Keshe Aqordada Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń tóraǵalyǵymen Úkimettiń keńeıtilgen otyrysy ótti. Onda el ekonomıkasynyń qazirgi jaǵdaıy baıandalyp, aldaǵy josparlar pysyqtaldy, - dep jazady Qamshy.kz "Egemen Qazaqstanǵa" silteme jasap.

ÁLEÝMETTİK AHÝAL TÓMENDEMEÝİ TIİS

Árıne, qazirgideı álemdik ekonomıkanyń turaqsyz tusynda eshbir eldiń shekesi qyzyp otyrǵan joq. Al kemedeginiń jany bir demekshi, jahan jurtynyń naryq álemindegi jaǵdaıy bir-birine ásersiz bolmaıdy. Endeshe, qazirgi kezeńde Úkimettiń eldiń áleýmettik áleýetin álsiretpeı, ekonomıkalyq ósimin óristetý baǵytyndaǵy jumystary burynǵydan da eselene túspek. Mundaı sátterde ár el ózine tıesilisin ıgerip, tıimdi sheshimdermen ekonomıkasyn barynsha damytýǵa kúsh salsa kerek. Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda da Elbasy álemdik ekonomıkanyń qazirgi qolaısyz ahýalyn aıtyp, soǵan qaramastan, el Úkimeti xalyqtyń jaǵdaıyn tómendetpeýi tıistigin atap kórsetti.

Dúnıe júzindegi axýal jaqsaryp otyrǵan joq. Eýropa da, Reseı de, tóńiregimizdeginiń bári de áser etedi. Soǵan qaramaı, biraz sharýa istep, jalpy ekonomıkanyń deńgeıin tómendetpeý is-sharalaryn qolǵa aldyq. Endi, qazirgi áleýmettik axýaldy qarap, qalǵan ýaqytta ne isteýimiz kerek, qandaı jańa jumystar atqarýymyz qajettigin aqyldasyp alý úshin kezdesip otyrmyz. Aldaǵy ýaqytqa qabyldaǵan josparlarymyz bar. Ony ózderińiz bilesizder. Álemdik ekonomıkalyq jaǵdaıdy, munaı baǵasynyń, basqa shıkizat baǵalarynyń tómendep otyrǵanyn da kórip otyrsyzdar. Biz de álemniń bir bólshegi bolǵannan keıin syrtta otyrǵanymyz joq. Osyndaı jaǵdaıda biz jol taýyp, ekonomıkamyzdy alyp shyǵýymyz qajet, xalyqtyń áleýmettik jaǵdaıyn tómendetpeýge barlyq jaǵdaı jasaýymyz kerek, dedi Prezıdent.

Qazirgi qıyn jaǵdaıda Qazaqstan ózekti sheshimderdi der kezinde qabyldaǵanyna toqtalǵan Elbasy sonyń nátıjesinde ekonomıkalyq ósýdiń oń dınamıkasyn kórsetkenin atap ótti. Memlekettik qoldaý esebinen ınvestısıalyq ózektilikti saqtaı bildik. Sonymen qatar, jańa shyndyq jaǵdaıynda damý boıynsha aldaǵy bolatyn qadamdardy osy jyldyń aıaǵyna deıin jáne kelesi jyly anyqtaýymyz kerek. Qazir 2016 jyldyń búdjeti qaralady. Sonymen birge, biz kelesi úsh jylǵa arnalǵan búdjetti bekitemiz. Úkimetke bekitýge barǵanǵa deıin ony barshamyz birge talqylaýymyz kerek, dedi Memleket basshysy.

OŃ KÓRSETKİSH BAIQALYP OTYR

Keńeıtilgen otyrysta Ulttyq ekonomıka mınıstri Qýandyq Bıshimbaev elimizdiń qazirgi ekonomıkalyq jaǵdaıy týraly esep berdi.

Tamyz aıynda ekonomıka taǵy 0,1 paıyzǵa óskenin atap ótkim keledi. Osylaısha, bıylǵy jyldyń segiz aıynyń qory­tyndysy boıynsha ishki jalpy ónim­niń ósimi 0,3 paıyzdy qurap otyr. Jalpy alǵanda, maýsym aıynan bastap ekonomıkanyń oń ósimi baı­qalady. «Nurly Jol» baǵdarlamasy men daǵdarysqa qarsy is-sharalar jumys isteı bastady», dedi mınıstr. B.Bıshim­baev­tyń aıtýynsha, ósim úlken bolmaǵany­men, Qazaqstandaǵy jaǵdaı jaqyn árip­tes elderdegi ahýaldan jaqsyraq. Má­selen, osy kezeńde Reseı, Belarýs, Qyr­ǵyzstan jáne taǵy da bir­qatar elde ishki jalpy ónim tómendegen.

Mınıstrdiń málimetinshe, elimizde ekonomıka ósimi qurylys salasynda – 6,7, kólik salasynda – 4,2, aýyl sharýa­shylyǵynda – 4,9, óńdeý ónerkásibinde – 0,7, qyzmet kórsetý salasynda 0,4 paıyzǵa ósti. Degenmen, taý-ken óńdeý salasynda biraz qıyndyq bar. Máselen, atalǵan saladaǵy ósim 4,8 paıyzǵa artta qalǵan. Bul munaı jáne kómir óndirýdiń azaıýy­men baılanysty bolyp otyr. Alaıda, tabıǵı gazdy óndirý kólemi artqan, sondaı-aq, túrli-tústi metaldardy óndirý Bozshakól men Aqtoǵaı ken oryndarynyń iske qosylýy arqyly ósip otyr.

