قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراسيا جاريالانعاننان كەيىن كوپ ۇزاماي، 1991 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا مينيسترلەر كابينەتىنىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتى تۋرالى» قاۋلىسى شىقتى.
بۇل تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىك جۇيەسىن قۇرۋداعى العاشقى قادامى بولدى. كەلەسى جىلى 13 شىلدەدە پرەزيدەنت ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ جارلىعىمەن مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى بولىپ قايتا قۇرىلدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەگەمەندىك الىپ، اياعىنا تۇرا باستاعان العاشقى جىلداردا ەكونوميكالىق، ساياسي تۇرعىدان ءبىرشاما قيىنشىلىقتارعا كەزدەسكەنى بەلگىلى. ءبىر تۋدىڭ استىندا جەتپىس جىلدان استام ۋاقىت وتىرعان باۋىرلاس ون بەس رەسپۋبليكانىڭ بارلىعى دا وسىنداي اۋىر كەزەڭدى باستان وتكەردى. كەڭەس ۇكىمەتى ىدىراعاننان كەيىن دەربەس مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىنە كوشكەن تاۋەلسىز قازاقستان ءۇشىن جاس مەملەكەتىمىزگە تەز ارادا الىس-جاقىن شەت ەلدەرمەن ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس ورناتۋ، ساياسي ديالوگتاردى جوعارعى دەڭگەيدە جۇرگىزۋ، ساياسي، ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى جولعا قويۋ سياقتى كەزەك كۇتتىرمەيتىن جۇمىستاردى جۇرگىزۋ قاجەت بولدى. وسى كەزدە جاڭادان قۇرىلىپ جاتقان مەملەكەت قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەتىن ورگاننىڭ قالىپتاسىپ، جەمىستى جۇمىس ىستەۋىنە ونىڭ بۇرىنعى باسشىلارى ەلەۋلى ۇلەس قوستى. سول باسشىلاردىڭ ءبىرى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ قۇرمەتتى ارداگەرى، قازاقستاننىڭ شەت ەلدەردەگى ەلشىلىكتەرىندە كەڭەسشى بولعان ديپلومات، شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى (شىۇ) ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى، شىۇ وڭىرلىك انتيتەرروريستىك قۇرىلىمى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ديرەكتورى قىزمەتتەرىن ابىرويمەن اتقارعان گەنەرال-لەيتەنانت جەڭىسبەك مۇحامەدكارىم ۇلى جۇمانبەكوۆ قازىرگى كەزدە ۇقك اكادەمياسىندا بولاشاق قاۋىپسىزدىك قىزمەتكەرلەرىنە كاسىبي باعىتتاعى ءوز تاجىريبەسىن ۇيرەتىپ، ءبىلىم بەرىپ ءجۇر، وسى وقۋ ورنىنىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى. سونىمەن قاتار ق ر قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ «اسكەري-ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ورتالىعى» اق الماتىداعى وكىلدىگىن باسقارادى. 
1968 جىلى ماسكەۋ تەحنولوگيالىق ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ كەلگەن جەڭىسبەك جۇمانبەكوۆ گەنەرال بولامىن دەپ ويلاعان جوق. الماتىداعى رەسپۋب­ليكالىق تاجىريبەلىك-وندىرىستىك لابورا­توريالاردىڭ بىرىنە ينجەنەر بولىپ جۇمىسقا تۇردى. وسى جەردە جۇرگەندە، 1971 جىلى قازاق كسر مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتى (مقك) ورگانىنا قىزمەتكە شاقىرىلدى. جەڭىسبەك مۇحامەدكارىم ۇلىنىڭ بۇدان كەيىنگى ءومىرى قاۋىپسىزدىك قىزمەتى ورگاندارىندا ءوتتى. مينسكدەگى كسرو مقك جوعارعى كۋرسىن ءبىتىرىپ كەلگەننەن كەيىن 1974-1976 جىلدارى مقك ورتالىق اپپاراتىندا جەدەل ۋاكىل، مقك الماتى وبلىستىق باسقارماسىندا اعا جەدەل ۋاكىل، ودان كەيىنگى جىلداردا رەسپۋبليكالىق مقك كادر بولىمىندە، بولىمشە باستىعى، ءبولىم باستىعىنىڭ ورىنباسارى مىندەتتەرىن اتقارىپ، بارلىق باستاپقى قىزمەتتىك ساتىلاردان ءوتتى. 