قىزىلوردادا «قازاق حاندىعى: تاريحي جانە ادەبي دەرەكتەر مۇراسى» اتتى رەسپۋبليكالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسيا ءوتتى. بۇل تۋرالى "قامشى" پورتالى قازاقپاراتقا سىلتەمە جاساي وتىرىپ حابارلايدى.

اپتا بۇرىن ەلوردا تورىندە مەملەكەتتىك دەڭگەيدە اتالىپ وتكەن قازاق حاندىعىنىڭ مەرەيتويى تاريحىمىزدىڭ تەرەڭدە جاتقاندىعىن تاعى ءبىر ايعاقتادى. سول جيىندا سويلەگەن سوزىندە ەلباسى: «قازاق حاندىعى بۇدان بەس جارىم عاسىر بۇرىن عانا شاڭىراق كوتەرسە دە، ەۋرازيانىڭ ۇلى دالاسىندا ورناعان ارعى داۋىردەگى ساق، عۇن، ءۇيسىن مەملەكەتتەرىنىڭ، بەرگى زامانداعى ۇلى تۇرىك قاعاندىعى، دەشتى قىپشاق پەن التىن وردا مەملەكەتتەرىنىڭ زاڭدى مۇراگەرى بولدى»، - دەپ اتاپ ءوتتى.

راسىندا، قازاق ەلى تارىمىرىن تەرەڭگە جايعان بايتەرەك ىسپەتتى. ۇلى دالا توسىندە ۇلى ىستەر اتقارىپ، تاريحتا اتى التىن ارىپپەن جازىلعان باتىرلار مەن دانىشپاندار جەتەرلىك. كونفەرەنسيا بارىسىندا ءاربىر تاريحي وقيعا عىلىمي زەرتتەۋلەرمەن باياندالدى.

«ءبىز تاڭىرگە، تاريحي تاعدىرىمىزعا جۇزدەگەن جىلدىق كۇردەلى كەزەڭدەرى ءۇشىن وكپە ايتپايمىز، بۇگىنگى جانە كەلەشەك ۇرپاققا ەڭ اسىل مۇرا بولىپ قالعان ۇلى وتانىمىز - تاۋەلسىز قازاقستان ءۇشىن راحمەت ايتامىز!

ەندىگى مىندەت - بابالار اماناتىنا ادال بولىپ، ۇلى دالا ەلىندە تاۋەلسىزدىكتى ماڭگى ەتۋ.

ول ءۇشىن، بىرىنشىدەن، ازاتتىق دەيتىن اساۋ تۇلپاردىڭ تىزگىنىنە مىقتى ۋىس، تەگەۋرىندى تاقىم، الىستان بارلاپ، قاپىسىز شەشىم تابا الاتىن كەمەل اقىل قاجەت ەدى. ازاتتىق العان تاريحي ساتتە قازاق جۇرتىنا تاپ سونداي اقىل مەن تەگەۋرىن يەسى بۇيىرىپ، باعى جاندى. ەل تىزگىنى ەلباسىنا ءتيدى!

ەكىنشىدەن، قازىرگىدەي اۋمالى-توكپەلى زاماندا ءوز مۇددەسىن تولىق، ءوز ماقساتىن انىق بىلەتىن ەلدەر عانا ىلگەرى باسادى. ءبىزدىڭ ەلدىك مۇددەمىز بەن ۇلتتىق ماقساتىمىز ايقىن، ول - ماڭگىلىك ەل»، - دەدى وبلىس اكىمى ق.كوشەربايەۆ.

عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسيا بارىسىندا ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور حانگەلدى ءابجانوۆ قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى مەن ونىڭ دامۋىنا قىسقاشا شولۋ جاسادى. ال  ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى بەرەكەت كارىبايەۆ پەن س.دەميرەل اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ پروفەسسورى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى يسلام جەمەنەي جازبا دەرەكتەردىڭ ءمانىن تاراتىپ ايتىپ بەرسە، جەرگىلىكتى عالىمدار  تاريحتاعى تىڭ دەرەكتەرمەن ءبولىستى.