«2016 jyldyń sońyna deıin «Nurly Jol» baǵdarlamasy boıynsha tolyq ıgerý qam­tamasyz etilip, daǵdarysqa qarsy sha­ra­lar tolyq oryndalady. Taýarlar men qyz­metterge baǵanyń negizsiz ósýi toq­ta­ty­lady. Jalpy, ekonomıkadaǵy oń ózge­ris­­terge oraı, biz İJÓ ósimin jospar­lan­ǵan 0,5 paıyzda kútip otyrmyz, dedi mınıstr.

Daǵdarysqa qarsy jospar aıasynda Úkimet kásiporyndardy qoldaý úshin birqatar sharalar qabyldady: TJ kóligi men elektr energıasyna birqatar jeńildikter qarastyrylǵan. Sondaı-aq, vedomstvo basshysy aıtyp ótkendeı, júzege asyrylyp jatqan baǵdarlamalar nátıjesinde 170 myń jumys orny saqtal­dy, onyń ishinde 114 myńy turaqty. Jal­py, qabyldanǵan sharalar 5 paıyz deń­geıinde turǵan jumyssyzdyqty ósirmeıdi.

2016 jyly «Bıznestiń jol kartasy-2020» baǵdarlamasyn iske asyrý úshin 60,3 mlrd teńge qarastyryldy. Shaǵyn jáne orta bıznes jobalaryna ın­je­nerlik ınfraqurylymdy júrgizýge res­pýblıkalyq búdjetten 16,5 mlrd teńge, onyń ishinde Ulttyq qor qarajatynan 15 mlrd teńge kózdelgen.

Qazaqstanda «Bıznestiń jol kartasy-2020» bıznesti qoldaý men damytýdyń biryńǵaı baǵdarlamasyn iske asyrý jalǵasýda, onyń sheńberinde shaǵyn jáne orta bıznes sýbektilerin júıeli qoldaý sharalary qabyldanýda.

2016 jyly 34 jobaǵa ınjenerlik ınfraqurylymdy jetkizý júrgizilýde.

Mınıstr keltirgen derekterge súıen­sek, eldegi ınflásıa deńgeıiniń tómen­degeni baıqalyp otyr. Tamyz aıynda aılyq ınflásıa 0,2 paıyzǵa deıin baıaý­lap, jyl basynan 5,4 paıyzdy qurady, dedi Q.Bıshimbaev. Taǵy bir mańyz­dy faktor, ekonomıkany kredıtteý qaıta bastaldy. Mınıstrdiń aıtýynsha, eger qańtardan sáýirge deıin nesıeler kólemi tómendese, mamyrdan bastap ósim baı­qalǵan. 1 tamyzdan bastap nesıeler 0,5 paıyzǵa ósip, 12,7 trln teńgeni quraǵan. Al respýblıkanyń syrtqy taýar aınaly­my birinshi jartyjyldyqta 30,4 paıyzǵa, ıaǵ­nı 28 mlrd dollarǵa deıin tómendegen. Eks­port 17,1 mlrd, al ımport 12,3 mlrd dol­lardy qurasa, Qazaqstannyń halyq­aralyq rezervi jyl basynan beri 4,2 paı­yzǵa ósip, 95,2 mlrd AQSH dollaryna jetken.

Negizgi kapıtalǵa tartylǵan ınves­tı­sıanyń jalpy kólemi 4,3 trln teńgeni qurady. Onyń ishinde 1,5 trln teńgeni memlekettik sektor saldy, dep atap ótti Q.Bıshimbaev. Mınıstr ekonomıkanyń shıkizattyq emes salalaryna tartylǵan ınvestısıa kóleminiń aıtarlyqtaı artqanyn da aıtty. Budan bólek, tikeleı sheteldik ınvestısıa kólemi artyp, 5,7 mlrd dollardy quraǵan. Bul ótken jylǵy deńgeıden 5 esege artyq. Sheteldik ınves­tısıa, negizinen, hımıa, farmasevtıka, mashına jasaý, qurylys, kólik, munaı óndirý salalaryna tartyldy. Tikeleı ınvestısıalar nátıjesinde elimizdiń halyqaralyq rezervi jyl basynan beri 4,2 paıyzǵa ósip, 95,2 mlrd AQSH dollaryn qurady. Ulttyq qordaǵy aktıv 64,7 mlrd AQSH dollaryna jetti. Ósim – 1,9 paıyz, dedi Q.Bıshimbaev.

QARJYLYQ AHÝAL ORNYQTY

Alqaly jıynda kelesi kezekte Qarjy mınıstri Baqyt Sultanov elimizdiń qarjylyq jaǵdaıy týraly baıandady. Mınıstr birinshi kezekte bıylǵy jyldyń 8 aıyndaǵy el búdjeti kólemi boıynsha re­kordtyq kórsetkishke jetkenin atap ótti. Onyń aıtýynsha, memlekettik qarjy tu­raqty, al kirister boıynsha alǵa jyljý bar, sondaı-aq, tapshylyq tómendep keledi.

Búdjettik quraldar ekonomıkany árta­rap­tandyrý men jumyspen qamtýdyń ósýin qosa alǵanda, birneshe mindet­terdi sheshýge qaıta baǵdarlandy. Bul «Nur­ly Jol» baǵdarlamasy arqyly daǵdarysqa qarsy sharalardy qoldaýdy, jergilikti búdjetterge beriletin transfertter arqyly óńirlerdi damytýǵa járdem kórsetýdi qarastyrady. Barlyq áleýmettik mindettemeler oryndaldy. Jyldyń basynan beri búdjettik uıymdar qyzmetkerleriniń jalaqylary, stýdentterdiń stıpendıalary 25 paıyzǵa kóterildi. Zeınetaqylar men basqa da áleýmettik tólemderdi ındeksasıalaý saqtalyp otyr, dedi Qarjy mınıstri.

Sondaı-aq, ol jekeshelendirý, múlikti jarıa etý jáne memlekettik satyp alý úderisterin keńeıtý ekonomıkany jandandyrýǵa óz úlesin qosqanyna toqtala kelip, osy jyldyń búdjetin naqtylaýǵa jáne kelesi úsh jyldyq merzimge oń josparlardy daıyndaý úshin resýrstyq negiz qalyptasqanyn jetkizdi.

