12ء-شى تاپسىرما
1. ق ر ۇكىمەتى جوو-لاردىڭ سانىن وڭتايلاندىرۋ جانە كادرلاردى ساپالى دايىنداۋدى قامتاماسىز ەتپەيتىن ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ ليسەنزيالارىن قايتارىپ الۋ جونىندەگى جۇمىستى جالعاستىرسىن.
2. ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىمەن بىرلەسە وتىرىپ، 2014 جىلدان باستاپ ەڭبەك نارىعىن دامىتۋدىڭ بەس جىلدىق بولجاۋلارىن تالداپ-جاساۋدى قامتاماسىز ەتسىن.
بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە وقۋ ۇدەرىسىنىڭ پراكتيكالىق جاعىنا جەتكىلىكتى كوڭىل بولىنبەيدى، وقۋشىلاردىڭ جەكە ەرەكشەلىكتەرى ناشار ەسكەرىلەدى.
بالالاردىڭ، جاسوسپىرىمدەر مەن جاستاردى ولاردىڭ ەسەيۋى مەن تابىستى الەۋمەتتەنۋىنىڭ دارا مىندەتتەرىن شەشۋگە باعىتتايتىن رۋحاني-پاراساتتىلىق تاربيەسىنىڭ تاسىلدەرى جەتكىلىكسىزدىگى جونىندەگى ماسەلە كۇن تارتىبىندە وتكىر تۇر.
ءىس جۇزىندە بۇكىل وقۋ-تاربيە ۇدەرىسى ەسكىرگەن ادىستەمەلەرگە نەگىزدەلگەن. وقۋ-تاربيە ۇدەرىسىنىڭ تاريحي ءبىلىم سىندى ماڭىزدى ءىسى جەكە تۇلعانىڭ، ازامات پەن پاتريوتتىڭ قالىپتاسۋى مىندەتتەرىن شەشۋگە اتىمەن بەيىمدەلمەگەن. ناقتىلىق مىنادا، وقۋشىلار قازاقستان تاريحى ءپانىن «زەرىكتىرەرلىك»، «قىزىقسىز»، «بىتىسقان» ءپان دەپ سانايدى.
2012 جىلى «التىن بەلگى» مەدالىن الۋعا ۇمىتكەرلەردىڭ تالايى ناق وسى وتاندىق تاريح جونىندەگى «وكىنىشتى» سۇراقتاردان «وماقاسقانى» كوپ جايدى اڭعارتادى.
مەكتەپ كۋرستارىندا كوبىنە كوپ كەڭەستىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ سارقىنشاقتارى سىندى اسكەري دايىندىق، ءومىر قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ نەگىزدەرى باعدارلامالارى بار.
سونىمەن بىرگە، وقۋشىلارعا ءقازىردىڭ وزىندە قاجەتتى يننوۆاسيالىق كۋرستار جوق.
مىسالى، وتە كوكەيكەستى بولىپ تابىلاتىن «قازاقستان قۇقىعى» (ونىڭ بولماۋى جاستاردىڭ قۇقىقتىق نيگيليزمى مەن ساۋاتسىزدىعىنا سوقتىرادى)، «ولكەتانۋ» (تۋعان جەرگە ماحاببات وتانشىلدىقتىڭ نەگىزى عوي)، جەكە تابىسقا جەتۋدىڭ، جەكە تۇلعانىڭ الەۋمەتتەنۋىنىڭ ادىستەمەسى سىندى «اكمەولوگيا» سياقتى پاندەر قايدا؟
ولاردىڭ جوقتىعى جاستاردىڭ ەداۋىر بولىگىنىڭ الەۋمەتتىك ينفانتيليزمىنە، ەرەسەك ومىرگە بەيىمدەلە الماۋىنا، باسقا دا كەلەڭسىزدىكتەرگە ۇرىندىرادى.
جاستاردىڭ ءبىر بولىگى ءدىني سەكتالاردىڭ، ەكسترەميستەردىڭ، ەسىرتكىگە قۇمار جانە قىلمىستىق توپتاردىڭ «وڭاي ولجاسىنا» اينالادى. مۇنىڭ ءبارىنىڭ باستى سەبەبى - الەۋمەتتىك ينفانتيليزم، ءوزىنىڭ ءومىرى مەن ءوز وتباسىنىڭ ءال-اۋقاتى ءۇشىن ءوزى جاۋاپ بەرە الاتىن ەرەسەك ءارى كەمەل ازامات بولۋعا شاماسى جەتپەۋشىلىك.
