مەملەكەت باسشىسى بىلتىر تامىزدا الماتى وبلىسىنا جولى تۇسكەندە تالدىقورعاندى ارالاپ، سوڭىنان وتكەن القالى وتىرىستا شاھار باسشىسىنا قالانىڭ تازالىعى مەن كەلبەتىنە، قۇرىلىستىڭ قارقىنىنا رازىلىعىن ءبىلدىرگەن ەدى. بۇل تۋرالى "قامشى" پورتالى ايقىن-اقپاراتقا سىلتەمە جاساي وتىرىپ حابارلايدى.
ودان بەرى دە ءبىر جىلدان استام ۋاقىت ءوتتى. الماتى وبلىسىنىڭ ورتالىعى تۇرلەنىپ، كوركەيە ءتۇستى. جاڭا ىقشام اۋداندار بوي كوتەرىپ، حالىققا قىزمەت كورسەتەءتىن نىساندار ساپ تۇزەي باستادى. قىركۇيەكتىڭ 27 جۇلدىزىندا تويلاناتىن قالا كۇنى قارساڭىندا قاربالاس تىرلىكتىڭ ىرعاعى تىپتەن كۇشەيدى. قالالىقتاردىڭ كوڭىل كۇيى دە كوتەرىڭكى. تالدىقورعان قالاسىنىڭ اكىمى ەرمەك الپىسوۆپەن سۇحبات بارىسىندا جەتىسۋ جەرىندەگى باس ءارى جاس قالانىڭ بۇگىنى مەن بولاشاعىن ايقىنداۋعا تىرىستىق.
– ەرمەك امانتاي ۇلى، كۇندەلىكتى كوءرىپ جۇرگەنىمىزدەي، بۇگىندە قالا ءومىرى تىنىمسىز تىرشىلىككە تولى. قۇرىلىس قارقىن العان. وڭ جاعىڭىزعا دا، سول تاراپقا دا كوز سالساڭىز كورەءتىنىڭىز – قۇرىش قولدى قۇرىلىسشىلاردىڭ ەكپىندى قيمىلى. بىرەر اپتادان كەيىن ول جەردى تانىماي قالۋىڭىز مۇمكىن. اڭگىمەمىزدىڭ ءالقيسساسىن قۇرىلىستان باستاساق.
– قالا اجارىنىڭ جاقسارا ءتۇءسۋى – مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ جەءتىسۋ جەرىندە جۇيەلى اتقارىلۋىنىڭ ارقاسىنداعى جەتىستىك. ءوزىڭىز كورىپ ءجۇرگەندەي، وبلىس ورتالىعىندا وڭتۇستىك-باتىس تۇرعىن اۋدانى بوي كوتەءرىپ، اۋماقتى القاپ تۇتاس قۇرىلىس الاڭىنا اينالدى. بيىلعى ءبىرىنشى جارتىجىلدىقتا قالا اۋماعىنداعى قۇرىلىس-قۇراستىرۋ جۇمىستارىنىڭ كولەمى 5،6 ميلليارد تەڭگەگە جەتىپ، 36،5 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي قولدانىسقا بەرىلدى. سالىستىرمالى تۇردە العاندا، وتكەن جىلعا قاراعاندا، قۇرىلىس اۋقىمى 1،7 ەسەگە ارتتى. جىل باسىنان بەرى وڭتۇستىك-باتىس تۇرعىن اۋدانىندا جاس وتباسىلارىنا ارنالعان جالپى اۋدانى 9،7 مىڭ شارشى مەتر بولاتىن، جالعا بەرىلەتىن 128 پاتەرلىك 2 ءۇي، اۋدانى 4،4 مىڭ شارشى مەترلىك 50 پاتەرلىك كوممۋنالدىق ءۇي ەلگە پايدالانۋعا بەرىلدى. وسى جەردە ايتا كەتەرلىگى، جاڭا اۋداننىڭ بوي كوتەرۋى مەملەكەتتىك باعدارلامامەن ۇشتاسىپ، جاس وتباسىلاردىڭ باسپانا ماسەلەءسىء-نىڭ ءتۇيىنىن تارقاتۋعا ءوز سەپتىگىن تيگىزء-دى. تەك اتالعان اۋداننىڭ وزىندە 120 ءپاتەرلىك 2 ءۇي، 195 پاتەرلىك ءبىر ءۇي جانە بۇدان بۇرىن اتاپ وتكەن 128 پاتەرلىك قوس ءۇي جاس وتباسىلاردىڭ قۋانىشىن ارتتىردى. جالپى العاندا، 443 جاس شاڭىراق وسى باعدارلامامەن جاڭا اۋداندا وتاۋلى بولدى. مۇنىڭ سىرتىندا، «قاراتال» اۋدانىندا 300 ورىندى جاڭا اۋرۋحانا سالىنۋدا. مەديسينانىڭ زاماناۋي ۇلگىسىندە جابدىقتالىپ، وبلىس ورتالىعى تۇرعىندارىنا قىزمەت ەتەتىن، الەۋمەتتىك نىساندا جەتىسۋ جەرىندە تاپشى بىلىكتى دارىگەرلەر شاقىرىلىپ، ولارعا لايىقتى جۇمىس ورنى مەن باسپانا ماسەلەسى شەشىمىن تاپپاق. وسى ماقساتتا ءقازىر «شىعىس» ىقشاماۋدانىندا دارىگەرلەرگە ارنالعان 60 پاتەرلى كوپقاباتتى ءۇي سالىنۋدا. ءدال وسى جەردە جەتىم بالالارعا ارنالعان 60 ءپاتەرلى كوپقاباتتى تۇرعىنجاي تۇرعىزىلۋدا.