Odan ári B.Sultanov bıylǵy jyldyń 8 aıynda memlekettik búdjettiń kirisi 25 paıyzǵa asyra oryndalǵanyn málim etti. Esepti kezeńde memlekettik búdjettiń kirisi josparǵa qaraǵanda 25 paıyzǵa artyq júzege asyryldy, bul – 800 mlrd teńgeden astam qarjy. Jalpy, 4 trln teńgeden astam qarjy tústi. Atalǵan kórsetkish ótken jyldyń 8 aıymen salystyrǵanda 1,2 trln teńgege nemese 40 paıyzǵa artyq, dedi mınıstr. Onyń aıtýynsha, mundaı ósim daǵdarysqa qarsy sharalardyń arqasynda múmkin bolǵan.

Sonymen qatar, spıker kóleńkeli ekonomıkaǵa qarsy kúreske, bıznesti qorǵaýǵa, rezervterdi izdestirý men salyq­tyq mádenıetti arttyrýǵa baǵyttalǵan birqatar uıymdastyrýshylyq jáne ákim­shilik sharalar atqarylǵanyna ekpin berdi. Jarty mıllıonnan astam dekla­ra­sıaǵa taldaý júrgizilgennen keıin, salyq tóleýshilerge 85 myń eskertpe ba­ǵyt­talyp, sonyń nátıjesinde, óz erkimen já­ne sanksıasyz búdjetke 11 mlrd teńge qo­symsha tólendi, dedi vedomstvo basshysy.

Budan bólek, B.Sultanov respýb­lı­kalyq búdjettiń shyǵystary jóninde naqty kórsetkishterdi jetkizdi. Osy jyl­dyń 8 aıynda respýblıkalyq búdjettiń shyǵystary 99 paıyzǵa jýyq, al jergilikti búdjet shyǵystary 96 paıyzǵa oryndaldy. Nátıjesinde, memlekettik búdjet boıynsha kórsetkish 97,1 paıyzdy qurady. Bul 2015 jylǵa qaraǵanda 0,4 paıyzdyq pýnktke tómen boldy. Biraq biz osy úderisti kúzde qalpyna keltiremiz dep oılaımyn, dedi mınıstr.

Budan basqa, mınıstr bıylǵy jyly búdjettiń modernızasıalyq nátıjesi artyp kele jatqanyn málimdedi. 2016 jylǵa 1 trln teńgege jýyq qarjy 700-den astam ınvestısıalyq jobany júzege asyrýǵa qarastyrylǵan. Búdjetti naqtylaǵan jaǵdaıda biz bul nátıjeni jańa ınvestısıalarmen tolyqtyra alamyz, dedi ol. B.Sultanovtyń pikirinshe, aldaǵy jyly İJÓ-ge qaraǵanda shyǵystar birshama azaıady, óıtkeni, shyǵystardyń bir bóligi tikeleı búdjetten iske asyrylmaı, jeke sektormen seriktestikte atqarylady. Osy oraıda, Qarjy mınıstri birqatar iri jobalar memlekettik jeke seriktestik negizinde iske asyrylatynyn atap kórsetti.

B.Sultanov odan ári daǵdarysqa qarsy sharalardy júzege asyrýǵa baılanys­ty Ulttyq qordan bólingen 443 mlrd teńgeniń ıgerilgenin, onyń ishinde 278 mlrd teńge «Nurly Jol» baǵdarlamasy boıynsha júzege asyrylǵanyn sóz etti.

Osy arada mınıstr bıylǵy jyldyń 8 aıynda «Nurly Jol» baǵdarlamasyna qatysýshylardyń salyqtyq qaıtarymy artyp kele jatqanyna toqtaldy. Sondaı-aq, ol 8 aıda tikeleı jáne janama qosylǵan salyq tóleýshilerden búdjetke 62 mlrd teńge túskenine nazar aýdardy. Sonymen qatar, Qarjy mınıstri búginde memlekettik kiris organdary «Nurly Jol» baǵdarlamasynyń qosalqy merdigerlerine qatysty salyqtyq baqylaýdy júrgizip jatqanyn jetkizdi.

Biz jetkizýshiler men merdigerlerdiń barlyq tizbesine taldaý jasaýdamyz. Bú­ginde osy «pıramıdanyń» túrli deńgeılerinde buzýshylyqqa jol bergen 245 fırma anyqtaldy. Onyń ishinde 27-si boı­ynsha tekserý aıaqtalyp, qosymsha 15,6 mlrd teńgege jýyq qarjy esepke alyndy, dedi B.Sultanov. Sondaı-aq, Qarjy mınıstri jekeshelendirý, múlikti jarıa etý máselelerine toqtaldy. Onyń aıtýynsha, jekeshelendirýdiń ekinshi tolqyny bastalǵan 2014 jyldan beri quny 85,5 mlrd teńgege baǵalanǵan 299 nysan jeke qolǵa ótken, onyń ishinde 85-i bıylǵy jyldyń úlesinde.

Osy arada Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev jekeshelendirý baǵdarlamasyn tolyq oryndaý úshin Qarjy mınıstrine tıisti tapsyrma berdi. Elbasy bul baǵyttaǵy sharalar laıyqty deńgeıde oryndalmasa, ekonomıkanyń damýyna kedergi bolatynyn eskertti. Sondaı-aq, Prezıdent jekeshelendirý, jarıa etý naýqandary ótip jatqanyn, jyljymaıtyn múlikterdiń de sany artyp kele jatqanyn, munyń barlyǵynan túsken salyqtyń esebinen memlekettiń qazynasyn arttyrý kerektigin, sol úshin salyq saıasatyn jaqsartý qajettigin atap kórsetti. Al B.Sultanov bul baǵyttaǵy jumystar baqylaýda ekenin aıtty.

