قاسيەتتى بايدىبەك بي، دومالاق انانىڭ ءىزى قالعان ايماققا كوگىلدىر وتىن جەتتى

الدىن الا ءسال وزىپ ايتساق، «بەي­نەۋ – بوزوي – شىمكەنت» ماگيسترال­دى گاز قۇبىرىنىڭ «شالدار» اۆتومات­تاندىرىلعان گاز تاراتۋ ستانساسىن ىسكە قوسۋ راسىمىندە «قازترانسگاز» اق باس ديرەكتورى قايرات شارىپبايەۆ «گاز كەلدى دەگەنشە، جاز كەلدى دەسەڭىزشى» دەگەن ءسوز ايتقان.

ءوزى ايتقانداي اۋىلدا وسكەن، اپا-اپكە­لەرىنىڭ تەزەك، سوسىن كومىر جا­عىپ پەش باسىندا الاۋ-دالاۋ بولىپ جۇرگە­ءنىن كورگەن ازامات تابيعاتى قاتالداۋ وسى وڭىردەگى انالاردىڭ باسىنداعى جاعدايدى ءدوپ باستى.

سول كۇنى تۇندە باستالعان جاۋىن كۇ­ءنى بويى اسپان استى تەسىلگەندەي سورعا­لادى دا تۇردى. الايدا، كەيدە ەكپىندەپ، سەلدەتىپ تە الاتىن جاڭبىر كوگىلدىر وتىندى سان ونداعان جىلدار كۇتكەن حالىقتىڭ كوتەرىڭكى كۇيىنە ونشالىقتى اسەر ەتە قويعان جوق.

گاز بەرۋگە جانە گاز الاۋىن جاعۋعا وراي وتكەن سالتاناتتى شاراعا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى بەيبىت اتامقۇلوۆ جانە «قازترانسگاز» اق باس ديرەكتورى قايرات شارىپبايەۆ، مەردىگەر ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى مەن جەرگىلىكتى تۇرعىندار قاتىستى.

اتالعان جوبانى ىسكە اسىرۋ، اۆتو­مات­تاندىرىلعان گاز تاراتۋ ستان­­ساسى (اگتس) جانە «بەينەۋ – بوزوي – شىم­كەنت» ماگيسترالدى گاز قۇبىرى­نان وعان تار­تىلاتىن گاز قۇبىرىن سالۋ «قاز­ترانسگاز» اق-تىڭ ءوز قاراجا­تى ەسە­بىنەن جۇزەگە اسىرىلدى. گاز قۇبى­رىنىڭ جالپى ۇزىندىعى 32 شا­قىرىمدى قۇرايدى.

سالتاناتتى جيىندا ۇلتتىق وپە­را­­تور قازترانسگازدىڭ باسشىسى تۇر­عىنداردى كوگىلدىر وتىننىڭ كەلۋىمەن قۇتتىقتاپ، ەندىگى جەردە وڭتۇستىك ءوڭىردى گازبەن جابدىقتاۋ ءىسىنىڭ تاريحي كەزەڭى باستالعانىن اتاپ ءوتتى.

– ءبىز بۇعان دەيىن گاز ماسەلەسىندە كور­ءشى مەملەكەتتەرگە تاۋەلدى بولىپ كەل­دىك. «قازانشىنىڭ ەركى بار، قايدان قۇلاق شىعارسا» دەگەندەي، ولار كەيدە كوگىلدىر وتىننىڭ باعاسىن قىمباتتاتاتىن، كەيدە بەر­­مەي دە قوياتىن. ەندى ونداي تاۋەل­­دىلىكتەن كەتتىك. «بەينەۋ – بوزوي – شىم­كەنت» ماگيسترالدى گاز قۇبى­­رىنىڭ 2ء-شى كەزەڭى – 311 شاقىرىم­دىق «بەينەۋ – بوزوي» بولىگى ىسكە قوسىل­عالى 7 ملرد. تەكشە مەتر گازدى ءوڭتۇس­تىككە تاسىمالداۋ مۇمكىندىگى تۋدى. مۇ­نىڭ ءبارى ەلباسىمىزدىڭ ەنەرگەتي­كالىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ باعىتىن­داعى الىستى بولجاعان سىندارلى ساياسا­تىنىڭ جەمىسى.