جوسپار بويىنشا جىل سوڭىنا دەءيىن وڭتۇستىك-باتىس تۇرعىن اۋدانىندا جالپى اۋدانى 21،6 مىڭ شارشى مەتر بولاتىن 340 پاتەرلى 6 كوممۋنالدىق، 15،5 مىڭ شارشى مەرتلىك 180 پاتەرلى 4 نەسيەلىك ءۇيدى قولدانىسقا بەرۋ قاراستىرىلعان. سونىمەن قاتار بۇرىنعى «ارمان» زاۋىتىنىڭ عيماراتى كوپكە دەيىن قالا كوركىن بۇزىپ، قاڭقاسى قاڭىراپ تۇراتىن ەدى. قازىرگى ۋاقىتتا قاراۋسىز قالعان نىسان مەملەكەت مەنءشىگىنە قايتارىلىپ، شاعىن وتباسىلارعا ارنالعان تۇرعىن ءۇي رەءتىندە قايتا جاسالۋدا. اماندىق بولسا، جالپى اۋدانى 6،3 مىڭ شارشى مەتر بولاتىن 88 پاتەرگە شاعىن وتباسىلار قونىستانىپ، شاتتاناتىن كۇن دە جاقىن.
باسپانادان بولەك، قالا اۋماعىندا بىرنەشە الەۋمەتتىك نىسان بوي كوتەرۋدە. جوعارىدا ايتىلعان 300 ورىندى اۋرۋحانادان تىس، وڭتۇستىك-باتىس تۇرعىن اۋدانىندا اۋىسىمىندا 1800 بالانى قامتيتىن وقۋشىلار سارايىنىڭ قۇرىلىسى جالعاسۋدا. بۇل نىساننىڭ ورنى – تالدىقورعان ءۇشىن ەرەكشە. سەبەءبى عيماراتتىڭ جوباسىن تالدىقورعاندىق مەكەمە دايىنداپ، ءتيىستى ساراپتامادان ءوتتى. نىسان پايدالانۋعا بەءرىلىسىمەن، مۇندا كوپتەگەن ۇيىرمەلەر مەن ءتۇرلى سەكسيالار وتكىزىلىپ، وقۋشىلاردىڭ مەكتەپتەن تىس ۋاقىتىن ءتيىمدى پايدالانۋىنا جول اشىلماق. كۇللى قازاقستاننىڭ ماقتانىشىنا اينالعان تالدىقورعاندىق ايدىن ايىمبەتوۆ ءبىر كەزدەرى جاس تەحنيكتەر ستانساسىندا العاشقى عارىش كەمەلەرىنىڭ ماكەتىن جاساپ، بالا كەزىندە عارىشكەر بولۋدى ارمانداعانىن بارلىعىمىز بىلەمىز. ايدىنعا اسپان تورىنە جول اشقان سول ستانسا دا وسى عيماراتقا ورنالاسادى. سونداي-اق بالالارعا تۇڭعيىق عارىش الەمىن زەرتتەۋىنە ارنالىپ وبسەرۆاتوريا دا قاراستىرىلعان. بۇدان بولەك، جەءتىسۋ جەرىندەگى بارلىق ب ا ق باسىن بىرىكتىرگەن «باسپا ءۇيى» عيماراتى جانىنان «جاستارعا قىزمەت كورسەتۋ» ورتالىعىنىڭ قۇرىلىسى باستالدى. كەلەر جىلى ەسىگىن ايقارا اشاتىن نىساندا جاستاردىڭ قابىلەتىن شىڭداپ، دارىنىن ۇشتاپ، قاناتىن قاتايتۋعا قاجەتتى قولداۋلار جۇزەگە اسىرىلادى. وسى تۇستا ايتا كەتەتىن تاعى ءبىر نارسە، توقسانىنشى جىلداردىڭ توقىراۋ كەزەڭىندە شاھاردىڭ جاستارى جۇمىس ىزدەپ وزگە قالالارعا كەتكەندىكتەن، ءبىراز جىل بويى تالدىقورعانعا «زەينەتكەرلەر قالاسى» دەگەن بالاما اتاۋ قوياتىن پايدا بولعان ەدى، ءقازىر وزدەرىڭىز كورىپ وتىرعانداي، قالامىز جاستارعا جول اشاتىن شاھار اتاندى.
تالدىقورعاننىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋى جەكە ينۆەستورلاردىڭ دا قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرۋدا. ماسەلەن، قازىرگى ۋاقىتتا وڭتۇستىك-باتىس تۇرعىن اۋدانىندا 4 جۇلدىزدى، 16 قاباتتى ءقوناقۇي قۇرىلىسى ءجۇرگىزىلۋدە. جالپى قۇنى 20 ميلليون اقش دوللارىنا جۋىق جوبا اياقتالىسىمەن 100-گە جۋىق تالدىقورعاندىق تۇراقتى جۇمىس ورنىمەن قامتىلادى. قالانىڭ ساۋلەتىن اشاتىن عيماراتتىڭ ماڭايىندا جاڭا اللەيا قۇرىلىپ، دەمالاتىن ورىن ويلاستىرىلعان. ساۋلەت دەمەكشى، وبلىس اكىمى اماندىق باتالوۆتىڭ تىكەلەي قولداۋىنىڭ ارقاسىن-دا تالدىقورعاندا جاڭا دراما تەاترى، كورمە زالى، سالتانات سارايى، جابىق باسسەين، تەمىرجول ۆوكزالى سىندى جوبالار قولعا الىنۋدا. الەۋمەتتىك ماڭىزى بار جاڭا نىسانداردى تۇرعىزۋ ءۇشىن ولاردىڭ سىزباسىنا حالىقارالىق بايقاۋ جاريالانىپ، قازاقستاننىڭ ءار قيىرىنان جانە ەۋروپادان جوبالاۋشى مەكەمەلەر، ۇزدىك ساۋلەتءشىلەر ءوز ۇسىنىستارىن جولدادى. ەستەءرىڭىزگە سالا كەتسەم، بايقاۋدىڭ اقىرعى اينالىمىنا شىققان جوبالار تالدىقورعاندا «جاستار» سپورت سارايىندا كوپشىلىكتىڭ نازارىنا ۇسىنىلعان ەدى. وسىلايشا، ءبىز ساۋلەتى ەرەكشە جانە ەكونوميكالىق جاعىنان ءتيىمدى سىزبالاردى تاڭداۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدىق. ەلدى ەلەڭدەتىپ وتىرعان جاڭا عيماراتتاردىڭ جاڭالىعى مول جوبالارىنا توقتالساق. وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، بيكەن ريموۆا اتىنداعى دراما تەاترى ورنالاسقان قازىرگى عيمارات كەزىندە وزگە ماقسات ءۇشىن تۇرعىزىلعان. وبلىس ورتالىعى تالدىقورعانعا قايتا ورالعان سوڭ، مادەنيەت وشاعىنا ازدى-كەمدى جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ، پايدالانۋعا بەرىلدى. الايدا بۇل زالدا تەاتردىڭ تەرەڭ تىنىسىن، جۇمباق تىلسىمىن سەءزىنۋگە جاعداي جاسالماعاندىعىن ارتيس-تەر تۇگىل، قاراپايىم كورەرمەننىڭ ءوزى-اق بىردەن اڭعارادى. سوندىقتان نە كورەرمەن، نە تەاتر ۇجىمىنىڭ كوڭىلىنەن شىقپايتىن عيماراتتىڭ ورنىنا جاڭا تەاتر سالىنباق. ءقازىر تەاتردىڭ جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتارى دايىندالۋدا.
– وبلىستىڭ باس قالاسى – تالدىقورعان. كەز كەلگەن ادامنىڭ العاشقى اسەرى ورتالىق قالا ارقىلى قالىپتاساتىنى ايدان انىق. قالاعا كىرەبەرىستەگى «تالدىقورعان» دەگەن ۇلكەن جازۋ كەڭەس وداعىن ەسكە تۇسىرەتىنىن دە جاسىرىپ قالا المايمىز. قالانىڭ تابالدىرىعى ىسپەتتى ارقاۋدىڭ ايدىنىن ارتتىرۋ قاي جىلداردىڭ ەنشىسىندە تۇر؟ جالپى، سوڭعى جىلدارى شاھاردى كوركەيتۋ جولىندا نەندەي اۋقىمدى ىستەر تىندىرىلۋدا؟
– تالدىقورعانعا دەگەن ەرەكشە كوزقاراسىڭىز وسى ساۋالدان-اق كورىنىپ تۇر. راسىندا، قالاعا كىرەبەرىستەگى «تالدىقورعان» دەگەن ۇلكەن جازۋ – كەڭەس وكىمەتىنەن قالعان مۇرا. ال سول تۇستاعى الماتى وبلىسىنىڭ گەربى بەكىتىلگەن ارقاۋ وبلىس كوشىپ كەلگەندە، ەكى مىڭىنشى جىلداردىڭ باسىندا جاسالعان. ياعني توزىعى جەتىپ، ءمورالدى تۇردە ەسكىردى. قالانىڭ كىرەبەرىسى – شاھاردىڭ ايناسى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق بولا قويماس. سوندىقتان بۇل ماسەلەنى قاراۋسىز قالدىرۋعا بولمايدى. ءبىراق ءبىز بۇل جۇمىستى ارىدەن باستاپ، ەڭ الدىمەن كەڭەستىك يدەولوگيانىڭ نىشانى بولعان وڭتۇستىك اينالما جولداعى باعانانى جاڭارتۋدان باستادىق. ەستەرىڭىزدە بولسا، وسىدان بىر-ەكى جىل بۇرىن ەسكى كونسترۋكسيانى الىپ، جاڭا «جەتىسۋ» مونۋمەنتىنىڭ قۇرىلىسى باستالعاندا، كەيبىر قالا تۇرعىندارى ءوز قارسىلىعىن بىلدىرگەن بولاتىن. الايدا قالالىق اقساقالدار كەڭەسى، ەل اراسىندا «فاكەل»، ياعني «شىراق» دەگەن اتاۋعا يە بولعان باعاندى بۇزۋدىڭ، كەڭەستىك يەدولوگيادان ارىلاتىن كەزدىڭ كەلگەءنىن دالەلدەپ، جاڭساق ويلاردى تەرىسكە شىعاردى. شىنداپ كەلگەندە، كەلمەسكە كەتكەن كەڭەس داۋىرىندە ءىلياس ءجانسۇگىروۆ كوشەسى – كيروۆ، ال تاۋەلسىزدىك كوشەسى لەنيننىڭ اتىندا ەدى. قالانىڭ كۇرەتامىرى سانالاتىن كوشەلەردىڭ «شىراقتا» ءتۇيىسۋى وسى ويدىڭ نەگىزءسىز ەمەس ەكەندىگىن اڭعارتادى. مىنە، وسى سەبەپتەن ەڭ الدىمەن «جەتىسۋ» مونۋمەنتىنە كوڭىل ءبولىندى.
ەندىگى كەزەكتە، وبلىس اكىمىنىڭ قولداۋىمەن ءسىز اتاپ وتكەن ماسەلەگە نازار اۋدارىپ، «قالا قاقپاسىنىڭ» جوباسى بەكىتىلىپ، ءتيىستى قۇرىلىس قۇجاتتارى دايىندالۋدا. قالامىزدا شاڭىراق كوتەرگەن جاس جۇبايلار توي كۇنى ءدال وسى تۇسقا كەلىپ، ەستەلىككە سۋرەتكە ءتۇءسىپ، «ىرىمداپ» اعاشقا باۋ بايلايتىنى بارشاعا ءمالىم. جاڭا جوبادا ارقاۋ ءوزگەرىپ، «تالدىقورعان» دەگەن جازۋ زاماناۋي كەسكىن الادى. سونىمەن بىرگە، ارنايى تۇراق جاسالىپ، جەتىسۋ جەرىنىڭ تاريحىنان سىر شەرتەتىن بارەلەفتەر ورناتىلادى.
«قاراتال» وزەنىنىڭ جانسۇگىروۆ كوشەسىندەگى كوپىرىنەن باستاپ، پەريناتالدىق ورتالىققا دەيىن جاڭا جاعالاۋ تولىقتاي اباتتاندىرىلادى. مۇندا سوڭعى جىلدارى قارقىندى دامىپ، تۇرعىندار سانى كۇرت وسكەن اۋدان تۇرعىندارى مەن قالا قوناقتارى ءۇشىن قولايلى جاعداي قاراستىرىلىپ، تالدىقورعاندىقتاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرى مەن تالعامدارىنا ساي ارنايى سپورتتىق جابدىقتار، ءتۇرلى كونسەرتتەر ۇيىمداستىرۋعا شاعىن ساحنا سىندى ءتۇرلى ينفراقۇرىلىم جاسالادى دەپ جوسپارلانعان. «قاراتال» ىقشاماۋدانىندا قالالىق اكۆاپارككە قاراما-قارسى شاعىن بوس الاڭقاي بار. ءبىز بۇل جەردى دە دەمالاتىن، سەرۋەندەيتىن ورىنعا اينالدىرماقپىز. مۇنداعى باستى ەرەكشەلىك – ۇلكەن شاحمات تاقتايشاسى ورناتىلاتىندىعى. قازىرگى كەزدە قايتا قۇرۋ جۇمىستارى قىزۋ ءجۇرىپ جاتقان «جاستار» ساياباعى قالانىڭ مادەني-كوپشىلىك شارالارى وتەتىن جەرگە اينالماق. بۇگىندە كوپشىلىك شارالاردىڭ دەنى ورتالىق الاڭدا وتەدى. بۇل جەرگە ءار مەرەكە سايىن ارتيستەرگە ساحنا، كورەرمەندەرگە كولەڭكە ءتۇسىرەتىن شاتىر ورناتىلادى، قالالىقتار ءۇشىن ءبىرشاما قولايسىزدىقتار تۋعىزادى. ال جاڭا «جاستار» ساياباعىنداعى ساحنانى جوبالاۋ بارىسىندا كۇن ءساۋلەسىنىڭ ءتۇسۋى، اكۋستيكا سىندى ەرەكشەلىكتەر ەسكەرىلۋدە. سونىمەن بىرگە، ساياب ا قتا حان ءتاڭىرىنىڭ مۇزبالاعى مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ ءبيۋستى ورناتىلىپ، ادەبي جىر كەشتەرىن وتكىزۋگە جاعداي جاسالماق. ساياباقتىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى – مۇندا تالدىقورعانداعى، ءتىپتى الماتى وبلىسىنداعى ەڭ بيىك ءارى ەڭ ۇلكەن مەملەكەتتىك تۋ ورناتىلاتىندىعى. اتالعان ماسەلەلەردىڭ بارلىعى بولاشاقتىڭ ەنشىسىندە. ءقازىر ونى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جۇيەلى جۇمىس جۇرگىزىلۋدە.
