسىز دەپ كورسەتىلگەن؟ مەنىڭشە كەرىسىنشە سياقتى. نەگە ءالسىز؟ بۇل كەرىسىنشە ولاردىڭ رەپۋتاسيالارىنا كەرى اسەرىن تيگىزبەي مە؟ بۇل اقشانى نە ءۇشىن ولار الۋلارى كەرەك؟ حالىقتىڭ مۇنى بىلۋگە تولىق قۇقىلارى بار. ويتكەنى،بۇل اقشالار قايتىپ بيۋدجەتكە كەلمەيتىنىن بىلەمىز. مەنىڭشە ولار مۇنى كوپكە دەيىن جاسىرىپ قالا المايدى.

ءتۇيىن: ق ر پرەمەر-مينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ءوزى اتاپ وتكەندەي 39 كومپانيا سالىقتان بوساتىلاتىنى بەلگىلى بولسا، ولاردىڭ ءتىزىمى باق-تا جاريالانۋى ءتيىس. العاشقى بەستىكتىڭ بايلىعى مەن شايلىعىن ءبىز سانامالاپ كوردىك. بەيشارالىققا دۋشار بولىپ تۇرعانى شامالى، ازىرشە. ەندەشە نەگە ول كومپانيالار 146 ميلليوندى تالان-تاراجعا سالۋلارى ءتيىس؟ الدە مۇنىڭ ارتىندا سىبايلاس-جەمقورلىقتىڭ قانداي دا ءبىر فاكتىلەرى بۇركەۋلى مە؟ ق ر ەسەپ كوميتەتى وسى ماسەلەنىڭ ارتىنا ماي شام الىپ ءتۇسۋى ءتيىس ەمەس پە؟ ونسىز دا مەملەكەتتىك «ۇنەمدەۋ» ساياساتى مەن قارجىلىق قيىندىق قوس بۇيىردەن قىسقان الاعاي دا، بۇلاعاي شاقتا  مەملەكەت قازىناسىنا قارجى بولۋگە، قولداۋ كورسەتۋگە ءتيىس كومپانيالاردىڭ وزدەرى «بەيشارانىڭ كۇيىنە ءتۇسىپ»، ۇكىمەتتەن اقشا سۇراعانى قايتكەنى؟ بۇل دا بولسا مۇنايعا تاۋەلدىلىكتىڭ داعدارىس كەزەڭىندەگى تىرباقايلىعىن كورسەتكەنى مە، سوندا؟

نۇرگەلدى ءابدىعاني ۇلى

دەرەكتەر - total.kz-تەن الىندى.