B.Sultanov múlikti jarıa etý boıynsha atqarylyp jatqan jumystarǵa da qa­tysty kórsetkishterdi jarıa etti. Onyń sózine qaraǵanda, jyl basynan beri mú­likti jarıa etýdiń kólemi 5 esege artqan.

Sóziniń sońynda Qarjy mınıstri alda turǵan mindetterge qysqasha sholý jasap ótti. Jyldyń sońyna deıin bizdiń aldymyzda birneshe mańyzdy mindetter tur. Ol bıylǵy jáne kelesi jyldarǵa arnalǵan búdjet jobalaryna qatysty. Búdjet ekonomıkany ártaraptandyrýǵa baǵyttalatyn bolady, al onyń áleýmettik beıini kúsheıtiledi. Búdjet zańnamasyna qarjylandyrýdyń jańa quraldary boıynsha usynystar daıyndaldy, sondaı-aq tapshylyqty jáne boryshty tómendetý boıynsha uzaq merzimdi sharalar qabyldanady, dedi ol.

B.Sultanov, sondaı-aq, jarıa etý aksıasy aıaqtalyp kele jatqanyna jáne jyldyń sońyna qaraı aldaǵy tórt aıda qatysýshylardyń jańa «tolqyny» kútilip otyrǵanyna toqtaldy. Sondyqtan da aksıany aıaqtaýǵa baılanysty jumystar azamattardyń senimin qamtamasyz etetindeı júrgiziledi. Sondaı-aq, jyldyń sońyna deıingi kezeńde qarajatty tıimdi iske asyrylyp jatqan jobalardyń paıdasyna qaıta bóle otyryp, qarjy ıgerýdiń nátıjeli bolýyna monıtorıń jasaý jalǵasady, dedi mınıstr.

ULTTYQ VALÚTA USAQTALMAIDY

Budan ári sóz kezegi Ulttyq banktiń tóraǵasy Danıar Aqyshevke berildi. Onyń aıtýynsha, Ulttyq bank qysqa ýaqyttyń ishinde aqsha jáne valúta naryqtaryndaǵy jaǵdaıdy turaqtandyrsa, oǵan birneshe sebep yqpal etken eken. Buǵan, birinshiden, shıkizat naryqtaryndaǵy álemdik konúnktýranyń jaqsarýy sebep boldy. Ekinshiden, Úkimet pen Ulttyq banktiń daǵdarysqa qarsy birlesken jedel sharalary áser etti. Ulttyq banktiń altyn valúta rezervteri tamyzdyń sońynda 30,7 mlrd dollardy qurady. Osy jyl basynan bastap 10 paıyzdy nemese 2,8 mlrd dollardy kórsetti. Ulttyq qordyń valútalyq aktıvteri 64,9 mlrd dollar bolsa, búginde onyń deńgeıi ózgermedi, ıaǵnı turaqtylyq bar. Bul jaǵdaı transfertterdi Ulttyq qordan josparly túrde alýǵa qaramastan oryn aldy. El rezervteriniń jalpy somasy búgingi tańda 95,6 mlrd dollardy qurap otyr, dedi D.Aqyshev.

Sonymen qatar, ol bıznes jáne halyqtyń valúta naryǵyndaǵy jańa jaǵdaıǵa baılanysty beıimdelýin qamtamasyz ete kele, mán-jaıdyń qalaı bolýy qajettigin túsindirgenin atap ótti. Otandyq taýar óndirýshilerdiń báse­kege qabilettiligin teńestirdik. Sonyń arqa­synda taýar ǵana emes, qyzmet kórsetýge qatysty ımporttyń ósýi baıqalady, dedi Ulttyq bank tóraǵasy.

D.Aqyshev qazirgideı ekonomıkalyq ósim baıaýlaǵan kezde jáne soǵan sáıkes, ekonomıkalyq belsendilikti qaıta qalpyna keltirý maqsatynda arnaıy is-sharalar atqarý úshin Ulttyq bank aldynda turǵan basym mindetterdiń biri – bank sektorynyń pozısıasyn qalpyna keltirý ekenin atap ótti. Ulttyq bank BASEL 3 standartyn engizý boıynsha buǵan deıingi qabyldanǵan sheshimderdi, má­selen, bankterdiń jeke kapıtalyn kóte­rý boıynsha sheshimdi toqtata turý­ǵa májbúr boldy. Alaıda, mundaı jaǵ­daı bank júıesin birneshe jylǵa artta qaldyrady. Al buǵan naryqtaǵy qazir­gideı básekelestik jaǵdaıda jol berýge bolmaıdy. Jańa sıfrlyq tehnologıalar jáne ınovasıalar jaǵdaı erejesin múldem ózgertip, qazirgi tańdaǵy bank sektorynyń halyqaralyq úrdister perıferıasyna qaraı jyljýyna alyp kelýi múmkin. Bizge qazirgi zamanǵy, joǵary tehnologıaǵa negizdelgen Ulttyq bank sektory qajet. Ol elimizge óziniń ekono­mıkalyq mindetterin sheshýge múmkindik bermek. Sol sebepti, Ulttyq bank el Úkime­timen birlesip, 2016 jyldyń sońyna deıin bank sektory men eldegi kredıt­tik belsendiliktiń artýyna naqty usy­nys­tar engizýge jáne memleket tara­py­nan bolýy múmkin qarjylyq qoldaý­dyń júzege asyrylýyna daıyn, dedi D.Aqy­shev.

