كەشە اقوردادا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ءتوراعالىق ەتۋىمەن ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسى بولىپ ءوتتى. وتىرىستا ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ بيىلعى جىلدىڭ 10 ايىنداعى قورىتىندىسى، يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋ جايى، سونداي-اق، «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى» اق-تى ترانسفورماسيالاۋ جونىندەگى تاپسىرمانىڭ ورىندالۋ بارىسى قارالدى.
ەلباسى وتىرىستى اشارداعى سوزىندە داعدارىس تولقىنى بەلەڭ الا باستاعان قازىرگى شاقتىڭ ەلىمىز ءۇشىن وڭاي بولىپ وتىرماعانىن ايتا كەلە، بۇگىنگى وتىرىستا ۇكىمەتتىڭ وسىعان سايكەس جۇرگىزىپ جاتقان جۇمىستارىنىڭ بارىسى قارالاتىنىن اتاپ ءوتتى.
مەملەكەت باسشىسى قالىپتاسقان ەكونوميكالىق جاعدايدا وعان بەيىمدەلۋگە جانە ءارى قاراي دامۋعا قاجەتتى مۇمكىندىكتەردى تابۋ ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. بۇگىندە مەملەكەتتىك شىعىستار 1،5 تريلليون تەڭگەگە قىسقاردى جانە ول اۋىرتپالىقسىز جاسالدى. بيۋدجەتتىڭ كىرىس بولىگىندەگى قيىندىقتارعا قاراماستان، مەملەكەت تاراپىنان الەۋمەتتىك كەپىلدىكتەر ۋاقتىلى ورىندالۋدا. بۇل وتە ماڭىزدى، دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ۇكىمەت پەن پارلامەنت «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارى اياسىندا بىرلەسكەن اۋقىمدى جۇمىس اتقارعانىن، ناتيجەسىندە 2016 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنا دەيىن بارلىق ينستيتۋتتىق رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرۋدىڭ زاڭنامالىق نەگىزى قامتاماسىز ەتىلەتىنىن ايتتى. مەملەكەت باسشىسى الەمدىك ەكونوميكا ءوسىمىنىڭ باياۋلاۋى نەگىزگى شيكىزات تاۋارلارىنا سۇرانىس پەن باعانىڭ تومەندەۋى جاعدايىندا، سونداي-اق، تەڭگەنىڭ ەركىن اينالىم باعامىنا كوشۋگە بايلانىستى داعدارىسقا قارسى جۇيەلى جانە جەدەل شارالار قابىلداۋ قاجەتتىگى تۋىندايتىنىنا نازار اۋداردى.
اتاپ ايتقاندا، قازاقستان پرەزيدەنتى داعدارىس ءوزىنىڭ تەرىس سالدارلارىمەن بىرگە وتاندىق ەكونوميكانى قايتا قۇرىلىمداۋ ءۇشىن، ونىڭ باسەكەلىك قابىلەتىن ارتتىرۋ ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەر بەرەتىنىنە توقتالدى. ءوزىنىڭ باسەكەگە قابىلەتىن كورسەتكەن كۇشتى كومپانيالار عانا قالاتىن ۋاقىت كەلدى. قالعاندارى كەتۋى ءتيىس، ولاردىڭ ورنىنا زاماناۋي مەنەدجمەنت، جاڭا ماركەتينگتىك ستراتەگيا، جاڭا ماماندار اكەلەتىن جاڭا باسقارۋشىلار كەلەدى. بۇل ۇدەرىستەردىڭ ايقىن رەگلامەنتتەلۋى جانە اشىق زاڭنامالىق نەگىزى بولۋى ءتيىس، دەدى مەملەكەت باسشىسى.