– قالاداعى ءىرى كاسىپورىنداردىڭ تامىر سوعىسى قالاي، ولار وبلىس ورتالىعىنىڭ وركەندەۋىنە قانشالىقتى ۇلەس قوسۋدا؟ تالدىقورعاننىڭ وزىندە شىعارىلاتىن وتاندىق ونىمدەر بار ما؟
– تالدىقورعاندا ونەركاسىپ سالاسىندا ءىرى 21 كاسىپورىن بار. جىل باسىندا رەسەي ۆاليۋتاسىنىڭ تۇراقسىزدىعى ءبىرشاما قيىندىق تۋعىزعانى راس. ماسەلەن، قازاقستاندا اككۋمۋلياتور باتارەيالارى تەك تالدىقورعاندا شىعارىلادى. «قاينار – اكب» ج ش س شىعاراتىن ءونىمنىڭ باسىم بولىگى رەسەي نارىعىنا ەكسپورتتالادى. ال رۋبلءدىڭ قۇنسىزدانۋى تالدىقورعاندىق تاۋاردىڭ رەسەي نارىعىنداعى پوزيسياسىن السىرەتتى. ءدال وسىنداي ماسەلەگە «اسپمك – 519» حولدينگىنە كىرەتىن وزگە زاۋىتتار دا تاپ بولدى. دەگەنمەن بۇل جاعدايعا ۇكىمەت تىكەلەي ارالاسىپ، سول كەزدەگى ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى بەردىبەك ساپاربايەۆ اقپان ايىندا تالدىقورعانعا ارنايى كەلىپ جيىن وتكىزدى. وبلىسىمىزدىڭ ءىرى كاسىپورىندارى باس قوسقان شارا بارىسىندا ءۇش جاقتى، جالپى سوماسى 22،6 ملرد تەڭگەلىك ىنتىماقتاستىق تۋرالى 17 مەموراندۋمعا قول قويىلدى.
سونىمەن بىرگە، وڭىرلىك يندۋستريالاندىرۋ كارتاسى بويىنشا، «JLC ءسۇت» ج ش س، «تەمىربەتون» ج ش س ءۇي قۇرىلىسى قۇرىلىمدارى سەحى جانە «الماتى بوياۋلارى» ج ش س جوبالىق قۋاتىنان اسىپ ءتۇسىپ، ءبىرشاما جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزدى. بۇلاردان باسقا قالامىزدا سەنتريفۋگالىق تىرەكتەر، تاۋارلىق بەتون جانە ارنايى ەلەكترود شىعاراتىن ءۇش جاڭا سەح ىسكە قوسىلىپ، ناتيجەسىندە 46 جاڭا جۇمىس ورنى اشىلدى.
تالدىقورعاننىڭ ءوز ىشىنەن شىعارىلاتىن ءونىم جايلى ايتار بولساق، جىل باسىنان بەرى، ياعني سەگىز ايدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا سالادا 26،2 ملرد تەڭگەنىڭ ءونىمى شىعارىلدى. تالدىقورعاندىق كاسىپورىندارعا عانا ءتان ءونىمدى ايتار بولساق تومەندەگىدەي: ءبىرىنشى كەزەكتە اككۋمۋلياتور باتارەيالارى، ەلەكتر جەلىلەرىنىڭ تەمىر نەمەسە بەتون تىرەكتەرى، جول جيەكتەرىنە ارنالعان بوياۋلار جانە ت.ت. وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، بۇرىندارى الماتى وبلىسىنىڭ باستى سالالىق باعىتى اۋىل شارۋاشىلىعى بولسا، قازىرگى كەزدە اگرارلى-يندۋستريالدى ايماققا اينالدى. بۇعان تالدىقورعاندىق كاسىپورىندار دا ۇلەس قوسۋدا.