Elimizdiń bas bankıriniń aıtýynsha, 2016 jyldyń ekinshi jartyjyldyǵynda bıznesti nesıelendirý úderisi birtindep qalpyna kelmek. Qazirdiń ózinde oń úderister baıqalyp keledi. Máselen, ekonomıkanyń jalpy nesıesi 0,5 paıyz bolǵanymen, ekonomıkanyń budan bas­qa sektorlarynda ósim bar. Shaǵyn kásipkerlikke bólingen nesıe 3,6 paıyz, aýyl sharýashylyǵy salasyna bólingen ne­sıe 13 paıyz, qurylysqa bólingen ne­sıe 3 paıyzdy qurap otyr. Al jalpy, eko­no­­mıkanyń barlyq kredıttik qury­lymy­nyń 83 paıyzy bir jyldan astam ýaqytqa berilgen nesıe bolyp esepteledi, dedi ol.

Otyrys barysynda Ulttyq bank tóraǵasy, sondaı-aq, bank sektorynyń eldiń eko­nomıkalyq qajettilikterin qar­­jy­­lan­dyrýdy qamtamasyz etýshi mańyzdy element qana emes, sońǵy ýaqytta ekonomıkanyń naqty sektorynda ekono­mıkalyq reformalardy ilgeri­letetin jáne ósiretin jetekshi draı­veri bolyp sanalatynyn da atap ótti. Biz bank júıesindegi qarjylyq daǵda­rysqa qar­sy túıtkilderdi sheshýde edáýir tájirıbe jı­naqtap qaldyq. Alaıda, soǵan qaramas­tan, atalǵan sektordy qalpyna keltirý­degi progres deńgeıi tómen bolyp tur. Máselen, áli kúnge deıin bankter­diń mem­lekettik kómek berý baǵdar­la­ma­laryna táýeldilik deńgeıi saqtalýda. Sa­lys­tyrmaly túrde nesıeniń tómen reı­tın­gisi de sol qalypta tur, dedi bas bankır.

Bul kúni ol Ulttyq banktiń ınflá­sıa­lyq targetteý saıasaty men teńgeniń aıyrbas baǵamynyń «erkin júzý» rejimin odan ári júzege asyra beretinin atap ótti. Onyń aıtýynsha, Ulttyq banktiń negizgi mindeti – 2016 jyldyń sońyna qaraı ınflásıa deńgeıiniń Ulttyq bank pen Úkimet belgilegen dálizge sáıkes, 6-8 paıyz bolýyna qol jetkizý. Ulttyq bank qarjy-nesıe salasyndaǵy targetteý deńgeıin qamtamasyz etý úshin barlyq kúsh-jigerin jumsaıtyn bolady. Bul rette, biz ınflásıany qadaǵalaý baǵytynda Úkimet pen jergilikti atqarýshy organdardyń kúsh biriktire jumys atqarýyna senim artyp otyrmyz. Al 2016 jyly ishki valúta naryǵyndaǵy jaǵdaı qalpyna kele bastady. Aıyrbas baǵamynyń «erkin júzýi» otandyq taýar óndirýshilerdiń básekege qabilettiligin qamtamasyz etip qana qoımaı, taýar jáne qyzmet kórsetý túrindegi ımporttyń ósýine áser etedi. Teńgeniń erkin aıyrbas baǵamyn engizý úlken qajettilikten týǵan úderis edi. Bizdiń sońǵy zertteýimizge sáıkes, eksporterler tarapynan ishki valúta naryǵynda shetel valútasyn usyný 2013 jyldan beri eki esege azaıǵan. Eger 2013 jyly Qazaqstandaǵy eksporttyq túsimniń 60 paıyzyn qalyptastyratyn 100 iri eksporter valúta naryǵynda 30 mlrd AQSH dollaryn satsa, al 2015 jyly bul kórsetkish 13 mlrd AQSH dollary bolǵan. Sebebi, olardyń eksporttyq túsimi 33 mlrd-tan 17 mlrd dollarǵa deıin qysqarǵan, dedi D.Aqyshev.

Sonymen qatar, Ulttyq bank Qor naryǵyn qaıta shyǵarýdy josparlap otyrǵanyn da jetkizdi. Elimizdiń Ulttyq banki jaqynda ǵana qor naryǵyn qaıta shyǵarýdyń qajettiligi týraly aıtqan bolatyn. Buǵan sáıkes, naqty sektordy qarjylandyrýdy banktik kredıtter kómegimen ǵana emes, qor naryǵynda shyǵarylatyn boryshtyq quraldar kómegimen de qamtamasyz etý úshin balama alańdar qurylatyny qarastyrylyp otyr. Qazirdiń ózinde biz qor naryǵyna qarajat tartatyn kásiporyndardyń belsendi túrde aıtarlyqtaı jandana bastaǵanyn kórdik. Osyǵan baılanysty qysqa merzimdik oblıgasıalar shyǵarý kózdeledi. Eń bastysy, biz mundaı quraldarǵa qyzyǵatyn jáne ony qajet etetin ınvestorlardyń belsendiligin baıqap otyrmyz, dedi D.Aqyshev.

D.Aqyshevtiń aıtýynsha, jyl basynan beri elimizde dollarsyzdandyrý úderisi anyq baıqalyp otyr. Máselen, teńge boıynsha depozıtter 50 paıyzǵa deıin artsa, kerisinshe sheteldik valútadaǵy depozıtter 4 paıyzǵa kemigen. «Solaı bola tura, qoǵam men bıznestiń teńge baǵamynyń erkin aınalymyna beıimdelýine de biraz ýaqyt kerek. Aktıvterdiń dollarlanýynan ǵana emes, sananyń dollarlanýynan qutylý ońaıǵa túspeıdi. Teńgemen baǵamdaýǵa, ulttyq valútamen ólsheýge kelgende qınalyp jatatyndar bar. Ulttyq bank, bul oraıda, aktıvterdi dollarsyzdandyrýǵa qatysty júıeli sharalardy atqaryp keledi, dedi bas bankır.

