Eńbek ardageri Aıdos Ábýtálipov aýyl sharýashylyǵy salasynda abyroıly eńbek etti. Búginde seksenniń seńgirine shyqsa da qolynan qalamy túspeı, Táýelsizdigimizdiń eńseli tabystary, baǵyndyrǵan belesteri, alǵan asýlary shabytyna shoq salyp, óz oqyrmanyna tyń týyndylar usynyp keledi. Sezimi sergek, paıymy parasatty qalamger Táýelsizdigimizdiń 25 jyldyq mereıtoıy qarsańynda BNews.kz tilshisine oblys ortalyǵy – Kókshetaý qalasynyń keshegisi men búgingi kelisti kelbetinen týyndaıtyn oılary jaıly aıtyp berdi.
Óz aldymyzǵa egemen memleket atanyp, táýelsiz ómir súre bastaǵan 25 jyldyń ishinde qanshama qyrýar ister atqarylǵanyna kýá bolǵan qart qalamger, aldymen tilimiz ben dinimizden bastap salt-dástúrimiz túrlenip, ata-babalarymyzdan qalǵan qaǵıdaly ádet-ǵuryptarymyz qaıta jandanǵanyn aıtady. Osy turǵyda qol jetken jetistikterimizdi aıǵaqtaý úshin Kókshetaýdyń búgingi kelisti kelbetinen-aq kóp nárseni ańǵarýǵa bolatyndyǵyn alǵa tartady.
«Jasymyz egde tartyp, qartaıýǵa aıaq basqan aǵa býyn – biz qoǵam damýynyń sońǵy 25 jylynda úsh uıyqtasaq túsimizge enbeıtindeı birneshe ǵalamat ózgeristerge kýá boldyq. Bári kúni keshegideı esimde. Jalpy, HH ǵasyrdyń sońǵy aılary aqmolalyqtar, sonyń ishinde kókshetaýlyqtar úshin asa bir qýanyshty sát boldy desek artyq aıtqandyq bolmas. Kókshetaý oblysy taratylyp, Petropavlǵa qarap qalǵan qapaly kezde 1999 jylǵy 9 sáýirde Kókshetaýǵa Prezıdent tapsyrmasymen sol kezdegi Premer-mınıstr Nurlan Balǵymbaev kelip, Elbasy Jarlyǵymen Kókshetaý qalasynyń Aqmola oblysynyń ortalyǵy bolyp jarıalanǵanyn jetkizdi. Arada bes aı ótken soń, 5 qarashada Elbasy Nursultan Nazarbaev Kókshetaý qalasyna atbasyn tiredi. Kıeli Arqa tósinde, qazaq memlekettigimizdiń negizin qalaǵan kemeńger qolbasshy, dıplomant Abylaı han eskertkishiniń ashylý saltanatyna qatysty»,–dep eske alady Aıdos Ábýtálipuly.
Bul uly tulǵaǵa respýblıkamyzda ornatylǵan alǵashqy eskertkish bolatyn. Tarıh shejiresine aınalǵan kúndi Qazaq eli asyǵa kútti. Uly tulǵaǵa óz mekeninde, Kókshetaýdyń qaq ortasyndaǵy Abylaı esimimen atalǵan alańda eskertkishtiń ornatylýy – qaımana qazaqtyń táýelsizdikke qol jetkizýiniń arqasy edi. Áıtpese, Abylaı hanǵa eskertkish turǵyzbaq túgili onyń esimin ataýǵa da zar bolyp qalǵan joq pa edik bir kezderi?!
«Túrkistandaǵy Abylaı han zıratynan ákelgen bir ýys topyraqty Elbasy óz qolymen eskertkishtiń etegine qoıdy. Bul topyraqty kókshetaýlyqtar úlken bir yrymmen, han arýaǵy elin, jurtyn qoldap júrsin degen nıetpen aldyrǵan-dy. Elbasy táýelsizdikke qol jetkizgen soń asyldarymyzdy ardaqtap, ulttyq qundylyqtarymyzdy qasterleý kerektigin aıtty. Kókshetaýlyqtar da Tuńǵysh Prezıdentimizge erekshe baýyrmaldyq, syılastyq tanytyp, ásirese, qarıalar jaǵy: «Rahmet, Nureke!» dep aq batasyn jaýdyrdy»,–deıdi A.Ábýtálipov.