كوفەرەنسيا سوڭىندا جاسالعان باياندامالار جانە ايتىلعان ويلار مەن تۇجىرىمدار نەگىزىندە ۇسىنىمدار قابىلداندى. 

باتىس قازاقستان مەن اقتوبەنىڭ شەكتەسەتىن جەرىندە يساتاي باتىر ەسكەرتكىشى اشىلدى

ورال-اقتوبە كۇرە جولىنىڭ بويىندا، قوس وبلىستىڭ شەكتەسەتىن جەرىندە 1836-1838 جىلدارداعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ باسشىسى يساتاي تايمان ۇلىنىڭ (1791-1838) ەسكەرتكىشى اشىلدى. بۇل تۋرالى "قامشى" پورتالى قازاقپاراتقا سىلتەمە جاساي لوتىرىپ حابارلايدى.

ونىڭ اشىلۋ راسىمىنە اقتوبەلىكتەرمەن بىرگە باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ دەلەگاسياسى دا قاتىستى. اقىن، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعى جانە «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى اقۇشتاپ باقتىگەرەيەۆانىڭ اتاپ وتكەنىندەي، ۇلى دالا تورىندە اتويلاپ وتكەن، ەل نامىسىن قورعاۋدا جانىن دا، قانىن دا اياماعان باتىرلار از ەمەس. سونىڭ ءبىرى - يساتاي. قيىل قىرعىنىندا قازا تاپقان ەسىل ەردىڭ جەرلەنگەن ورنى جونىندە ەكىۇداي پىكىرلەر ايتىلىپ كەلدى. جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ كورسەتۋىنە سۇيەنگەن عالىمداردىڭ ءبىر توبى باتىر ۇلى وسپانمەن بىرگە قوبدا اۋدانى اۋماعىنداعى شەيىتسايدان ماڭگىلىك مەكەنىن تاپقان دەسە، ەكىنشىلەرى شولاقمولدادا ەكەندىگىنە دالەلدەر كەلتىرەدى. قالاي بولعاندا دا، يساتاي باتىردىڭ وسى ماڭدا جاتقانى انىق. سوندىقتان شەيىتسايدا باتىر كەسەنەسىنىڭ كوتەرىلۋىن زاڭدىلىق دەپ قابىلداۋ كەرەك. ەندى، مىنە، اۋەلدەن ەلى ارالاس، مالى قورالاس قوس وبلىستىڭ شەكاراسىندا باتىر ەسكەرتكىشى اشىلىپ وتىر. قازاق حالقىنىڭ قاسيەتسىز جەرى جوق، سونىڭ ءبىر كورىنىسى وسى.

«استانا تورىندە وتكەن قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىندا ەلباسىمىز «باسقانىڭ پاتشاسىنىڭ ءبارى جاقسى، نەلىكتەن ءبىزدىڭ حاندار جامان بولعان؟» دەگەن اقىن عافۋ قايىربەكوۆتىڭ ءسوزىن كەلتىردى. بۇل شىن مانىندە ەلىمىز ەگەمەندىك العانعا دەيىن كارىمىز دە، جاسىمىز دا ۇزاق ۋاقىت بويى قويىپ جۇرگەن سۇراعىمىز ەدى. ءبىزدىڭ حانىمىز دا، باتىر-بيلەرىمىز دە كەيىنگى ۇرپاقتارىنان ءادىل باعاسىن الا الماي كەلدى. بۇعان جەكە ادامدار ەمەس، تۇتاستاي يدەولوگيا ىقپال ەتىپ، سول ارىستاردىڭ ەسىمىن جادىمىزدان وشىرۋگە تىرىستى. ءبىز وسىنى باستان كەشىردىك. يساتاي مەن ماحامبەت كەڭەس داۋىرىندە بەلگىلى ءبىر باعاسىن العانىمەن، ول دا سول يدەولوگيا شەڭبەرىندە قالعان ەدى.  ەلى ءۇشىن ەرەن ەڭبەك ەتىپ، ازاتتىق ءۇشىن جانىن قيعانداردى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ارقاسىندا عانا بىلە باستادىق. «بيلەمەسە ءبىر كەمەل، نە بولادى وڭشەڭ ءنول» دەپ ابايدىڭ ايتقانىنداي، ەل ىشىندە كەمەلى دە، باستاماشىلارى دا بولادى. باسشىنى قولداۋ حالىقتىڭ قولىندا. «حالىق قالاسا، حان تۇيەسىن سويادى» دەگەن، حالىق قالاعان ءىستى باستاماشىلاردىڭ قولداۋىمەن وسىلاي ساتىمەن بىتىرە بەرەيىك»، دەدى بەلگىلى اقتوبەلىك عالىم، فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور التاي تايجانوۆ.