Máselen, ol sanany dollarsyzdandyrý boıynsha ınternet saıttarynda kólikter baǵasyn, jyljymaıtyn jáne basqa da múlikterdi teńgeden basqa kez kelgen valútada kórsetýge tyıym salynǵanyn atap ótti. Taýarlar men qyzmetterdiń baǵasyn kórsetýde, olardy jarnamalaýda teńgeni ǵana kórsetý, ózge sheteldik valútalardy kórsetýge tyıym salý sharalaryn qamtamasyz etýde zańnamalyq yntalandyrý jumystaryn jalǵastyra beretin bolamyz. Árıne, bul jerde biz ulttyq valútamen ólsheýge kelmeıtin jaǵdaılardy aıtyp otyrǵanymyz joq. Máselen, Olımpıada chempıondaryna syıaqyny belgilegende, olarǵa beriletin qarjynyń mólsherin sheteldik valútamen emes, teńgemen aı­týǵa bolady dep oılaımyn, dedi Ulttyq bank basshysy.

Jıyn aıasynda D.Aqyshev, sonymen qatar, Ulttyq banktiń qazaqstandyqtarǵa ózderiniń qor-jınaqtaryn affırlengen altynmen saqtaýdy usynatynyn da jetkizdi. Biz halyqqa ózderiniń jınaq­taryn qarapaıym jáne túsinikti tásilmen altyn túrinde saqtaýdy usynamyz, bul shyn máninde sheteldik valútaǵa balama bola alatyn edi. Bul rette Ulttyq bank ekinshi deńgeıli banktermen birlese oty­ryp, osy naryqtyń ótempazdyǵyn qamtamasyz etýdi qarastyrady. Halyqtyń kez kelgen ýaqytta altyndy satyp alýǵa, satýǵa múmkindigi bolýy tıis, dedi ol bul oraıda.

Nursultan Nazarbaev óz kezeginde Ulttyq banktiń jalpy alǵanda qazirgi qalyptasqan jaǵdaıda ózine júktelgen min­detterdi atqaryp otyrǵandyǵyn aıta kele, eldiń qarjylyq-nesıelik júıe­sine qatysty banktiń atqaryp jatqan jumystarymen halyqty únemi túsinikti jáne uǵynyqty tilde aqparattandyryp otyrý qajettigine, sonymen qatar, 2007-2009 jyldardyń tájirıbesinen sabaq alýdyń mańyzdy ekenine toqtaldy.

Memleket basshysy otyrysty ózi qorytyndylap, Úkimetke birqatar tapsyrma júktedi. Elbasy búgin memleket aldynda turǵan negizgi mindet – halyqtyń ómir súrý deńgeıin arttyrý ekenin atap ótti. Kúrdeli jaǵdaılarǵa qaramastan, biz 2016 jylǵy 1 qańtardan bastap búdjettik qyzmetkerdiń ortasha jalaqysyn 30 paıyzǵa, stıpendıalar men járdemaqylardy 25 paıyzǵa arttyryp, zeınetaqyny 9 paıyzǵa ındeksasıaladyq. 673 myń adamǵa múgedektigi jáne asyraýshysynan aıyrylǵan jaǵdaıda tólenetin áleýmettik járdemaqylar kólemin 25 paıyzǵa arttyrdyq, dedi Prezıdent.

Sondaı-aq, N.Nazarbaev jańa ómir shyndyǵy qosymsha naqty sharalar qabyldaýdy talap etetinin aıtty. Osyǵan baılanysty, Memleket basshysy aldaǵy kezeńge kelesi baǵyttar boıynsha birqatar naqty mindet qoıdy.

JUMYSPEN QAMTÝ – BASTY MİNDET

Elbasy Úkimettiń basty jumys baǵytynyń biri bolyp jappaı kásipkerlik máseleleri tabylatynyn atap ótip, tıisti baǵdarlamalardy odan ári damytýdy júzege asyrýdy jáne qoldaý quraldaryn jetildirýdi tapsyrdy. Úkimet búginde shaǵyn nesıe berý aıasyn odan ári keńeıtý jóninde sharalar qabyldaýy tıis. Ózin ózi jumyspen qamtıtyndardyń 60 paıyzy aýylda turady. Osyǵan baılanysty, «Jumyspen qamtýdyń jol kartasy» aıasynda biz 5 óńirde qanatqaqty rejimde «Aýyldaǵy jumys orny» jańa jobasyn iske asyrýdy bastadyq. Oǵan 10 mlrd teńge bólindi. Bul jumysty júrgizý barysynda kooperasıalardy damytý isine aıryqsha kóńil bólý qajet. Tıisti «Kooperasıalar týraly» Zań qabyldandy. Endi jer-jerlerde úlken uıymdastyrý jáne túsindirý jumystary kútip tur. Úkimetke ákimdermen birlesip, eldi mekenderde aýyl sharýashylyǵy ónimderin ótkizý jáne qaıta óńdeýdi qamtamasyz etetin kooperatıvter uıymdastyrý jónindegi sharalar qabyldaýdy tapsyramyn, dedi N.Nazarbaev.

Memleket basshysy «Barlyǵyna tegin kásibı-tehnıkalyq bilim berý» jobasy aıasynda jumysty jalǵastyrý qajettigine toqtaldy. Budan bólek, Prezıdent Úkimetke jáne ákimderge eńbek mobıldiligin qamtamasyz etý jáne jumys berýshiler men jumyskerlerdiń bir-birin tabýǵa yqpal etý jónindegi jumystardy baqylaýdy ustaýdy tapsyrdy. Sonymen birge, Nursultan Ábishuly kásipkerler qyzmeti men memleket-jekemenshik seriktestiginiń tetikterin belsendi qoldaný úshin shekarany keńeıtýdiń mańyzdylyǵyn atap ótti.