1982 جىلى قاراعاندى وبلىستىق مقك 5 ءبولىمىنىڭ باستىعى، ودان كەيىن اقتوبە وبلىستىق باسقارما باستىعىنىڭ كادر جونىندەگى ورىنباسارى بولىپ تاعايىندالدى. 1991 جىلى جامبىل وبلىستىق مقك باسقارماسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى، كەلەسى جىلى وبلىستىق باسقارما باستىعى بولىپ قىزمەتكە كىرىستى. جەڭىسبەك جۇمانبەكوۆ­ءتىڭ ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتى، پاراسات­تىلىعى، اۋقىمدى ويلاپ تەز شەشىم قابىلداۋ، كۇردەلى وپەراسيالاردى ساۋاتتى باسقارا الاتىندىعى وسى جەردە تانىلدى. مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك قىزمەتتىڭ اتقاراتىن قىزمەتتەرى كوبىنەسە قۇپيا سانالادى. سوندىقتان جەڭىسبەك مۇحامەدكارىم ۇلىنىڭ باسقارۋىمەن اتقارىلعان كوپتەگەن جەدەل وپەراسيالار جابىق كۇيىندە قالدى. دەگەنمەن، حالىققا بەلگىلى كەيبىر وپەراسيالاردى ايتۋعا بولادى. سولاردىڭ ءبىرىن گەنەرال جۇمانبەكوۆ بىلاي دەپ اڭگىمەلەيدى:
– مەن جامبىلدا جۇرگەندە، قازاق­ستاننىڭ العاشقى ۇلتتىق ۆاليۋتاسى قولدانىسقا ەندى. جامبىل وبلىستىق ۇقك باسقارماسى وسى تاريحي وقيعانىڭ باسى-قاسىندا ءجۇردى. انگليادا جاسالعان العاشقى تەڭگەلەر ۇشاقپەن جامبىلعا جەتكىزىلىپ، وسى جەردەن جان-جاققا تاراتىلدى. سونى ءبىز ەشكىمگە كورسەتپەي، قاتاڭ قۇپيالىق رەجيمدە 4-5 اي بويى قابىلداپ، قويماعا جينادىق. وسى جەردەن تەمىرجول، اۋە جولدارى ارقىلى جان-جاققا جىبەرىلىپ، وبلىس ورتالىقتارىنداعى بانكتەرگە تاراتىلدى. بۇل رەسپۋبليكالىق كولەمدەگى اۋقىمدى وپەراسيا ەدى جانە ساناۋلى عانا ادامدار بىلەتىن قۇپيا وپەراسيا بولدى. اقشا اكەلەتىن ۇشاق ادامدار ۇيىقتاپ جاتقان كەزدە، تاڭعى بەستەردە كەلەدى. ۇلتتىق ۆاليۋتانى جەتكىزگەنىن، ءتىپتى ۇشقىشتار دا بىلگەن جوق. ءبىراق ارتىق ءسوز تاراپ كەتپەس ءۇشىن ءبىز جاشىكتەردەگى جۇكتى لوتورەيا بيلەتتەرى نەمەسە وبليگاسيا دەگەن «اڭىز» تاراتتىق. اقشانى ساقتاۋ قۇپياسىن بىزدەن باسقا تەك قۇپيا قۇجاتتارعا رۇقساتتارى بار بىر-ەكى بانكير عانا ءبىلدى. وبلىس اكىمىنىڭ وزىنە ارتىنان ايتتىق. 
جەڭىسبەك جۇمانبەكوۆ 1994 جىلى (گەنەرال-مايور) ۇقك ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى، 1995 جىلى (گەنەرال-لەيتەنانت) ۇقك ءتوراعاسى جانە  قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ مۇشەسى بولىپ تاعايىندالدى. تاۋەلسىزدىگىن ەندى العان جاس مەملەكەتتىڭ ارنايى قىزمەتىن جاڭا تالاپتارعا سايكەس تۇبەگەيلى وزگەرتىپ، قايتا قۇرۋ، ونى ءارى قاراي دامىتۋ جۇمىستارى گەنەرال جۇمانبەكوۆكە جۇكتەلدى. ورتالىق اپپاراتتاعى، جەرگىلىكتى جەرلەردەگى كادرلاردى دايىنداۋ، بارلاۋ جانە قارسى بارلاۋ جۇمىستارىن جاڭاشا جاعدايدا جانداندىرۋ بويىنشا اۋقىمدى جۇمىستار اتقارىلدى. 
توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا جۇمىس ورىندارى قىسقارىپ، كۇنكورىس كوزدەرى ازايدى.  بۇل اياعىنا جاڭا تۇرىپ جاتقان جاس رەسپۋبليكا ءۇشىن وتە قيىن كەزەڭ بولاتىن. جۇرتتار ميتينگتەر جاساپ، ەرەۋىلگە شىعىپ جاتقان كەز. جەڭىسبەك جۇمانبەكوۆ باسقاراتىن وبلىستىق باسقارما قىزمەتكەرلەرى وسىنداي ەكونوميكانىڭ اۋىر شاعىندا حالىقتىڭ ورتاسىندا ءجۇرىپ، جاپپاي تارتىپسىزدىكتەردىڭ الدىن الۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەدى. ەل ىشىنە ىرىتكى سالىپ، مەملەكەتتىڭ ىرگەسىن شايقالتاتىن، تۇتاستىعىنا ءقاۋىپ توندىرەتىن ەكسترەميستىك، بۇزاقىلىق ەلەمەنتتەردى ورشىتپەي، ۋاقىتىندا انىقتادى، يدەو­لوگيالىق جۇمىستار جۇرگىزدى. ەرەۋىلدى ۇيىمداستىرۋشىلار اراسىنان ادامدار تاۋىپ، حالىققا باسۋ ايتقىزدى. ەڭ باستىسى، رەپرەسسيالىق ادىستەر قولدانىلعان جوق، ناسيحات ارقىلى حالىققا بولاشاعىمىز جارقىن بولاتىنىن تۇسىندىرە ءبىلدى.
جەڭىسبەك جۇمانبەكوۆ 1997-1998 جىلدارى ۇقك قاراماعىنان جەكە ءبولىنىپ شىققان «بارلاۋ» قىزمەتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى لاۋازىمىنا تاعايىندالىپ، قازاقستانداعى سىرتقا بارلاۋ جۇمىسىن قالىپتاستىرىپ، دامىتۋعا قوماقتى ۇلەس قوستى. 1999 جىلى جۇمانبەكوۆ ج.م. سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ديپلوماتيالىق جۇمىسىمەن وزبەك­ستانعا، ودان كەيىن ماسكەۋگە ۇزاق مەر­زىمدىك ءىسساپارعا اتتاندى. شانحاي ىن­تى­ماقتاستىق ۇيىمىنا قاتىسۋشى 6 مەملەكەت باسشىلارىنىڭ شەشىمىمەن 2004 جىلى شىۇ ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى، 2010 جىلى شىۇ وڭىرلىك انتيتەرروريستىك قۇرىلىمى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ (واقك) ديرەكتورى بولىپ تاعايىندالدى. شىۇ قۇرىلىمىنىڭ باسشىلىق قىزمەتتەرىندە ۇزاق جىلدار قىزمەت ەتكەن جەڭىسبەك جۇمانبەكوۆ حالىقارالىق ديپلوماتيانى تاراپتاردىڭ قۇزىرلى ورگاندارىمەن بىرلەسىپ، حالىقارالىق تەرروريزم، سەپاراتيزم جانە ەكسترەميزمگە قارسى بىرلەسىپ كۇرەسۋگە پايدالاندى. واقك نەگىزگى ورگاندارى – كەڭەس جانە اتقارۋ كوميتەتى. كەڭەستىڭ قۇرامىنا شىۇ مۇشە ەلدەردىڭ ارنايى قىزمەت باسشىلارى كىرەدى، ولار ءجيى باس قوسىپ وتىرادى جانە واقك قىزمەتى­ءنىڭ بارلىق ماسەلەلەرى بويىنشا ولاردىڭ شەشىمدەرى ەسكەرىلەدى.  
– سول كەزدەردە شىۇ مەملەكەتتەرى ءۇشىن نەگىزگى ءقاۋىپتى توندىرگەن «ال-كايدا» پەن «تاليبان قوزعالىسى» ۇيىمدارىمەن تىعىز قاتىناستا جۇرگەن اۋعان-پاكىستان اۋماعىنداعى «يسلام مەملەكەتى»، «يسلام جيھاد وداعى»، «تۇركىستان يسلام قوزعالىسى»، «حيزب-ۋت-تاحرير» سياقتى حالىقارالىق تەرروريستىك ۇيىمداردان، سونداي-اق سولتۇستىك افريكا مەن ورتا جانە تاياۋ شىعىس ەلدەرىندەگى بولىپ جاتقان ءارتۇرلى «ءتۇستى ريەۆوليۋسيا» دەپ اتالاتىن پروسەستەر بولدى. بۇلار بەلگىلى ءبىر شامادا ءارتۇرلى سالالاردا استىرتىن پروسەستەرگە ىقپال ەتتى، كەيدە شىۇ ايماعىندا كەرى رەاكسيا تۋعىزدى. واقك باسشىلىق ەتكەن كەزدەردە مەن شىۇ مۇشە-مەملەكەتتەردىڭ قۇزىرلى ورگانداردى تەرروريزمگە