سالتاناتتا سونداي-اق قوبدا اۋدانىنىڭ اكىمى اسقار جۇسىپالييەۆ، يساتايدىڭ ۇلى جاقيانىڭ شوبەرەسى عازەز شاماقوۆ، «يساتاي» قوعامدىق قورىنىڭ ءتوراعاسى ەركىن قۇرمانبەك، باتىسقازاقستاندىق ولكەتانۋشى جايساڭ اقباي ءوز قۋانىشتارىمەن ءبولىستى.

باتىر ەسكەرتكىشىن تۇرعىزعان اقتوبەلىك ءمۇسىنشى اياپبەرگەن كارپەكوۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل ءىس «قازاۆتوجول» اقتوبە وبلىستىق باسقارماسىنىڭ باعلان بايماعامبەتوۆ، اكىمجان وتەمۇراتوۆ سىندى باسشىلارىنىڭ قولداۋىمەن جۇزەگە استى. ەكى جارىم ايدا بىتكەن كومپوزيسيانىڭ بيىكتىگى 4 مەتر، وندا باتىر بەينەسىنە قوسا قالقان-قىلىش، سول قيلى كەزەڭدى كورسەتەتىن بەلگىلەر كورىنىس تاپقان. بۇدان بۇرىن اتالعان ازاماتتاردىڭ كومەگىمەن ورال-اقتوبە جولى بويىندا يساتاي باتىردىڭ بەيىتىنە جولاۋشىلاردى باعىتتايتىن جول كورسەتكىشى دە قويىلعان بولاتىن.

ەسكەرتكىشتىڭ اشىلۋ راسىمىنە قاتىسقان، قۇرامىندا پروفەسسور، عالىمدار، ستۋدەنتتەر، اقىن-جازۋشىلار بار م.وتەمىسوۆ اتىنداعى باتىس قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «بابالار تاريحىنا تاعزىم» اتتى ەكسپەديسياسى وعان قوسا يساتاي تايمان ۇلىنىڭ كەسەنەسىنە ارنايى بارىپ، تاعزىم ەتىپ قايتتى. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ عىلىمي جۇمىستار جانە حالىقارالىق بايلانىستار جونىندەگى پرورەكتورى، پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى عيزاتوللا يماشيەۆتىڭ سوزىنە قاراعاندا، وقۋ ورنىندا 2013 جىلى قۇرىلعان «ماحامبەت» عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعى (ديرەكتورى - پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ابات قىدىرشايەۆ) سودان بەرى يساتاي مەن ماحامبەتتىڭ ەسىمىن ارداقتاپ، ەرلىگىن ناسيحاتتاۋ باعىتىندا بابالار جۇرگەن جەرلەرمەن وسىنداي جورىقتار ۇيىمداستىرىپ، جاڭا دەرەكتەر جيناقتاۋمەن اينالىسىپ كەلەدى. مۇنداي يگىلىكتى ءىس الداعى ۋاقىتتا دا جالعاسىن تابا بەرمەك.