سوندىقتان بۇگىنگى تاڭدا وقۋ-تاربيە ۇدەرىسىن تۇبىرىنەن وزگەرتۋ ماڭىزدى.
ءبىلىم بەرۋ قىزمەتتەرىنىڭ قولجەتىمدىلىگى ماسەلەسى كوكەيكەستى كۇيىندە قالۋدا.
بۇل ورايدا قوسىمشا ءبىلىم بەرۋدىڭ ينتەراكتيۆتى تۇرلەرىن دامىتۋ قاجەت.
الايدا، مەنىڭ ينتەراكتيۆتى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ جونىندەگى العا قويعان مىندەتىم، وكىنىشكە وراي، تار ماعىنادا ءتۇسىنىلىپ، سولاي جۇزەگە اسىرىلۋدا. ينتەراكتيۆتى تاقتالاردى پايدالانۋمەن ينتەراكتيۆتى ءبىلىم بەرۋگە قول جەتكىزە سالمايمىز.
بۇگىنگى تاڭداعى ءونلاين-بىلىم بەرۋ ۇستاز بەن شاكىرتتەردىڭ تىكەلەي ينتەرنەت-ارالاسۋى رەجىمىندە دە، ارنايى جاسالىنعان ينتەراكتيۆتى وقۋ باعدارلامالارى مەن ويىندار تۇرىندە دە وتەتىن فاكۋلتاتيۆتىك ينتەراكتيۆتى كۋرستاردى ۇيىمداستىرۋدى قامتۋعا ءتيىس.
«ونلاين-ۇرپاقتىڭ» ينتەرنەتكە تابيعي ۇمتىلىسىن ءبىز، ينتەراكتيۆتى وليمپيادالار، وقۋ تۋرنيرلەرىن تاعى باسقالاردى ۇيىمداستىرىپ، پايدالانۋعا جانە جاعىمدى ارناعا باعىتتاۋعا ءتيىسپىز.
«بولاشاق» باعدارلاماسىنا ەلدىڭ بارلىق وڭىرلەرىنەن، اسىرەسە، اۋىلدىق جەرلەردەن تالانتتى جاستاردىڭ قولى جەتۋىن كەڭەيتۋ
ماڭىزدى ماسەلە بولىپ تابىلادى.
13ء-شى تاپسىرما
ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى:
- 2013-2014 وقۋ جىلىنان باستاپ جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردەگى وقۋ ۇدەرىسىندە ءبىءلىم بەرۋدىڭ ينتەراكتيۆتى تۇرلەرىن پايدالانۋدى كەڭەيتۋدى جانە ونلاين-وقىتۋدىڭ ارناۋلى وقۋ باعدارلامالارىن ەنگىزۋدى كوزدەسىن؛
- قازاقستان تاريحى بويىنشا وقۋ جوسپارلارىن، وقۋلىقتار مەن وقۋ قۇرالدارىن تالداۋدان وتكىزسىن، وقۋ ورىندارىندا قازاقستان تاريحىن وقىتۋدىڭ مازمۇنى مەن ءپىءشىنىن ءوزگەرتۋ جونىندە ءىس-شارالاردى جۇزەگە اسىرسىن؛
- ورتا، تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك، جوعارى وقۋ ورىندارىندا «اكمەولوگيا، جەكە جانە الەۋمەتتىك تابىس نەگىزدەرى»، «قازاقستان قۇقىعى»، «ولكەتانۋ» سياقتى مىندەتتى وقۋ كۋرستارىن ەنگىزۋ جونىندە ۇسىنىس جاساسىن.
س) دەنساۋلىق ساقتاۋدى جاڭعىرتۋ جانە سالاماتتى ءومىر سالتى
ءاربىر قازاقستاندىق ءۇشىن باستى قۇندىلىق - ءوزىنىڭ دەنساۋلىعى.
سوندىقتان دا تاۋەلسىزدىكتىڭ بارلىق جىلدارىندا مەن حالىق دەنساۋلىعىنا بولەكشە كوڭىل ءبولىپ كەلەمىن. بۇل تاقىرىپ قاشاندا مەنىڭ باقىلاۋىمدا.