– جۇمىس ىستەيمىن دەگەنگە ادام-نىڭ «ەكى قولىنا ءبىر كۇرەك» تابىلادى دەپ جاتامىز. دەگەنمەن داعدارىس ەسىك قاققالى، جۇمىسسىزدىق جايلى اڭگىمە دە ءجيى ايتىلا باستادى. قالا تۇرعىندارىن ەڭبەكپەن قامتۋ بارىسى قالاي؟
– جالقاۋلانباعانعا جۇمىس تابىلادى. مەن مۇندا ستاتيستيكالىق ءمالىمەتتەرگە سۇيەنىپ، سانداردى سويلەت-پەي-اق، ءومىردىڭ وزىنەن الىنعان شىندىققا جاناساتىن مىسالداردى كەلتىء-رىپ، ەڭبەك نارىعىنداعى بىرەر ماسەلەگە نازار اۋدارسام دەپ وتىرمىن. اڭگىمەءمىزءدىڭ بارىسىندا وڭتۇستىك-باتىس تۇرعىن اۋدانىنداعى قۇرىلىسقا ءبىرشاما توقتالدىق. ونداعى نىساندار مەن تۇرعىن ۇيلەر وزدىگىنەن سالىنىپ جاتقان جوق. ادام كۇشىمەن، تەحنيكا كومەگىمەن سالىنۋدا. ەندى مىناعان نازار اۋدارىڭىز! تالدىقورعانداعى قۇرىلىستا، ءوڭىرىمىزدى الماعاندا، شىعىس قازاقستان، قىزىلوردا جانە جامبىل وبلىستارىنان كەلگەن جۇمىسشىلار ەڭبەك ەتۋدە. شىعىس قازاقستان – ىرگەدە تۇرعان ايماق. ال قىزىلوردا جانە جامبىل وبلىستارىنان كەلگەن جۇمىسشىلار جولاي الماتى قالاسىن باسىپ ءوتىپ، جۇمىستى بىزدەن تابۋدا. قالامىزدىڭ تازالىعىنا جاۋاپتى قوس مەكەمە – «كوركەم تالدىقورعان» قمكك مەن «جيگۋلي» ج ش س دا ۇنەمى جۇمىسشى تاپپاي قينالادى. بيىل ماۋسىمدىق «جاسىل ەل» باعدارلاماسى اياسىندا قۇرىلاتىن شتابتىڭ شتاتتىق بىرلىگىن تولتىرۋدا دا وسى ماسەلە الدان شىقتى. نەگە؟ ەڭبەكاقى تومەن دەۋگە كەلمەيدى. وندا وزگە وبلىستارداعىلار بالا-شاعاسىن تاستاپ، بىزگە جۇمىس ىزدەپ نەگە اعىلادى؟ مۇندا گاپ مۇلدە باسقادا. العاش قالانىڭ اكىمى ەمەس، ورىنباسار كەزىمدە قالاداعى جىلۋ قازاندىقتارىنداعى جۇمىسشىلاردىڭ دەنى زەينەتكەرلىك جاسقا تاياعاندىعىنا نازار اۋدارعام. ماسەلەنى تۇبەگەيلى زەرتتەي كەلە، ونىڭ تامىرى مەنتاليتەتتە جاتقاندىعىنا كوز جەتكىزدىم. سەبەبى ءبىزدىڭ تۇسىنىكتەگى جۇمىس ۇعىمى – كوستيۋم-شالبار كيىپ الىپ، تاڭەرتەڭگى ساعات توعىزدان كەشكى التىعا دەيىن كەڭسەدە، كومپيۋتەرگە تەلمىرىپ وتىرۋعا سايىپ كەلەدى. ەڭبەكتىڭ سان قىرلىلىعىن، جۇمىسشى تاپ مارتەبەسىنىڭ ءبىرتىندەپ جوعالىپ بارا جاتقاندىعىن وسىدان ىزدەگەن ءجون. سوندىقتان ءبىز قالا كۇنى مەرەكەسى قارساڭىندا شاھار تىنىسىنىڭ ماڭىزدى بولىگى قاراپايىم ەڭبەك ادامىن كوتەرمەلەۋ، سول ارقىلى جۇمىسشىلاردىڭ مارتەبەسىن ءوسىرۋ ماقساتىندا «سالا ۇزدىگى» بايقاۋىن وتكىزەمىز. بايقاۋدا «ۇزدىك جۇرگىزۋشى»، «ۇزدىك سىلاقشى»، «ۇزدىك كوشە سىپىرۋشى» اتالىمدارى قاراستىرىلعان. جوعارىدا اتاپ وتكەن قۇرىلىسشىلاردىڭ ەڭبەكاقىسى كەڭسەدە وتىرعان جۇمىسشىلاردان قاراعاندا الدەقايدا جوعارى ەكەندىگىنىڭ ءوزى ماسەلەنىڭ ءماءنىن اشا تۇسەدى.