Búginde barlyq jaǵdaı jasalyp, quqyqtyq alań qalyptasty. Qazirdiń ózinde jaǵymdy mysaldar bar. Mektepke deıingi bilim berýde memleket bıznespen birlesip memlekettik tapsyrys jeke mektepke deıingi bilim berý mekemelerine ornalastyrý arqyly tıimdi jumys jasaı bastady. Bul jaǵdaıda bıznes óziniń ınvestısıasyn qurylysqa salady, dedi Prezıdent. Elbasy mınıstrlikter men vedomstvolardyń ózderine baǵynyshty uıymdaryna olardy básekelestik ortaǵa nemese jergilikti deńgeıge berý maqsatymen qaıta ınventarızasıa ótkizý qajettigin atap ótti.

ÁRTARAPTANDYRÝ – ÓSİM ÓRİSİ

N.Nazarbaev jyl sońynda memlekettik qazynanyń 830 mıllıard teńge qosymsha kiriske tolyǵýy kútilip otyrǵanyn aıtty. Bul bıyldyń ózinde daǵdarysqa qarsy jospardan shyǵýǵa jáne strategıalyq damý mindetterin oryndaý úshin qazirgi problemalardy sheshýge múmkindik beredi. Osyǵan baılanysty, Prezıdent negizgi úsh mindetke toqtaldy. Birinshisi – agroónerkásip kesheni. Memleket basshysy «Agrobıznes-2020» baǵdarlamasynyń aıasynda jyl sońyna deıin AÓK-ti damytýdyń memlekettik baǵdarlamasyn ázirleýdi usyndy.

Baǵdarlamanyń basymdyqtary bolyp naryqqa neǵurlym qajetti ónim túrlerine nazar aýdara otyryp, aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń kólemin ulǵaıtý jáne ártaraptandyrý, óńdelgen aýyl sharýashylyǵy ónimderin eksporttaý, aýyl sharýashylyǵy óndirýshiler úshin birinshi kezekte uzaq merzimdi qoljetimdi nesıelendirý, qyzmet kórsetý-daıyndaý kooperatıvterin, bastapqy qaıta óńdeýdiń, ónimdi saqtaý men ótkizýdiń ınfraqurylymyn qurý, sondaı-aq, sýarmaly jerdiń aınalymyn engizý tabylýy tıis. Aldaǵy bes jyl ishinde keminde 600 myń gektar sýarmaly jerdi aınalymǵa engizý kerek. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi men ákimder aýyl sharýashylyǵy jerlerin tıimdi paıdalanýǵa qatań baqylaý júrgizýi tıis. Bul jerlerdi apatty jaǵdaıdaǵy sý qoımalaryn jóndeý jáne jańasyn salý esebinen qajetti sý kólemimen qamtamasyz etý kerek, dedi N.Nazarbaev.

Prezıdent agroónerkásip keshenindegi sýbsıdıalaý júıesin jetildirý, tıimsiz sýbsıdıalaýdy doǵarý jáne ónimdilikti arttyrýǵa nazar aýdarý qajettigin atap ótti. Elbasy veterınarlyq qaýipsizdik máselelerin qozǵaı otyryp, Úkimetke bıyl AÓK-ti qoldaýǵa qajetti qosymsha 97 mlrd teńge qarajat bólýdi tapsyrdy. Bıyl Sibir jarasy birneshe óńirde oryn alyp, adamdar da qaıtys boldy. Biz aýrýdy emdeýge qarajatty kóbeıtýdiń ornyna, ony túbegeıli joıýymyz qajet. Ákimder veterınarlyq qaýipsizdikti saqtaýǵa jeke jaýapty bolady. Bul máseleler 2014 jyldan bastap jergilikti bıliktiń quzyretine jatady, dedi N.Nazarbaev.

Ekinshisi – eksporttyq áleýetti ındýstrıalandyrýdyń jańa kezeńi esebinen ártaraptandyrý jaıy. Prezıdent barlyq ekonomıka men eksporttyń ártaraptanýy onyń turaqtylyǵynyń kepili bolatynyn, nátıjesinde Úkimet pen ákimder eksportty yntalandyrý jáne damytýǵa baǵyttalýy tıis ekenin aıtty. Biz ındýstrıalyq baǵdarlamanyń ekinshi besjyldyǵyna kóshtik. Tańdalatyn jobalardyń sapasyn arttyrý óte mańyzdy. Jańa besjyldyqta shıkizattyq emes eksporttyq ónimge baǵyt alý qajet ekenin basyp aıtamyn. Eksporttyq áleýet, joǵary ónimdilik, jańashyldyq tańdalatyn jobalardyń negizgi ólshemderi bolýy tıis. Úkimetke bul baǵdarlamany qoldaýǵa qajetti qosymsha 112 mlrd teńge kóleminde qarajat bólýdi tapsyramyn, dedi Memleket basshysy. Budan bólek, N.Nazarbaev ekonomıkany ártaraptandyrýdyń mańyzdy baǵyty Qytaımen «Jibek jolynyń ekonomıkalyq beldeýi» bastamasynyń aıasyndaǵy kelisimdi iske asyrý bolyp tabylatynyn atap ótti.

Qazaqstan men Qytaıdyń 51 jobasynan turatyn tizim quryldy. Bul jobalar osy kezeńde aıryqsha ózekti bolyp sanalatyn qosymsha qun men jańa jumys oryndary túrindegi jaqsy ekonomıkalyq áser beredi. Úkimet «Jibek jolynyń ekonomıkalyq beldeýi» bastamasynyń aıasynda belgilengen jobalardyń ýaqtyly iske asyrylýyn qamtamasyz etýi tıis, dedi Prezıdent.