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پارلامەنت وڭالتۋ جانە بانكروتتىق تۋرالى زاڭناماعا مەنشىك يەسىن اۋىستىرۋ جانە كرەديتوردان قورعاۋ تەتىكتەرىن جاقسارتاتىن تۇزەتۋلەر قابىلداعانىن ايتتى. وسى قۇجات ارقىلى كاسىپورىندى قارجىلىق ساۋىقتىرۋ ماقساتىندا قارىزدى قايتا قۇرىلىمداۋ ماسەلەسىن قارىزگەر مەن قارىز بەرۋشى بىرلەسىپ شەشەتىن، تولەم قابىلەتسىزدىگىن رەتتەۋدىڭ جاڭا جۇيەسى قالانادى. بانكروتتىق ۇدەرىسى – كۇيرەپ قالۋ ەمەس، كاسىپورىندى دامۋدىڭ جاڭا دەڭگەيىنە شىعارۋ عانا. بۇل رەتتە وسى ۇدەرىستىڭ ارتىق-كەمىن ەگجەي-تەگجەيلى تۇسىندىرەتىن، ويلانىپ ىستەيتىن قاجىرلى ەڭبەك قاجەت، دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
ەلباسى جەكەشەلەندىرۋدىڭ ەكىنشى «تولقىنىنىڭ» قارقىنى جەتكىلىكسىز ەكەنىنە توقتالدى. وسى ناۋقاندى باستاعالى باسەكەلىك ورتاعا نەبارى 2013 نىسان بەرىلدى. مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا ۇكىمەت مەملەكەت يەلىگىنەن الۋ ءجانە جەكەشەلەندىرۋ امالدارىن تۇبەگەيلى قايتا قارادى، ولار بۇگىندە پارلامەنتتە قارالىپ جاتقان جاڭا زاڭ جوباسىندا كورىنىس تاپتى. ۇكىمەتكە ۇلتتىق حولدينگتەر مەن رەسپۋبليكالىق مەنشىكتەگى مەيلىنشە ءىرى 65 كاسىپورىندى، سونداي-اق، «سامۇرىق-قازىنا» قورىنىڭ 182 ەنشىلەس كاسىپورنىن قامتيتىن جەكەشەلەندىرۋ نىساندارىنىڭ باسىمدىعى بار تىزبەسىن بەكىتۋدى جانە ونى دەرەۋ جۇزەگە اسىرۋعا كىرىسۋدى تاپسىرامىن. بۇل رەتتە نىسانداردى جەكەشەلەندىرۋگە بەرىپ قانا قويماي، ولاردىڭ ساتىلىم الدىنداعى دايىندىعىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك، دەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.
قازاقستان پرەزيدەنتى جاريا ەتۋ، زاڭداستىرۋ اياسىنداعى كورسەتكىشتىڭ كولەمى جەتكىلىكسىز ەكەنىنە نازار اۋداردى. ناۋقان جاريالانعالى بەرى نەبارى 388،5 ملرد. تەڭگەنىڭ مۇلكى جاريا ەتىلگەن. جەكەشەلەندىرۋ مەن زاڭداستىرۋ – بيزنەسمەندەردىڭ جاڭا لەگىن قالىپتاستىرۋدىڭ جولى. وسىعان بايلانىستى اۋقاتتى ادامداردى وسى ناۋقانعا قاتىسۋعا شاقىرامىن. جەكەشەلەندىرۋگە قازاقستان كومپانيالارىنىڭ قاتىسقانى ماڭىزدى. زاڭداستىرۋ – مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردەن باستالىپ، بارلىق ازاماتتارعا ءبىردەي مىندەتتى بولاتىن تابىستار مەن شىعىستاردى جالپىعا بىردەي جاريا ەتۋ الدىنداعى سوڭعى ارەكەت. بۇگىندە مۇلىكتى زاڭداستىرۋ ءۇشىن مەيلىنشە قولايلى جاعداي جاسالعان. ەندى ۇكىمەت زاڭ اياسىنداعى بارلىق اكتىلەردى قىسقا مەرزىمدە قابىلداۋى جانە ولاردى اكىمدەرمەن بىرلەسىپ ءتيىمدى جۇزەگە اسىرا باستاۋى ءتيىس، دەدى مەملەكەت باسشىسى.
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ مەملەكەت-جەكەمەنشىك سەرىكتەستىگىنىڭ ءتۇرءلى پىشىندەرى ەكونوميكانىڭ بارلىق سالاسىندا قولدانىلىپ، ينفراقۇرىلىمدى، سونىڭ ىشىندە الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋدىڭ نەگىزگى تەتىگىنە اينالۋى تيىستىگىن اتاپ ءوتتى. بۇگىندە مەملەكەت-جەكەمەنشىك سەرىكتەستىگىن قولدانۋ ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالعان، ءتيىستى قۇقىقتىق-نورماتيۆتىك اكتىلەر قابىلدانعان. ءبىراق ءالى كۇنگە ويداعىداي ءتيىمءدىلىگى جوق. مەملەكەتتىك ورگاندارمەن جانە مىندەتتى تۇردە اكىمدىكتەرمەن مەملەكەت-جەكەمەنشىك سەرىكتەستىگىن ەنگىزۋ ماسەلەلەرى جونىندە كەڭ اۋقىمدى ادىستەمەلىك جۇمىس جۇرگىزۋ قاجەت، دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
مەملەكەت باسشىسى بۇل ورايدا حالىققا مەملەكەت-جەكەمەنشىك سەرىكتەستىگىنىڭ نەگىزگى قاعيداتتارىن ءتۇسىندىرۋدىڭ قاجەتتىلىگىن جانە سونىڭ اياسىندا شەتەلدىك ينۆەستيسيالار تارتۋ جۇمىستارىن كۇشەيتۋ كەرەكتىگىن ايتتى.
ەلباسى ەلدە جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق جانە «نۇرلى جول» باعدارلامالارى ونەركاسىپتى جانە ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا زور ىقپال ەتەتىنىن اتاپ ءوتتى. «نۇرلى جول» اياسىندا اۆتوكولىك ماگيسترالدارىنىڭ قۇرىلىسىنا عانا 70 مىڭداي ادام تارتىلعان. سونداي-اق، ءبىرقاتار الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ءىس-شارالار جۇزەگە اسىرىلۋدا. باعدارلاما اياسىندا ءبولىنگەن قاراجاتتى دەر كەزىندە جانە ءتيىمدى يگەرۋ قاجەت، دەدى مەملەكەت باسشىسى.