ال وبلىس اكىمى بەيبىت باكىر ۇلى 2020 جىلعا دەيىن كوگىلدىر وتىننىڭ شايان – سوزاق باعىتىنداعى تارالۋ ايماعىن ەلدى مەكەندەر بويىنشا تاراتىپ بەردى. ەندى وت جاعۋ ماسەلەسىندە تۇرمىستىق قيىندىقتاردان قۇتىلاتىن اۋىل تۇرعىندارىن قۇتتىقتادى.

ۇلى ابايدىڭ «قاراشا، جەلتوقسان مەن سول ءبىر ەكى اي» دەپ كەلەتىن ايگىلى ولەڭىنەن ءۇزىندى كەلتىرگەن قايرات ءشارىپ­بايەۆ «اۋىل تۇرعىندارى دا قالا­لىق­تاردان كەم ەمەس تۇرمىس كەشۋگە ءتيىس»، دەپ اتاپ ءوتتى. كومپانيا جۇمىسىنىڭ الەۋمەتتىك سالماعى ۇلكەن بولاتىنى دا سوندىقتان. وتىن تاسىپ، وت جاعۋ قار­بالاسى باستالعان قاراشا ايىندا گاز بەرى­ءلۋى­ءنىڭ ءوزى ەل ەڭسەسىن كادىمگىدەي كوتەرىپ تاستاعانى انىق.

«ەلباسى ن. نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋىن ىسكە اسىرۋ اياسىندا «قازترانسگاز» اق جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارمەن بىرلەسىپ، رەسپۋبليكانىڭ وڭىرلەرىن گازداندىرۋ جونىندە بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزۋدە. ال، بۇگىنگى ءىس-شارا سوعان تولىقتاي ايعاق بولماق. بايدىبەك اۋدانىن گازداندىرۋ جونىندەگى جوبا­نىڭ ماڭىزدى ەكونوميكالىق ءمانى بار. ءبىز ايتىلعان ۋادەلى ۋاقىتتا، ياعني ءدال جى­لىتۋ ماۋسىمى باستالعان كەزدە كوپ­تەن كۇتكەن تابيعي گاز بەردىك. ەندى وسى ءۇل­كەن اۋداننىڭ 52 ەلدى مەكەنىندە تۇرا­تىن 55 مىڭنان استام ادام العاش رەت ەڭ ىڭعايلى وتىن ءتۇرىن پايدالانۋعا مۇمكىندىك الدى»، دەدى ول.

اگتس-تىڭ وتكىزۋ قابىلەتى وتە جوعا­رى، سوندىقتان ول بايدىبەك اۋدانىنىڭ بارلىق ەلدى مەكەندەرىن عانا ەمەس، سونداي-اق، كورشىلەس جاتقان 50 مىڭ تۇرعىنى بار ءىرى سوزاق اۋدانىنىڭ دا قاجەتتىلىگىن جابۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

كومپانيا گاز قۇبىرىنىڭ بويىندا ورنالاسقان ونەركاسىپتىك وبەكتىلەردى جانە ەلدى مەكەندەردى گازداندىرۋدى جالعاستىرادى. اتاپ ايتقاندا جامبىل وبلىسىنىڭ جاڭاتاس جانە قاراتاۋ قالالارىن دا گازداندىرۋ كوزدەلۋدە.

بۇگىن ەلىمىزدە بار گاز ماگيسترالدارىن ءبىرىڭعاي ىشكى جەلىگە قوسقان «بەينەۋ – بوزوي – شىمكەنت» ماگيسترالدى گاز قۇبىرى ىسكە قوسىلعاننان باستاپ، وسى ماگيسترالدىڭ بويىندا ورنالاسقان 500-دەن استام ەلدى مەكەن­ءدى گازداندىرۋ مۇمكىندىگى تۋىپ وتىر. ەڭ باس­تىسى، وسى ماگيسترال ىسكە قوسىل­عاننان باستاپ، قازاقستان ەلىمىزدىڭ باتىس وڭىرىندە وندىرىلەتىن وتاندىق گازعا تولىعىمەن كوشتى.

بايدىبەك اۋداندىق ارداگەرلەر كەڭە­ءسىنىڭ ءتوراعاسى تىلەس ارىنبەكوۆ وسى جاق­سىلىقتاردىڭ باسىندا ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ تۇرعاندىعىن تىلگە تيەك ەتتى. قاسيەتتى بايدىبەك، ازىرەت قاراتاۋ ءوڭىرى كەڭەس وداعى كەزىندە ەڭ ارتتا قالعان اۋداندار ساناتىنا جاتاتىن ەدى. «قازترانسگاز» اۋليە بايدىبەك، انالاردىڭ ءپىرى دومالاق انانىڭ ءىزى قالعان وڭىرگە كوگىلدىر وتىن اكەلدى. بۇل ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ كەمەلدەنۋىنىڭ بەلگىسى، دەدى.