Úshinshisi – kólik ınfraqurylymyn damytý. Memleket basshysy «Nurly Jol» memlekettik baǵdarlamasy búginde kólik ınfraqurylymyn damytý men ekonomıkany qoldaýdyń basty quraly bolyp otyrǵanyna nazar aýdardy. Kólik áleýetin damytý men óńirlik kólik-logıstıka habyn qurý jóninde mindetter tur. Azıa – Eýropa baǵytyndaǵy konteınerlik kólik tasymalynyń kólemi qarqyndy ósýde. Bıylǵy jeti aıdyń ishinde ǵana ol byltyrǵy osy kezeńmen salystyrǵanda 2,5 esege artty. Bul jumysty bıyl jalǵastyryp, jyl sońyna deıin «Almaty – Shý» temirjoly jelisiniń alǵashqy iske qosylatyn keshenin, Quryq portyndaǵy parom keshenin iske qosýdy, 920 shaqyrymdyq avtomobıl jolynyń qurylysy men qaıta qurýdy aıaqtaý qajet, dedi N.Nazarbaev. Prezıdent kólik ınfraqurylymyn damytý jónindegi bastalǵan jobalardyń iske asyrylýyn jedeldetýge bıyl qosymsha 74 mlrd teńge bólýdi tapsyrdy.

MAKROEKONOMIKALYQ TURAQTYLYQQA QADAM

Memleket basshysy Úkimet pen Ulttyq bankke aldaǵy ýaqytta birinshi kezekte iske asyrylýǵa tıis birqatar mindetter qoıdy. Máselen, N.Nazarbaev Ulttyq qordan alynatyn transfertterdi qatań reglamentteýdi tapsyrdy. Taǵy bir másele – búdjetaralyq qatynastar. Sońǵy 10 jylda respýblıkalyq búdjetten maqsatty transfertter esebinen qarjylandyrý kólemi edáýir artyp, qarjylandyrylatyn salalar da aıtarlyqtaı kóbeıdi. Onyń mólsheri 2016 jyly jergilikti búdjetterden túsetin qarajattyń 36 paıyzyna jetti. Jergilikti mańyzy bar jobalardy respýblıkalyq búdjet esebinen qarjylandyrýdy toqtatý qajet. Bul máseleni ákimdikter ózderi derbes sheshýge tıis. Úkimetke búdjetaralyq qatynastardy jetildirý jóninde kelisilgen usynystar ázirlep, engizýdi tapsyramyn, dedi Prezıdent.

Sondaı-aq, Memleket basshysy 2016 jáne 2017 jyldary ınflásıa deńgeıin 6-8 paıyzǵa deıin tómendetý makroekonomıkalyq turaqtylyqty qamtamasyz etý úshin qajetti mańyzdy shart ekenin atap ótti. Erkin aıyrbas baǵamyna kóshý arqyly biz ónim óndirýshilerimizdiń básekege qabilettiligin arttyrýǵa qol jetkizdik. Óńdeý ónerkásipterindegi ósim qarqyny qalpyna kele bastady. Biraq teńge baǵamyna túzetý engizý ınflásıalyq úderisterdiń beleń alýyna ákelip soqtyrdy. Bizge ınflásıa deńgeıin bıylǵy jyldyń sońyna deıin bir tańbaly sanǵa deıin tómendetýge qol jetkizý mańyzdy. Halyqtyń áleýmettik baqýattylyǵy úshin bul asa qajet. Sondyqtan, bıyl baǵanyń turaqtylyǵyn qamtamasyz etý úshin men tıisti sharalar qabyldap, tabıǵı monopolıalar qyzmetiniń tarıfteriniń ósýine jol bermeýdi tapsyramyn, dedi N.Nazarbaev.

Prezıdent valúta naryǵyndaǵy ahýaldyń turaqtalýy qazirdiń ózinde oń nátıje bere bastaǵanyn aıtty. Dollarsyzdandyrý úderisi bastaldy. Teńgemen salynǵan depozıtter ósip keledi, bul bank qoryn tolyqtyrýdyń teńgelik bazasyn ulǵaıtýǵa múmkindik beredi. Teńgemen salynǵan depozıtter úlesi 2016 jyldyń basyndaǵy 31 pa­ıyzdan 1 tamyzda 41 paıyzǵa deıin artty. Soǵan oraı nesıe berý mólsheri qaı­ta­dan kóbeıe túsýde. Bıylǵy jeti aıda shaǵyn bızneske berilgen nesıe port­feli 2,1 trln teńgeden 2,8 trln teńgege deıin ulǵaıdy, ósim 740 mlrd teńge nemese 36 paıyz boldy. Degenmen, qarqyn­dy ekonomıkalyq damý úshin bul jetki­liksiz, dedi Memleket basshysy. Osy rette Nursultan Nazarbaev Ulttyq bank­ke Úkimetpen birge uzaq merzimdi nesıe­lik belsendilikti qalpyna keltirýdiń qosym­sha sharalaryn qabyldaýdy tapsyrdy.

Prezıdent ekonomıkaǵa ınvestısıa tartýdyń eleýli jolynyń biri halyq­aralyq qarjy uıymdarynan qarajat alý ekenin aıtty. Halyqaralyq qarjy uıymdarymen yntymaqtastyq jónindegi baǵdarlama 2014 jyly maquldanǵan bolatyn. Sol sebepti, osy baǵdarlama boıyn­sha halyqaralyq qarjy uıymdary, onyń qatarynda Dúnıejúzilik bank, Eýro­pa Qaıta qurý jáne damý banki, Azıa Damý banki, Islam Damý banki 5 jylda Qazaqstanǵa 7 mlrd dollar bólýdi jospar­lap otyr. Úkimet pen ákimder osy baǵ­dar­lamanyń aıasyn keńeıtý jáne ekonomıkaǵa qosymsha qarajat tartý múmkindigin qarastyrýy qajet, dedi Memleket basshysy. Budan bólek, N.Nazarbaev turǵyn úı máselesine arnaıy toqtaldy.

Dınara BİTİKOVA,

Joldybaı BAZAR,

Láıla EDİLQYZY,

«Egemen Qazaqstan»