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءقازىرگى جاعدايدى ەسكەرە وتىرىپ، يندۋستريالاندىرۋدىڭ ەكىنشى بەسجىلدىعىن جانداندىرۋ قاجەتتىگىنە نازار اۋداردى. ينۆەستيسيالىق بەلسەندىلىك پەن سۇرانىس تومەندەۋدە، ال باسەكە تەك كۇشەيىپ كەلەدى. سوندىقتان يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق باعدارلامانى جانداندىرۋ بارىسىندا ونىمدىلىك پەن تيىمدىلىكتى ارتتىرۋعا، ونىمدىلىگى از سالالاردى قولداۋدان باس تارتىپ، الدىمەن ەكسپورتقا باعىتتالعان پەرسپەكتيۆاسى بارىن عانا تاڭداۋعا دەن قويعان ءجون، دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
مەملەكەت باسشىسى وتكەن جىلدارى كوپتەگەن يندۋستريالىق جوبالار ىسكە قوسىلعانىن ايتتى. الايدا، سولاردىڭ كوپشىلىگى قازىرگى جاعدايدا باسەكەگە قابىلەتسىز بولىپ، مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ ەسەبىنەن عانا تۇر. وسىنىڭ ءبارى سان قۋالاۋدىڭ سالدارى. ءوڭىر باسشىلارى كىم كوپ قۇرىلىس سالادى دەگەن جارىس ۇيىمداستىردى. ەندى بۇل كاسىپورىندار جۇمىس ورىندارىن قىسقارتاتىنىن مالىمدەپ، ۇكىمەتتەن كومەك سۇراپ جۇگىرىپ ءجۇر. مۇنىڭ ءبارى وزەكتىلەندىرىلگەن يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق باعدارلامادا ەسكەرىلۋى ءتيىس. 2016 جىلدىڭ 1 ساۋىرىنەن باستاپ ءبىز باعدارلامانىڭ جاڭا ءپىشىمى بويىنشا جۇمىس ىستەۋگە ءتيىسپىز، دەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.
قازاقستان پرەزيدەنتى سوڭعى ۋاقىتتارى ءبىزدىڭ ەلمەن ىنتىماقتاسقىسى كەلەتىن الەمنىڭ جۇزدەن استام ءىرى كومپانيالارى باسشىلارىمەن كەزدەسكەنىن ايتتى. الەمدە قازاقستاندا بيزنەس جۇرگىزۋگە دەگەن زور قىزىعۋشىلىق بار. مەنىڭ جىل باسىنان بەرى مەملەكەت باسشىلارىمەن وتكەن كەزدەسۋلەرىمنىڭ بارىسىندا ۇلىبريتانيا، فرانسيا، جۇڭگو، جاپونيا سياقتى ەكونوميكالىق جاعىنان قۋاتتى ەلدەردىڭ ينۆەستورلارىمەن جالپى قۇنى شامامەن 46 ملرد. دوللار بولاتىن 130 كەلىسىمگە قول قويىلدى. وسى ۋاعدالاستىقتاردى جۇزەگە اسىرۋ بىزگە الەمدىك نارىقتا سۇرانىس بار تاۋارلار وندىرۋگە، مىڭداعان جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سوندىقتان، ۇكىمەت پەن اكىمدەر وسى كەلىسىمدەردى جۇزەگە اسىرۋعا كىرىسىپ، قاتاڭ مونيتورينگ جاساۋى ءتيىس، دەدى مەملەكەت باسشىسى.
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ينۆەستيسيالىق زاڭنامانى جەتىلءدىرۋ، ينۆەستيسيالىق سۋبسيديالار مەن سالىق ارتىقشىلىقتارىن ەنگىزۋ، شەتەلدىك جۇمىس كۇشىن اكەلۋ ۇدەرىسىن جەڭىلدەتۋ، ۆيزاسىز كىرۋ قاراستىرىلعان ەلدەر ءتىزىمىن ۇلعايتۋ سياقتى شارالار قاعاز جۇزىندە قالىپ قويماۋى تيىستىگىن ايتتى. ءبىزدىڭ ۆەدومستۆولارىمىزدىڭ اراسىندا ينۆەستيسيا تارتۋ ماسەلەسىندە ۇيلەسىم جوق. بۇگىندە ينۆەستور ءۇشىن «ءبىر تەرەزە» بولماي تۇر. مەن مينيسترلەر مەن اكىمدەر ينۆەستور تارتۋعا تىكەلەي جاۋاپتى ەكەنىن بىرنەشە رەت ايتقان بولاتىنمىن. بۇل جۇمىس ناقتى ناتيجەگە – ينۆەستيسيالىق جوبانى جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتالۋى ءتيىس. بىزگە، ءسىرا، سالالىق مينيسترلەر مەن اكىمدەردىڭ قانشا ينۆەستيسيا تارتقانى جانە قانشا جۇمىس ورنىن اشقانى جونىندە رەيتينگ ەنگىزۋ كەرەك شىعار، دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
مەملەكەت باسشىسى، سونداي-اق، كاسىپكەرلىكتى قولداۋ جانە ءبوءلىنگەن قاراجاتتى ساپالى يگەرۋ ءجونىندەگى جۇمىستاردى ءتيىمدى ءجۇرگىزۋ قاجەتتىگىنە دە نازار اۋداردى.