سالتاناتتى راسىمنەن كەيىن وبلىس اكى­ءمى بەيبىت اتامقۇلوۆ باستاعان قوناق­تار اۋدان ورتالىعىندا تۇراتىن ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى بەيسەنبەك يگىسىنوۆتىڭ شاڭىراعىنداعى كوگىلدىر وتىن بەرىلۋ شاراسىنا قاتىستى.

بەيسەنبەك يگىسىن ۇلى 1924 جىلى 5 مامىردا قوساقجار سەلولىق سوۆەتىنە قاراستى تۇرمىس كولحوزىندا (قازىرگى تاڭاتار) دۇنيەگە كەلگەن. ءبىلىمى جوعارى، ماماندىعى قارجىگەر-ەكونوميست، لە­نين­­گراد قالاسىنداعى قارجى-ەكونو­ميكالىق ينستيتۋتىن بىتىرگەن.

1942 جىلى قىركۇيەك ايىندا قى­زىل ارميا قاتارىنا شاقىرىلىپ، كا­لينين، بالتىق تەڭىزى، كەنيسبەرگ باعىت­تارىنداعى مايدانداردا سوعىسقا قاتىس­قان. مايداندا كورسەتكەن ەرلىكتەرى جو­­عارى باعالانىپ وردەن، مەدالدارمەن ما­­راپات­تالعان. قىزمەتتى ىستەي ءجۇ­ءرىپ قو­عامدىق جۇمىسقا بەلسەنە قاتىس­تى. 1993 جىلى اۋداندىق ارداگەر­لەر كەڭە­ءسىنىڭ ءتوراعاسى قىزمەتىنە ساي­لان­عان. 2002 جىلى اۋداندىق بيلەر القاسىنىڭ توبە ءبيى بولىپ سايلاندى. وسى قىزمەتتى بۇگىنگى كۇنگە دەيىن اتقارىپ كەلەدى. حالىققا ەڭبەگى وتكەن اقساقالدىڭ وتباسىنا كوگىلدىر وتىن تەگىن كىرگىزىلدى.

شايان اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى ايتۋلى مەرەكەگە ايرىقشا دايىندالىپتى. اۋدان اكىمى باتىربەك كوشەربايدىڭ ىسكەرلىك قابىلەتى ايقىن تانىلادى. ءساۋ­لەتتى عيماراتتار كۇردەلى جوندەۋدەن ءوت­كەن. جىپ-جيناقى. شاشاۋ جاتقان ءدۇ­­نيە جوق. كوشەلەر تۇگەلگە جۋىق ابات­تان­دى­رىلعان. جاڭبىردىڭ شەلەكتەپ قۇيعاندىعىن ايتتىق. سوندا دا ورتالىق الاڭعا جينالعان كوپشىلىكتىڭ كوڭىل-كۇيى كوتەرىڭكى. ەل اۋزىندا «اقمارجان» اتانىپ كەتكەن ءانشى، وسى اۋىلدىڭ تۋماسى زاتتىبەك كوپبوسىن ۇلى ارنايى قالقادا ەكى ءان ايتقاننان كەيىن تومەن ءتۇستى.

– اينالايىن، اعايىن. اللانىڭ بار كۇنى جاقسى. اۋدانىمىزعا گاز كەلىپ جاتقاندا اللانىڭ نۇرى جاۋىپ تۇر. سۋىق. تۇسىنەمىن. ءبىراق، وسىنداي ۇلى جيىندا جاڭبىردان قورقىپ بي بيلەمەۋگە بولا ما؟! كەلىڭىزدەر، سالتاناتىمىزدى اسىرايىق، ەلدىڭ قۋانىشىن بولىسەيىك، – دەدى. اق كيمەشەكتى، ويۋلى بەشپەنت كيگەن اجەلەر ءانشىنى ورتاعا الىپ بيلەدى. جاڭبىردى ەلەگەن ەشكىم جوق. ويتكەنى، كوپتەن كۇتكەن كوگىلدىر وتىن ۇيگە كىردى، باياعى مەحنات ارتتا قالعان. ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى الىس ايماقتاردا وسىلاي ورىندالىپ جاتىر.

دەرەككوز: "ەگەمەن قازاقستان"