Ýaqyt eskertkishti sanaǵa sińirdi, kóńildiń tórinen oryn aldy, kókeıge qondy. Kókshetaý qalasynyń jarasymdy sımvolyna aınaldy. Eskertkish avtorlary T.Jumaǵalıev pen Iý.Baımuqashevtyń eńbekteri jandy. Qazir ózi tý tikken, ordasyn ustaǵan, aýasyn jutyp, jerin jaılaǵan Kókshetaýynda Abylaı babamyzdyń ári asqaq, ári qarapaıym, tereń tarıhqa, oıǵa jeteler saltanatty eskertkishi berik te nyq oryn tepkendeı, ómirmen, halyq taǵdyrymen bite qaınasqandaı. Ol ańsaǵan egemendikke qoly jetken halqy onyń eskertkishine baryp taǵzym etedi, gúl shoqtaryn qoıady, urpaǵyna onyń kim bolǵanyn aıtady. Ulan-baıtaq elimizdiń san túkpirinen jer shoqtyǵyna jetken qonaqtar bas ıedi.
Elbasy tusaýyn kesken osynaý eskertkishtiń halqyna qaltqysyz qyzmet etip turǵanyna bıyl – 17 jyl. Táýelsizdik tańy atqannan keıin jaqsy-jaısańdarymyzdyń ardaqty esimderin jasqanbaı aıtyp, el maqtanyna aınaldyryp, kókke kóteretin kún týǵanyna táýbe etedi búginde qart qalamger.
«Mine, osy bir qýanyshty sátten bastap Kókshetaý qaıta túledi. Qaladaǵy áleýmettik-ekonomıkalyq sıpattaǵy nysandar qalpyna keltirilip, kúndelikti turmysqa qatysty túıtkildi máseleler sheshimin taba bastady. Qazirgi «Kókshetaý» mádenıet saraıy kúrdeli jóndeýden ótip, qazaq drama teatry ómirge keldi. Ásirese, qala turǵyndary úshin ómirlik mańyzdy nysandar: jylý, sý, energetıka kásiporyndarynyń jumysy myqtap qolǵa alyndy. Eń bastysy, jumyssyzdyq qysqaryp, zaýyt, fabrıkalar eńse kóterdi. Memleket basshysynyń qamqorlyǵy men qoldaýynyń arqasynda Aqmola oblysy ekonomıkanyń ár salasy boıynsha úzdikter qataryna qosyldy. Munyń ózi kókshetaýlyqtar tarapynan erekshe eńbek órleýin týǵyzdy. Bar kúsh-jiger áleýmetik ınfraqurylymdy jetildirýge, ekonomıkanyń artta qalǵan salalaryn damytýǵa aýdaryldy. Nátıjesinde Kókshetaý qalasymen birge oblysymyzdyń barlyq aımaqtarynda da tyń ózgerister baıqaldy. Dálirek aıtsaq, oblys ortalyǵy Kókshetaý qalasynda qysqa merzimde ondaǵan kópqabatty sándi de záýlim úı men ǵımarat boı kóterdi. Shaǵyn alańdar, sýaǵarlar, tozyǵy jetken kósheler, trotýarlar jóndelip, gúlzarlar kóbeıdi»,–deıdi eńbek ardageri A.Ábýtálipuly.
Osy jyldar ishinde halqymyzdyń aıaýly perzentteri Qanysh Sátpaev, Talǵat Bıgeldınov pen Málik Ǵabdýllınge eskertkishter ornatyldy. Qalaǵa sán beretin shaǵyn sáýlettik eskertkishter men sýburqaqtar jasaldy.
Naýan haziret atyndaǵy jańa meshit musylman jamaǵatqa esigin aıqara ashty. Sondaı-aq, ortalyq saıabaq, «Máńgilik alaý» mańy abattandyryldy. Keńes Odaǵynyń Batyry, jerlesimiz Málik Ǵabdýllınge eńseli eskertkish ornatyldy. Bir sózben aıtqanda, súıikti qalamyz Kókshetaý shırek ǵasyrda kóztartar kórikti de taza shaharǵa aınaldy.
Shırek ǵasyr ishinde Astanaǵa salynǵan jol aıdaryńnan jel estirip, kóńilińdi sergiter jyldamdyq, kóz qýantar kórinisterge kýá bolyp otyrǵandyǵyn da qýana aıtady eńbek ardageri.