ەلباسى «سامۇرىق-قازىنا» قورى اكتيۆتەرىنىڭ قۇرىلىمى ونىڭ شاعىن ءارى ءتيىمدى باسقارىلۋىن قامتاماسىز ەتەتىن مەجەگە دەيىن وڭتايلاندىرىلۋى كەرەكتىگىن ايتتى. قوردىڭ بارلىق ۆەرتيكالى بويىنشا فۋنكسيالاردىڭ وڭتايلانۋىن باتىل ەنگىزىپ، ءتيىمسىز شىعىستاردى قىسقارتۋ قاجەت. مەن ساتىپ الۋدىڭ حالىقارالىق تاجىريبەگە نەگىزدەلگەن جاڭا مودەلى مەن دەمەۋشىلىكتىڭ جاڭارعان ۇلگىسىن قولدايمىن. قوردىڭ ءوزىنىڭ عانا ەمەس، ونىڭ ەنشىلەس ۇيىمدارىنىڭ دا شەتەلدەردەگى وكىلدىكتەرىنىڭ سانىن قىسقارتۋ ماسەلەسىن قاراستىرۋ كەرەك، دەدى مەملەكەت باسشىسى.
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بۇلاردى ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن جىل سايىن وراسان قاراجات جۇمسالاتىنىن، قارجى مينيسترلىگى بيۋدجەت قاراجاتى شىعىستارىن ءجىتى قاداعالاۋى كەرەكتىگىن اتاپ كورسەتتى.
مەملەكەت باسشىسى قوردىڭ قاجەتتى مولشەردە جوعارى بىلىكتىلىگى جانە جەتكىلىكتى تاجىريبەسى بار قىزمەتكەرلەرى بولۋعا تيىستىگىنە نازار اۋداردى. قازىرگى ساتتە قوردا «اينالمالى ەسىكتەر» قاعيداتى بويىنشا مەملەكەتتىك ورگانداردان «سامۇرىق-قازىناعا» جانە كەرى باعىتتاعى روتاسيا ءۇردىسى بايقالىپ وتىر. شەتەلدىك تاجىريبەدە توپ-مەنەدجەرلەر جەتىستىكتەرى مەن بيزنەس قۇرىلىمدارىندا جۇمىس ماشىعى جەتكىلىكتى كاسىپقويلار اراسىنان ىرىكتەلەدى. ال بىزدە قوردا، ۇلتتىق كومپانيالارداعى جوعارى لاۋازىمدارعا ءومىر بويى مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇمىس ىستەگەن ادامدار قابىلدانادى. سوسىن ول ادامدار اكتيۆتەردى، كومپانيالاردى مەملەكەتتىك قىزمەتتە اكىمدىكتى، دەپارتامەنتتى نەمەسە ءبولىمدى باسقارعانداي ادىستەرمەن باسقارادى. قوردىڭ 6 باسقارما مۇشەسىنىڭ 5-ەۋى بۇرىن بيزنەستە ءبىر كۇن دە جۇمىس ىستەپ كورمەگەن، دەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.
بۇل رەتتە، قازاقستان پرەزيدەنءتى ماڭىزدى ورىندارعا حالىقارالىق كومپانيالاردا تابىستى تاجىريبەلەرى بار كاسىپقويلاردى تارتقان ءجون ەكەنىن ايتتى. كەڭەسشىلەر تارتۋ بارىسىندا ولاردىڭ الدىنا وزدەرىن قازاقستاندىقتار اراسىنان الماستىراتىن ماماندار دايىنداۋ مىندەتىن قويعان ءجون. بۇل مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ بارلىق ءبىرىنشى باسشىلارىنا دا قاتىستى، ويتكەنى، الماستىراتىن ادام ىزدەگەندە كوبىنەسە ونىڭ توڭىرەگىندە دايىن كانديداتۋرالار بولماي شىعادى. جوعارى دەڭگەيدەگى كادرلار دايارلاۋ ءۇشىن مەملەكەت كوپ قاراجات شىعىندايدى. مەريتوكراتيا نورماعا اينالۋعا ءتيىس. بۇل قاعيدات بارلىق سالادا قولدانىلۋى كەرەك، دەدى مەملەكەت باسشىسى.