ەڭبەكپەن قامتۋداعى كۇردەلىلىككە ورتا ءبىلىم وشاقتارىندا ماماندىق تاڭداۋ مەن ونىڭ قىر-سىرىن ۇيرەتۋء-دىڭ اقساپ تۇرعاندىعىنا دا بايلانىس-تى. بۇرىندارى جوعارعى سىنىپتاردا ارناۋلى ماماندىق كۋرستارى وتكىزىلىپ، ءار وقۋشى ون ءبىر جىلدىق بىلىممەن قاتار ەلەكتريك، سلەسار، شاشتاراز، نە بولماسا جۇرگىزۋشى دەگەن قوسىمشا ماماندىق الىپ شىعاتىن. ءقازىر بۇل ءۇردىس جوق دەۋگە بولادى. ونىڭ سىرتىندا، ارناۋلى وقۋ ورىندارىندا دا اقىلعا سىيمايتىن جاعدايلار ورىن الادى. اتىن اتاماي-اق قويايىن، قالامىزداعى جاراتىلىستانۋ باعىتىنداعى كوللەدجدەردىڭ بىرىندە ەكونوميستەر مەن بۋحگالتەرلەردى وقىتۋدا. ارينە، بۇل ماماندىقتارعا مەملەكەتتىك گرانت بەرىلمەيدى. دەسە دە، ەل اراسىندا «مارتەبەلى» ماماندىقتى يگەرۋگە اسىققانداردىڭ سانىندا شەك جوق. وقۋ بىتىرگەن سوڭ ولارعا جۇمىس تابىلا ما، جوق پا، ونى وزدەرى دە بىلمەيدى. ماسەلەن، كەز كەلگەن ءىرى مەكەمەدە نەگىزىندە ءبىر زاڭ-گەر مەن ءبىر بىلىكتى ەكونوميست وتىرادى. كەيدە ول ءبولىم دە بولۋى مۇمكىن دەگەنمەن، وندا دا ارى كەتسە ءۇش-تورت شتاتتان اسپايدى. سوندا وقۋ بىتىرگەن قالىڭ زاڭگەر ءھام ەكونوميستەر قايدا كەتپەك؟
وسىنداي ماسەلەنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن مەن قالاداعى كوللەدجدەردىڭ ءبىرىن ەكسپەريمەنتالدى تۇردە ارناۋلى جۇمىسشى ماماندىقتارىن دايارلايتىن وقۋ ورنىنا اينالدىرۋدى ۇسىنىپ وتىرمىن. سوندا قالامىزدا قازىرگى تاڭدا ءوزگە وبلىستان كەلىپ جۇمىس جاساپ جاتقانداردىڭ ورىن ءوزىمىزدىڭ ماماندار باسادى. جۇمىسشى مامانداردىڭ سانى ارتسا، تالدىقورعاندا ەڭبەكپەن قامتۋدا پروبلەما بولماسى انىق. ىشكى ىستەر دەپارتامەنتى تاراتقان رەسمي دەرەككە سۇيەنسەك، الماتى وبلىسىندا 160 مىڭنان استام شەتەل ازاماتتارى زاڭدى ۋاقىتشا تىركەۋگە تۇرىپ، جۇمىس ءىستەۋدە. سالىستىرمالى تۇردە ايتساق، بۇل سان تالدىقورعاننىڭ ءدال قازىرگى كەز-دەگى تۇرعىندارىنىڭ سانىمەن بىردەي. ءقازىر قالا حالقىنىڭ سانى 164 مىڭنان استى. دەمەك، وبلىسىمىزدىڭ جۇمىس ورىندارىنىڭ مۇمكىندىگى دە جەتەرلىك دەگەن ءسوز.
– اپاتتى مەكتەپتەر بار ما؟ قالالىقتاردىڭ ءبىلىم كورسەتكىشى قالاي؟ بيىلعى وقۋ جىلىندا وقۋلىق جەتءتى مە؟ جوعارى وقۋ ورنىن بۇگىن ءبىتىرگەن جاس ۇستازدارعا قانداي قولداۋ-كومەك بار؟
– تالدىقورعاندا اپاتتى جاعدايداعى مەكتەپ جوق. بيىلعى ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋگە قالامىزدىڭ 844 ءتۇ-لەگى قاتىسىپ، ورتاشا بالل 81،3% قۇرادى. ۇبت قورىتىندىسى بويىنشا وبلىستىق ورتاشا بال 77،0% بولسا، تالدىقورعان ۇزدىك ۇشتىك قاتارىنا ىلىكءتى. وقۋلىقتارمەن قامتاماسىز ەتىلۋ جاعدايىنا توقتالساق، قولدا بار كىتاپ قورىنان تىس، جاڭا وقۋ جىلى قارساڭىندا مەكتەپ كىتاپحانالارىنا 222 مىڭ دانا وقۋلىق الىندى. ءقازىر قالامىزدا 24 مىڭنان استام وقۋشى ءبىلىم الۋدا. وقۋلىقتاردى ۇلەستىرۋ بارىسىندا ەڭ الدىمەن جەتىم بالالار، تۇرمىسى تومەن جانە كوپبالالى وتباسىلاردا تاربيەلەنەتىن بالالارعا باسىمدىق بەرىلەدى. قالعان وقۋلىقتار وزگە وقۋشىلارعا تەڭدەي ۇلەستىرىلەدى. جاڭا وقۋ جىلىندا بۇگىنگى كۇنگە دەيىن اتا-انالار تاراپىنان وقۋلىقتار جەتىسپەيدى دەگەن شاعىم تۇسكەن جوق.
جاس مامانداردى مەملەكەتتىك باعدارلامالارعا ساي قولداۋدامىز. ماسەلەن، «ديپلوممەن – اۋىلعا» باعدارلاماسى اياسىندا كەلگەندەر ەركىن جانە وتەناي اۋىلدىق وكرۋگتەرىندە جۇمىسقا ورنالاسسا، مەملەكەتتىك ءبىر جولعى كوتەرمەاقى مەن باسپانا ءۇشىن تومەن پايىزبەن نەسيە الا الادى. بۇدان بولەك، جاس مامان شاڭىراق كوتەرسە، «جاس وتباسى» باعدارلاماسى شەڭبەرىندە باسپانالى بولۋعا مۇمكىندىگى بار. مۇنداي مىسالدار جەتەرلىك.