وسىنىڭ ارقاسىندا 700-گە جۋىق جاڭا دەنساۋلىق ساقتاۋ نىساندارى تۇرعىزىلدى، مەديسينالىق جابدىق پاركى جاڭارتىلدى. «حالىقتىڭ دەنساۋلىعى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى» كودەكس قابىلداندى، «سالاماتتى قازاقستان» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى جۇزەگە اسىرىلۋدا.
كەيىنگى 10 جىلدا بالا تۋۋ 25 پايىزعا ءوستى، تۇرعىنداردىڭ جالپى ءولىمى 11 پايىزعا ازايدى.
وسى ۋاقىت ىشىندە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ قارجىلاندىرىلۋى 10 ەسەدەن ارتىق (2002 جىلعى 1،9 پايىزدان 2011 جىلى ءىجو-نىڭ 3،1 پايىزىنا دەيىن) ءوستى.
ەلدە جوعارى مەديسينالىق تەحنولوگيانى دامىتۋ ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالۋدا. 2011 جىلى جۇرەككە 8 مىڭنان استام وتا جاساۋ جۇزەگە اسىرىلدى. 180-گە جۋىق تەلەمەديسينالىق ورتالىق جۇمىس ىستەپ تۇر.
سونىمەن بىرگە تەك 2011 جىلدىڭ وزىندە 2 مىڭنان استام ازامات مەديسينالىق كومەكتىڭ ساپاسىنا، وڭىرلەردە كەپىلدى تەگىن مەديسينالىق كومەك كورسەتۋ ەرەجەلەرىنىڭ بۇزىلۋىنا قاتىستى ارىز-شاعىم جاسادى.
ەمدەلۋشىلەردىڭ جاراقات الۋىنا، ومىردەن ءوتىپ كەتۋىنە سوقتىراتىن دارىگەرلىك قاتەلىك جاعدايلارى، وسى ماسەلە بويىنشا سوتقا جۇگىنۋ كەزدەسەدى.
جەرگىلىكتى اتقارۋ ورگاندارىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋدىڭ ءتيىمدى ساياساتىن جۇرگىزۋ ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ، دارىگەرلىك قاتەلىك كەزدەسكەن جاعدايدا قۇقىقتىق جانە قارجىلىق كومەكتى قامتاماسىز ەتۋ شارالارىن ويلاستىرۋ كەرەك.
ەكىنشى جاعىنان، ادامداردىڭ وزدەرىنىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىگى دەگەن ماسەلە دە بار. ەگەر قازاقستاندىقتار، اسىرەسە، ەر كىسىلەر، ۋاقىتىندا ەمدەلسە ولاردىڭ ورتاشا ءومىر جاسى ۇزارار ەدى. الايدا،كوپتەگەن ادامدار ءوز دەنساۋلىعىنا ءجۇردىم-باردىم قارايدى، ءىس جۇزىندە دەنى ساۋ بولۋعا قۇنت جاسامايدى.
ءوزىنىڭ جەكە باسىنىڭ دەنساۋلىعىن الدىمەن ادامنىڭ ءوزى ويلاۋى كەرەك. ەگەر دەنساۋلىقتى ويلاۋ ءار وتباسىنىڭ شارۋاسى بولسا، وندا مەملەكەت جۇزەگە اسىرىپ جاتقان قادامدار الدەقايدا ءتيىمدى شىعار ەدى.
جاڭعىرتۋدىڭ پەرسپەكتيۆالى ماسەلەسى - قامسىزداندىرۋ مەديسيناسىنىڭ دەنساۋلىق ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى ءۇش تاراپ: ادام، جۇمىس بەرۋشى جانە مەملەكەت بولىسەتىندەي ءتۇرىن دامىتۋ.
ەلدە ەمدەۋ قۇرالدارىنىڭ سونشا كوپ سانىن تىركەپ وتىرۋ تۇيتكىلدى ماسەلەگە اينالدى. تۇرعىنداردىڭ «ەمدىك» ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ جونىندە شارالار كەشەنىن جۇزەگە اسىرۋ كەرەك.
پىكىر قالدىرۋ