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ۇكىمەتكە «سامۇرىق-قازىنا» قورىن ترانسفورماسيالاۋ باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ بويىنشا قاجەتتى شارالار قابىلداۋدى، 2016 جىلعى 1 ساۋىرگە دەيىن باسقارۋدىڭ جاڭا مودەلى مەن قۇرىلىمىنا كوشۋىن قامتاماسىز ەتۋدى تاپسىردى.
قازاقستان پرەزيدەنتى، سونداي-اق، «مەملەكەتتىك قىزمەت تۋرالى» زاڭعا ءوزىنىڭ ۆەتو قويعانىن، ول جەتىلدىرىلۋ ءۇشىن پارلامەنتكە قايتارىلعانىن ايتتى. مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ زاڭدا بەكىتىلگەن زەينەت جاسىنا جەتكەن كەزدە زەينەتكە شىعۋىنا قاتىستى ناقتى ۇستانىمدى ايقىنداۋ قاجەت. بۇل پرەزيدەنت تاعايىندايتىن، زەينەتكە شىعۋ مەرزىمى 1 جىلدان 5 جىلعا دەيىن ۇزارتىلۋى مۇمكىن كەيبىر لاۋازىمداردان باسقا ساياسي مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرگە دە قاتىستى قولدانىلۋعا ءتيىس، دەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.
مەملەكەت باسشىسى ەلدە قابىلدانۋى ءتيىس مەيلىنشە ناقتى شارالار بيىلعى جىل سوڭىنا دەيىن قازاقستان حالقىنا ارنالعان جولداۋدا جاريا ەتىلەتىنىن ايتتى.
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ كۇردەلى جاعدايدا دا ۇكىمەت پەن وڭىرلەردىڭ اكىمدەرى ەكونوميكالىق ءوسىمدى ىنتالاندىرۋ، جۇمىسپەن قامتۋ جانە حالىقتىڭ كىرىستەرىن قولداۋ ءۇشىن رەزەرۆتەر قاراستىرۋى تيىستىگىن اتاپ ءوتتى. ۇكىمەتتىڭ داعدارىستىق قۇبىلىستاردى ەڭسەرۋ جونىندەگى قالىپتاسقان امال-ادىستەرى مەن تەتىكتەرى بار ەكەءنىن بىلەمىن. بيىلعى جىلعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتى ناقتىلاۋ جانە ءۇش جىلدىق بيۋدجەت ولشەمدەرىن وزگەرتۋ جونىندەگى ۇكىمەتتىڭ ۇسىنىستارىن مەن قولدادىم. ءبىز بۇگىندە الەۋمەتتىك ماڭىزى بار كوپتەگەن تاۋار تۇرلەرى باعاسىنىڭ ءوسىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. وسىعان بايلانىستى ۇكىمەت پەن اكىمدەر اسا قاجەتتى تاۋارلار باعاسىنىڭ مونيتورينگىن ءجۇرگىزۋ جۇمىسىن جانداندىرۋلارى ءتيىس، ەگەر قاجەت بولسا، حالىقتىڭ ءالسىز توپتارىنا اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك ارقىلى قولداۋ كورسەتۋ كەرەك، دەدى مەملەكەت باسشىسى.
سونىمەن قاتار، قازاقستان پرەزيدەنتى باعانى ۇستاپ تۇرۋ ىسكەرلىك احۋالدى ناشارلاتا وتىرىپ، بيزنەسكە قىسىم جاساۋ تەتىگىنە اينالماۋعا تيىستىگىنە نازار اۋداردى. باعانىڭ دالەلدى تۇردە ارتتىرىلۋى مەن پايدا تابۋ ماقساتىندا ءوسىرىلۋىن ايقىن اجىراتۋ قاجەت. تاۋاردىڭ شىنايى نارىقتىق باعاسى بولۋعا ءتيىس. اسا قاجەتتى تاۋارلارعا قاتىستى الىپساتارلىققا جول بەرمەۋ كەرەك. بارلىق وڭىردەگى احۋالدى قاداعالاپ وتىرۋ قاجەت. ەڭ الدىمەن، بۇل ءۇشىن جەكە جاۋاپكەرشىلىك اكىمدەر مەن ۇكىمەت مۇشەلەرىنىڭ موينىندا بولادى، دەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.