«Sapaly da jaıly, qaýipsiz de qolaıly jol Kókshetaýdyń mereıin ósirdi, halqyna kóp jeńildik ákeldi. Ary-beri aǵylǵan kólik. Qazaqtyń saıyn saharasyna shýaǵyn shashqan aıbyndy Arý shahar meıirimin tógip, jaqyndaı túskendeı. Býrabaıdaı kýrortty aımaq irgesinen oryn tepken, jasanyp-jańǵyrǵan kórkem Kókshetaý Astanadaı ásem qalaǵa serik bolýǵa ábden laıyq. Oǵan kimniń daýy bar?!», –deıdi A.Ábýtálipuly.
Sonaý jyldary... «Kazahstanskaıa pravda» gazetine «Kokshetaý – spýtnık Astany» degen maqala jarıalanyp, oǵan áldekimderdiń: «Jylý, jaryqsyz, júdep-jadap jatqan, bir búıirdegi buıyǵy Kókshetaýlaryń qalaısha Astanaǵa serik bolmaq?» dep mysqyldaǵan. Oǵan ókpeleıtin dáneńe joq, sol kezgi sıqymyz rasynda da máz emes-ti. Ózge túgili ózimiz de olaı bolaryna senbesteı edik. Jylýsyz qalǵan jurt kóp qabatty úılerdiń as úıine temir pesh qoıyp, murjasyn terezeniń jeldetkishinen shyǵaryp, aýlalarda qazan kóterip, kúıelesh-kúıelesh bolyp kúıbeńge kóshken. Kóshe-kósheniń bári jaıma bazarǵa aınalyp, dúnıe-múlik túgili, páterlerdiń ózi qunsyzdanyp qalmap pa edi? Kókshetaýlyqtar úsh, tórt bólmeli úılerin arzanǵa sata almaı álek bolǵan. Jumys joq, tabys jutań turǵyndar sharshy metri úlken úıler úshin aqsha tóleýden at tonyn ala qashatyn.
«Qazirgi Kókshetaýymyz qandaı!..Joldary júıtkip, kósheleri jarqyryp, jasanyp turǵan joq pa?! Buryn kelgen qonaqqa neni kórseterimizdi bilmeı qınalatynbyz. Endi qaı ǵajaıybyn kórsetetinińdi bilmeısiń! Áni, jańa meshit, áni, Málik batyrdyń eskertkishi, áni, «Dostyq úıi», áni, kireberistegi jańa qaqpa!», –dep tebirenedi A.Ábýtálipuly.
Mamandyǵy ekonomıs bola tura, kezinde Keńes úkimetiniń jaýapty qyzmetterin jarǵaq qulaǵy jastyqqa tımeı júrip atqarsa da, sol kezdiń ózinde Aıdos Ábýtálipov dýaly aýyz qarıalardan ótkenniń áńgimesin, eldiń tarıhyn, óńirdiń shejiresin jazyp alyp, jadynda saqtaǵan. Osyndaı muqıattylyq onyń qorjynyn toltyryp, kóńil kókjıegin keńeıtip, bilim-biligin jetildire túsken. Búginde seksendeı bıiktiń seńgirine kóterilgen qart qalamgerdiń qazirgi qysqa kúnde qyryq qubylǵan qupıasy mol qatal zaman aǵymy ótinde ásirese, jas urpaqqa ómirden túıgen-bilgenderi jaıly aıtary az emes.
«Abylaıdyń aq týyn tikken qasıetti Kókshe óńiriniń kórkeıýi kóńilimizdi marqaıtady. Álbette jaqsylyq ońaılyqpen kelmeıtindigi belgili. Eńbek etken ár adam óz isiniń sheberi bolýǵa tyrysyp, elimiz, halqymyz úshin adal ter tógip jumys atqarsa, yntymaq-birlikte bolsa, yrys pen jeńis eshqaıda ketpeıdi. Jer júzinde nebir jantúrshigerlik qyrǵyn, lańkestik, ashtyq, arandatýshylyq beleń alyp, adamzat basyna qara bulttaı qaýip-qater tónip kele jatqanda mamyrajaı beıqam qol qýsyryp otyra bermeý kerek. Túrli teris pıǵyldy is-áreketterdiń syrttan kelýine qarsy tosqaýyldar qoıyp, quıtyrqy saıasattardyń qaqpanyna jastarymyzdyń jazataıym túsip qalmaýyna tosqaýyl bolý kerekpiz»,–dep oı túıedi A.Ábýtálipuly.
Aqmaral AIǴARA, Bnews.kz