قارسى ءىس جۇزىندە بىرلەسىپ كۇرەسۋدىڭ  حالىقارالىق نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق بازاسىنداعى قۇجاتتاردى جاساۋ جانە جەتىلدىرۋگە باسا نازار اۋداردىم. بۇل قۇجاتتار تەرروريزمگە قارسى جۇمىستا باقىلاۋشى جانە ديالوگ بويىنشا سەرىكتەس ەلدەردىڭ (موڭعوليا، ءۇندىستان، يران، پاكىستان جانە اۋعانستان – باقىلاۋشى، بەلارۋس، شري-لانكا جانە تۇركيا – ديالوگ بويىنشا سەرىكتەستەر) قۇزىرلى قۇرىلىمداردىڭ، سونداي-اق لاڭكەستىكپەن كۇرەسىپ جاتقان باسقا دا حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ (بۇۇ، وبسە، سۆمدا، اسەان، ۇقكۇ، ەاگ، ساريكس، اتس، كس سكپۆ جانە باسقالار) ءوزارا  ىنتىماقتاستىعىنا مۇمكىندىك بەردى. ءارتۇرلى تەرروريستىك قاتەرلەرگە قارسى كۇرەستىڭ مەحانيزمدەرىن ۇيرەنۋگە باعىتتالعان بىرلەسكەن جاتتىعۋلاردى، ۇلتتىق ارنايى قىزمەتتەردىڭ حالىقارالىق بىرلەسكەن جەدەل-ىزدەستىرۋ شارالارىن وتكىزۋ سياقتى شىۇ مۇشە-مەملەكەتتەردىڭ تەررورعا قارسى كۇشتەرىن بىرىكتىرۋ ماقساتىندا كوپ جۇمىستار اتقارىلدى. قىزمەتكەرلەردى دايىنداۋ، كاسىبي قايتا دايىنداۋ جۇمىستارى ءبىلىم بەرۋ جانە بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ ارنايى كۋرستارىندا جۇرگىزىلدى. واقك ماڭىزدى حالىقارالىق قوعامدىق-ساياسي نەمەسە سپورت شارالارىندا شىۇ مۇشە ەلدەرىنىڭ قۇزىرلى ورگان­دارىنىڭ بىرلەسكەن قيمىلدارىن ۇيلەستىرىپ، باسقارۋدى جۇزەگە اسىردى. ءبىز تاراپتاردىڭ سۇراۋى نەمەسە كەلىسىمى بويىنشا باسقا دا كونترتەرروريستىك شارالاردى وتكىزۋدە كومەك كورسەتتىك. ايتا بەرسە اتقارىلعان جۇمىستار جايلى كوپتەگەن فاكتىلەردى كەلتىرۋگە بولادى، بۇل جەردە مەن شىۇ واقك جۇمىسىنىڭ ازعانتاي عانا بولىگىنە توقتالدىم. مىنا فاكتىنى كەلتىرە كەتەيىن، 2004 پەن 2012 جىلدار ارالىعىندا واقك اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ارالاسۋىمەن تاراپتاردىڭ قۇزىرلى ورگاندارى 500-دەن استام تەراكتىنىڭ بەتىن قايتاردى. بۇل دەگەنىڭىز جۇزدەگەن بالالار، قارتتار، تۇرعىنداردىڭ ءومىرى قۇتقارىلدى دەگەن ءسوز،  جۇزدەگەن ادامدار يسلاميستەردىڭ رەاكسيالىق ىقپالىنان شىعىپ، دۇرىس جولعا ءتۇستى، – دەيدى ۇزاق ۋاقىت ءوزى باس­شىلىق جاساعان ۇيىمنىڭ جۇمىسى تۋرالى جەڭىسبەك مۇحامەدكارىم ۇلى. 
ق ر ۇقك قۇرمەتتى قىزمەتكەرى گەنەرال-لەيتەنانت جەڭىسبەك جۇمانبەكوۆ – ءىى دارەجەلى «داڭك» وردەنىنىڭ، رەسەي فەدەراسياسىنىڭ ءىىى دارەجەلى «ۇلى پەتر» وردەنىنىڭ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ، شەت ەلدەردىڭ جانە حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ كوپتەگەن مەدالدارى مەن ءتوس بەلگىلەرىنىڭ يەگەرى. ءقازىر قۇرمەتتى زەينەتكەر. زايىبى رايحان حاميت قىزى ەكەۋى ەكى ۇل تاربيەلەپ ءوسىردى. ۇلكەن ۇلدارى كارىم – پولكوۆنيك، ۇقك دەپارتامەنت باستىعىنىڭ ورىنباسارى. ءالنۇر بولسا، ق ر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ سۆمدا-داعى (ازياداعى ىنتىماقتاستىق جانە سەنىم شارالارى جيىنى) كەڭەسشىسى. 

اۆتورى: قايىرجان تورەجان

دەرەككوز: ايقىن-اقپارات