مەملەكەت باسشىسى بارلىق باعىت بويىنشا ناتيجەلى جۇمىس تالاپ ەتىلەتىنىن ايتتى. بىزدەر ءۇشىن ىستەرىمىزدىڭ ار جاعىندا ناقتى ناتيجەلەر، ناقتى پايدا جانە قوعامنىڭ يگىلىكتەرى تۇراتىن جاڭا كەزەڭى باستالدى. ۇكىمەتتىڭ ءار مۇشەسى مەن ءاربىر ەڭبەككەردىڭ قىزمەتى وسىلاي باعالاناتىن بولادى. ءىس-قيمىلدى، رەفورمالاردىڭ ءجانە ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىنىڭ جاڭا پىشىنگە كوشۋىنىڭ مەزگىلى كەلدى، دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا ءبىرقاتار ۆەدومستۆو باسشىلارى دا ءسوز الدى. ماسەلەن، ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسءترى ەربولات دوسايەۆ بيىلعى جىلعى ەل ەكونوميكاسىنىڭ بەت الۋ بارىسىنا، ونىڭ ىشىندە اتقارىلعان جۇمىستار جايىنا كەڭىنەن توقتالدى. قازاقستاننىڭ بيىلعى 10 ايداعى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ الدىن الا ناتيجەسى ءجونىندە ايتقان مينيستر: «جاڭادان قابىلدانعان «نۇرلى جول» مەملەكەتتىك ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ باعدارلاماسى جانە 2015-2016 جىلدارعا ارنالعان ۇكىمەتتىڭ شۇعىل شارالارى جوسپارى اياسىندا قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ 10 ايداعى ءوسىمى 1 پايىزدى قۇرادى»،– دەدى.
ونىڭ ايتۋىنشا، تاۋ-كەن ونەركاسىبىندە ءوندىرىس كولەمىنىڭ 2،2 پايىزعا تومەندەۋى سالدارىنان ونەركاسىپتىك ءوندىرىس 1،3 پايىزعا ازايعان. ال وڭدەۋشى ونەركاسىپ 0،5 پايىز دەڭگەيىندە تۇراقتى ءوسىمءدى كورسەتىپ وتىرعان كورىنەدى. سونىمەن قاتار، ول مۇناي ءوندىرۋ كولەمىنىڭ جوسپارلانعان دەڭگەيدەن 1،5 ملن. تونناعا تومەندەۋى ىجو-گە كەرى اسەرىن تيگىزەتىنىن جەتكىزدى. ميءنيستردىڭ سوزىنە قاراعاندا، ينۆەستيسيالىق كاپيتال بيىل 3،8 پايىزعا وسكەن ەكەن، ول مۇنداي كورسەتكىشكە ءبىرىنشى كەزەكتە «نۇرلى جول» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىنداعى ينۆەستيسيالىق جۇمىستار ىقپال ەتكەنىن اتاپ ءوتتى.
ول ءوز سوزىندە، سونداي-اق، قۇرىلىس جۇمىستارىنىڭ كولەمى 3،8 پايىزعا، قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ ءوندىرىسى 4،2 پايىزعا، تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا ينۆەستيسيالار كولەمى 13،4 پايىزعا وسكەنىن جەتكىزدى. قىزمەت كورسەتۋ سالاسىندا تۇراقتى ءوسىم بايقالۋدا، ونىڭ ىشىندە كولىك سالاسىنداعى قىزمەت كورسەتۋ 5،6 پايىزعا ارتتى. سونىمەن قاتار، قازاقستاننىڭ بيىلعى توعىز ايداعى ەكسپورتى 42،5 پايىزعا، ال يمپورتى 23،8 پايىزعا ازايدى. ال تەڭگەنىڭ ەركىن باعامىنا كوشۋ ناتيجەسىندە قازاندا ينفلياسيا 5،2 پايىزدى قۇرادى، وسى ايدا، ياعني قازاندا جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 4،9 پايىز بولادى، – دەدى ە. دوسايەۆ ءوزىنىڭ سوزىندە.
ۇلتتىق باعدارلاما – يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق باعدارلامانىڭ ورىندالۋ بارىسى تۋرالى ينۆەستيسيالار جانە دامۋ ءمينيسترى اسەت يسەكەشيەۆ ايتىپ بەردى. قازىرگى تاڭداعى كۇردەلى ەكونوميكالىق جاعدايعا بايلانىستى ءبىزدىڭ ۆەدومستۆو ەكى جۇمىستى باعىتتى قولعا الۋدا. ونىڭ ءبىرىنشىسى – «نۇرلى جول» باعدارلاماسى اياسىندا كولىك بلوكتارىن جۇزەگە اسىرۋ، ەكىنشىسى – يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق باعدارلامانى ودان ءارى جالعاستىرۋ، ياعني وندىرىستىك كاسىپورىندارعا قولداۋ كورسەتۋ. بۇگىندە «نۇرلى جول» باعدارلاماسى اياسىندا ينفراقۇرىلىمدىق باعدارلامالاردى كەڭىنەن جۇزەگە اسىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر. جالپى العاندا، بارلىق جوبالار الدىن الا بەلگىلەنگەن مەرزىمگە سايكەس جۇرگىزىلۋدە. ماسەلەن، كولىكتىك جوبالارعا 100 مىڭعا جۋىق ادام تارتىلعان. الداعى ۋاقىتتا، ياعني 2 جىل ىشىندە تەك قانا وسى كولىكتىك جوبالارعا قامتىلاتىن ازاماتتار سانى 200 مىڭعا جەتەدى دەپ وتىرمىز، دەدى مينيستر.