– دۇرىس ەكەن، ەندىگى بىلگىمىز كەلەءتىنى: قالانىڭ «دەنساۋلىعى» مەن «ءتارءتىبى» قالايلىعى؟
– دەنساۋلىق سالاسىندا وڭدى وزگەرىستەر ورىن الىپ، سارىپ، تۋبەركۋلەز، ۆيرۋستى گەپاتيت جانە پارازيت اۋرۋلارىنىڭ كورسەتكىشى ءبىرشاما تومەندەدى. انا ءولىمى دەرەگى تىركەلمەدى. جوعارىدا اتاپ وتكەندەي، سالانىڭ تىنىسىن كەڭەيتىپ، حالىق دەنساۋلىعىن جاقسارتۋعا ۇلەس قوساتىن كوپسالالى 300 ورىندى اۋرۋحانا قۇرىلىسى ءوز كەزەڭىمەن جالعاسۋدا.
قىلمىستىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا وبلىس بويىنشا تالدىقورعاندا العاش رەت «كورشىلەر باقىلاۋى» قىزمەتى قۇرىلدى. قالا كوشەلەرىندە ورناتىلعان 26 باقىلاۋ كامەراسى جۇرگىزۋءشىلەردى تارتىپكە شاقىرۋعا سەپتىگىن تيگىزدى. ستاتيستيكاعا كوز جۇگىرتسەك، جول-كولىك وقيعالارىنىڭ سانى بىلتىرمەن سالىستىرعاندا ءبىرشاما ءتومەندەپتى. سونىمەن بىرگە، «ءقاۋىپسىز اۋلا» باعدارلاماسى اياسىندا قالا اۋماعىندا 800 باقىلاۋ كامەراسى ورناتىلماق. بۇل ءوز كەزەگىندە «تازا قالا» اكسياسىمەن ۇشتاساتىن «تارتىپسىزدىككە مۇلدە توزبەۋشىلىك» ءپرينسيپىن تۇبەگەيلى ورنىقتىرىپ، ۇساق زاڭبۇزۋشىلىقتاردىڭ دا الدىن الۋعا قولايلى جاعداي تۋعىزباق. قىلمىستى دەر كەءزىندە اشۋ دا دۇرىستالىپ كەلەدى. جالپى العاندا، قالاداعى ەپيديميولوگيالىق جانە قىلمىستىق احۋال تۇراقتى بولىپ تابىلادى.
– تويحانا، ءدامحانا اشۋعا قۇمار كاسىپكەرلەردى كورگەندە، قارجىسىن بالاباقشاعا سالۋعا دا جۇمساسا عوي دەپ ويلايسىڭ. قالا بويىنشا قانشا ءبۇلدىرشىن بالاباقشا كەزەگىندە تۇر؟
– ءقازىر جاعداي ءبىرشاما تۇزەلىپ، كاسىپكەرلەر مەملەكەتتىك جانە جەكەمەنشىك ارىپتەستىك ۇلگىسىندە بالاب ا قشالاردى اشۋدا. جەكەمەنشىك بالاباقشالار تەك قالادا عانا ەمەس، تالدىقورعانعا قاراستى اۋىلدىق وكرۋگتەردە دە سالىنۋدا. بيىل قالامىزدا 8 جەكەمەنشىك بالاباقشا پايدالانۋعا بەرىلەدى دەپ جوسپارلانعان بولاتىن. ءقازىر ولاردىڭ جەتەۋى اشىلىپ، 640 ءبۇلدىرء-شىن ءتالىم الۋدا. ونىڭ ۇستىنە سولتۇستىك-باتىس اۋدانىندا 280 ورىندى، «شىعىس» ىقشام اۋدانىندا 320 ورىندى بالاب ا قشا الداعى كەزدەرى ىسكە قوسىلادى.
كەلەر جىلى جەكەمەنشىك بالاباقشا اشۋعا 5 كاسىپكەر نيەت ءبىلدىرىپ، قۇجاتتارىن ازىرلەپ، عيماراتتارىن تالاپقا كەلءتىرۋدە. جەكەمەنشىك بالاباقشا اشۋدىڭ تيىمدىلىگىنە كاسىپكەر-لەر ەندى عانا كوز جەتكىزىپ، سالاعا كوڭىل بولىنۋدە.
تالدىقورعاندا 3 پەن 6 جاس ارالىعىندا 7717 ءبۇلدىرشىن بار. ولاردىڭ 5855ء-ى بالاباقشامەن قامتىلعان.
– اڭگىمەڭىزگە راقمەت! الدا تويلاناتىن قالا كۇنى قۇتتى بولىپ، بارلىعىمىزعا قۋانىش اكەلسىن.
اڭگىمەلەسكەن بولات اباعان، الماتى وبلىسى