ونىڭ ايتۋىنشا، بيىلعى جىلى اۆتوكولىك جولدارىنىڭ دامۋىنا بولىنگەن قاراجاتتى تولىقتاي يگەرۋگە بارىنشا نازار اۋدارىلاتىن بولادى. سونىمەن قاتار، ول 2016 جىلدان باستاپ حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ زايمدارى ەسەبىنەن جالپى ۇزىندىعى 3 مىڭ شاقىرىم بولاتىن «ورتالىق – وڭتۇستىك» جانە «ورتالىق – باتىس» جوبالارى بويىنشا قۇرىلىس جۇمىستارى باستالاتىنىن ايتتى. 2016 جىلى «باتىس ەۋروپا – باتىس جۇڭگو»، بەينەۋ – اقتاۋ، استانا – تەمىرتاۋ، الماتى – قاپشاعاي، استانا – پەتروپاۆل جولدارىن اياقتاۋ كوزدەلىپ وتىر. بۇل جوبالاردى دەر ۋاقىتىندا اياقتاۋ ءۇشىن حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ 5،5 ملرد. دوللار شاماسىندا بولاتىن زايمىن تارتۋ باعىتىندا جۇمىستار قولعا الىنىپ كەلەدى، دەدى ءا. يسەكەشيەۆ. بۇعان قوسا، ول اۆتوكولىك جولدارىن دامىتۋعا 302 ملرد. تەڭگە ءبولىنگەنىن، بۇل قارجى ءوز ۋاقىتىندا يگەرىلەتىنىن اتاپ ءوتتى.
وتىرىس بارىسىندا «سامۇرىق-قازىنا» اق-تىڭ وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتتەر مەن تاپسىرمالاردى ورىنداۋ بارىسى جونىندە باسقارما ءتوراعاسى ءومىرزاق شوكەيەۆ بايانداپ بەردى. «قازمۇنايگاز» قۇرامىنداعى 206 كومپانيانىڭ تەك 75ء-ىن قالدىرۋ تۋرالى شەشىم جاسالدى. قايتا وڭدەۋ جانە ماركەتينگ باعىتى تولىقتاي، ياعني بارشا مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارى مەن جانارماي قۇيۋ ستانسالارى جەلىلەرىن قوسا وتىرىپ، «قمگ» قايتا وڭدەۋ جانە ماركەتينگتىڭ 51 پايىزىن ساتۋ جولىمەن جەكەشەلەندىرىلەدى، – دەدى باسقارما ءتوراعاسى. ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، «Rompetrol» كومپانياسىن قوسا وتىرىپ، «KMG International» كومپانياسىنىڭ 51 پايىزدان كەم ەمەس اكسياسىن ساتۋعا قويۋ ۇسىنىلىپ وتىر. بولاشاقتا «قازترانسگاز» جانە «قازترانسويل» كومپانيالارىن بىرىكتىرۋ كەرەك.
مەنىڭ ويىمشا، قازىرگى كەزدە «قازمۇنايگاز» قۇرامىندا ەكى قۇبىر كومپانياسىن ۇستاۋ ورىنسىز، سوندىقتان «قازترانسگاز» جانە «قازترانسويل» كومپانيالارىن بولاشاقتا بىرىكتىرۋدى ۇسىنامىن. سونىمەن بىرگە، قىزمەتتىڭ وزگە تۇرلەرىنە بايلانىستى شىعىستار بولەك ەسەپتەءلىپ، تاسىمالداۋ بويىنشا تاريفتەرگە تۇسپەس ءۇشىن گازدى ساتۋ ماسەلەلەرىن بولەك كومپانيادا توپتاۋ قاجەت، دەدى ءو.شوكەيەۆ. وسى ورايدا ول، بۇل باعىتتاعى ءبىرىگۋ كەزىندە حالىقتىق ءىرو-عا شىعارىلعان «قازترانسويل» اكسيالارى بويىنشا ماسەلە تۋىندايتىنىن ايتا كەلە: «ءبىز بۇل اكسيالاردى مينوريتارلىق اكسيونەرلەردىڭ قۇقىقتارىن ساقتاي وتىرىپ بىرىككەن كومپانيانىڭ اكسيالارىنا ترانسفورماسيالاۋدى ۇسىنامىز»، – دەدى.
جيىندا بايانداما جاساعان ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى دانيار اقىشيەۆ ءوز سوزىندە: «بيىلعى جىلى ينفلياسيانىڭ جوسپارلانعان 6-8 پايىزدىق ءدالىزى بولاتىن سەكىلدى. قازىرگى ۋاقىتتا، ينفلياسيا جىلدىق مولشەردە 9،4 پايىزدى قۇراپ وتىر»، – دەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، 2005 جىلدىڭ تامىزىندا ەلىمىزدەگى ينفلياسيا دەڭگەيى 5 پايىزدان تومەن بولعان ەكەن. مۇنداي جاعدايدا ءبىزدىڭ قازىرگى مىندەتىمىز ينفلياسيانىڭ تۇراقتى دەڭگەيىن قامتاماسىز ەتۋ جانە 2016 جىلى ونى بارىنشا جانە تەزىرەك 6-8 پايىزدىق دالىزگە كەلتىرۋ دەپ سانايمىز. بۇل باعىتتا ءبىز ۇكىمەتپەن باعالاردىڭ بولجامدى دەڭگەيىنە قايتا ورالۋى ءۇشىن اۋقىمدى جۇمىستار اتقارۋدى كوزدەپ وتىرمىز، دەدى د.اقىشيەۆ.
سونىمەن قاتار، ول قازىرگى ۋاقىتتا تەڭگەنىڭ رەسەي رۋبلىنە پاريتەتى ناقتى اعىمداعى كورسەتكىش ەسەبى ارقىلى، ياعني ينفلياسيانى ەسكەرە وتىرىپ قول جەتكىزىلگەنىن ايتتى. ياعني، ءبىز 2014 جىلدىڭ باسىنداعى مۇناي باعاسى قۇلدىراپ، رەسەي ءرۋبلى ديەۆالۆاسياعا ۇشىراعان كەزگە جەتتىك. تاياۋ ارادا باعامنىڭ ايتارلىقتاي وزگەرىسكە ۇشىراي قويۋى نەعايبىل. سەبەبى، تەرىس سەنارييلەردىڭ باسىم بولىگى ورىن الىپ بولدى. ياعني، مۇناي باعاسى ەكى ەسەدەن استامعا قۇلدىرادى، رۋبل قۇنى ءتۇستى، – دەدى ول بۇل جونىندە. سونداي-اق، ول تاياۋ ۋاقىتتا سىرتقى كونيۋنكتۋرانىڭ ايتارلىقتاي ناشارلاۋى بايقالىپ وتىرماعانىنا، ال ۇلتتىق بانك تەڭگە باعامى تۇزىلىمىنە ىقپال ەتپەيتىنىنە توقتالدى.
ءبىز ىرگەلى ترەندتەرگە ارالاسپايتىن بولامىز. ياعني، ەگەر مۇناي باعاسى باررەلىنە 40 دوللاردان تومەندەيتىن بولسا، وندا باعام تۇزەتىلەتىن بولادى، دەگەن د.اقىشيەۆ مۇنداي جايت ورىن العاننىڭ وزىندە دە ايىرباس باعامىنىڭ كۇرت السىرەۋىنە، يا بولماسا نىعايۋىنا جول بەرمەيتىندىكتەرىن باسا ايتتى. ءبىز قوعامعا نارىقتاعى احۋالدى تۇسىندىرەتىن بولامىز. بۇعان قوسا، قازىرگى جاعدايدا ايىرباس وپەراسيالارىنان الاياقتىق تابىس الۋدىڭ ءوزى كۇدىك تۋدىرادى. ءتىپتى، ۇتىلىپ قالۋعا دا بولادى. مەنىڭ ويىمشا، ءبىز الداعى جۇمىسىمىزدى ۇلتتىق بانككە دەگەن سەنىمدى قالپىنا كەلتىرۋدەن باستاۋىمىز قاجەت. بۇل باعىتتا ەڭ ءبىرىنشىسى – اقپاراتتىق ساياسات. بۇل – ءبىزدىڭ قوعامعا اشىقتىعىمىزدى كورسەتەدى. بۇل ءبىزدىڭ باعامعا، ينفلياسياعا ىقپال ەتەتىن بارلىق فاكتورلاردى جانە ءبىزدىڭ ءىس-قيمىلىمىزدى تۇسىندىرۋگە دايىندىعىمىزدى بىلدىرەدى. ياعني، ءبىز ءوز جۇمىسىمىزدى پارلامەنتتە، ۇكىمەتتە، باق-تاردا بارىنشا كورسەتۋدى كوزدەپ وتىرمىز، دەدى ول.
سونىمەن قاتار، د.اقىشيەۆ ءوزىنىڭ، ورىنباسارلارى مەن ءبوءلىمشە باسشىلارىنىڭ باق-تارمەن تۇراقتى بايلانىس ورناتىپ، ورىن الىپ جاتقان قازىرگى جايتتاردى قوعامعا ءتۇسىندىرىپ وتىراتىندىعىن اتاپ ءوتتى. دوللارسىزداندىرۋ حالىق ەسەبىنەن جۇزەگە اسىرىلماۋى ءتيىس. ءبىز حالىق ءوز قارجىسىن تەڭگەمەن ساقتاۋى ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، دۇرىس ەكونوميكالىق ىنتالاندىرۋ تەتىكتەرىن قۇرۋىمىز قاجەت، دەدى د.اقىشيەۆ بۇل جونىندە.
ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسى بارىسىندا باسقا دا ۆەدومستۆولار باسشىلارى مەن كومپانيا باسشىلارى ءوز سالالارىندا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستار جايىندا وي-پىكىرلەرىن ءبىلدىردى.
"قامشى " سىلتەيدى
دەرەككوز: ەگەمەن قازاقستان
