Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine quqyq qorǵaý qyzmetiniń prosestik negizderin jańǵyrtý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizildi.

Búgingi taqyryp quqyq qorǵaý qyzmetiniń prosestik negizderin jańartý máseleleri boıynsha zań jobasyn talqylaý bolyp tabylady.

Talqylanatyn zań jobasy kelesige baǵyttalǵan qylmystyq-prosestik kodekske engiziletin túzetýlerdi kózdeıdi:

• qylmystyq proseste azamattardy qorǵaý deńgeıin arttyrý jáne jazalaýdy tómendetý;
• qylmystyq prosestiń jarystastyǵyn, eń aldymen advokattardyń prosestik múmkindikterin keńeıtý esebinen arttyrý;
• qylmystyq isterdi tergep-tekserý prosedýrasyn jeńildetý jáne qylmystyq prosestiń únemdiligin qamtamasyz etý;
• sotqa deıingi satyda sot baqylaýyn ári qaraı keńeıtý;
• sotqa deıingi tergep-tekserý organdary, prokýratýra jáne sot arasynda ókilettikterdiń qaıtalanýyn joıý jáne anyq bólý.

Sonymen qatar, zań jobasynyń negizgi baǵyttarynyń biri sotqa deıingi satyda sot baqylaýyn paraleldi keńeıtýmen birge sotqa deıingi tergep-tekserý organdary, prokýratýra jáne sot arasynda ókilettikterdiń qaıtalanýyn joıý jáne anyq bólý bolyp tabylady.

Atalǵan baǵyt «Ult jospary – 100 naqty qadam» 22-qadamyna sáıkes keledi, adamnyń jáne azamattardyń konstıtýsıalyq quqyn shekteıtin barlyq tergeý qyzmeti jónindegi ókilettilikti tergeý sýdıasyna birtindep berýdi kózdeıdi.

Sonymen, tergeý sýdıasy jasyryn tergeý áreketterin sanksıalaý boıynsha ókilettikter, úlgilerdi májbúrlep alý jáne kýálandyrý boıynsha ókilettikter beriletin bolady. Kepildi sanksıalaýdyń qaıtalanýyn joıý maqsatynda tek sot iske asyrylatyn bolady.

Tártiptiń ózi de jeńildetilgen. Sanksıa berý týraly tergeýshiniń ótinishhaty prokýror arqyly emes, tikeleı sotqa barady. Oǵan tek habarlaıtyn bolady jáne eger ol kelispese, ol óziniń pozısıasyn sotqa joldaıtyn bolady.

Prokýror arqyly sotqa tek 3 sanksıa barýy tıis – kúzetpen ustaý, úıqamaq jáne ekstradısıalyq qamaý.

Nátıjesinde, sottan basqa eshqandaı organ adamnyń quqyqtaryn shekteı almaıdy.

Jasyryn tergeý áreketterin sanksıalaý.

Qoldanystaǵy qylmystyq-prosestik kodekske sáıkes, sotqa deıingi tergep-tekserý organynyń qaýlysy boıynsha jasyryn tergeý áreketterin júrgizý sanksıasyn Qazaqstan Respýblıkasy Bas Prokýrory jáne onyń orynbasarlary, oblys prokýrorlary jáne oǵan teńestirilgen prokýrorlar beredi.

Zań jobasy boıynsha usynylatyn redaksıaǵa sáıkes, jasyryn tergeý áreketteri tergeý sýdıasynyń sanksıasymen, sotqa deıingi tergep-tekserýdi iske asyratyn tulǵanyń nemese osy Kodekspen tıisti qaýly shyǵarýǵa ýákiletti basqa laýazymdy tulǵalardyń ýájdi qaýlysynyń negizinde júrgiziledi.

Jasyryn tergeý áreketterin júrgizý týraly qaýly shyǵarylǵannan keıin jıyrma tórt saǵat ishinde atalǵan tergeý áreketin júrgizýdiń negizdiligin rastaıtyn materıaldarmen birge tergeý sýdıasyna usynylady.

Jasyryn tergeý áreketin sanksıalaý tıisti qaýlynyń sotqa túsken sátinen on eki saǵat ishinde júrgiziledi.

Qosymsha materıaldardy suratý qajettiligi bolǵan jaǵdaıda, belgilengen merzimnen asqanda, biraq jıyrma tórt saǵattan kóp emes merzimdegi qaýlyny qarastyrýǵa jol beriledi.

Shyǵarylǵan qaýlynyń negizsizdigi jaǵdaıynda tergeý sýdıasy ony sanksıalaýdan bas tartady.

Jasyryn tergeý áreketin sanksıalaý barysynda usynylǵan aqparattyń shynaıylyǵyna kúmán bolsa, tergeý sýdıasy qaýlyny sanksıalap, jıyrma tórt saǵat ishinde onyń zańdylyǵyn prosestik prokýrordyń tekserýine bastamashylyq etýge quqyly.

Prosestik prokýror bes táýlik ishinde tıisti tekserý júrgizý jáne onyń nátıjeleri týraly tergeý sýdıasyna habarlaýǵa mindetti.

Eger tekserý jasyryn áreket júrgizý týraly qaýlynyń zańsyzdyǵyn anyqtaǵan jaǵdaıda, prokýror tergeý sýdıasyna tıisti ótinishhatty engizýge mindetti.

Sýdıaǵa qatysty jasyryn tergeý áreketin sanksıalaýdy Qazaqstan Respýblıkasy Bas Prokýrorymen kelisilgen sotqa deıingi tergep-tekserý organynyń qaýlysy boıynsha Astana qalasynyń tergeý sýdıasy júrgizedi.

Qazaqstan Respýblıkasy Bas Prokýroryna qatysty jasyryn tergeý áreketin sanksıalaýdy Qazaqstan Respýblıkasy Bas Prokýrorynyń birinshi orynbasarymen kelisilgen sotqa deıingi tergep-tekserý organynyń qaýlysy boıynsha Astana qalasynyń tergeý sýdıasy júrgizedi.

Adamnyń quqyqtarynyń paıdasyna sheshiletin novelalarǵa 72-den 48-saǵatqa deıin, al kámeletke tolmaǵandardy 24 saǵatqa deıin sottyń sanksıasynsyz azamattardy ustaý merzimin qysqartý jatqyzylady.

Qoldanystaǵy qylmystyq-prosestik kodekske sáıkes, kúzetpen ustaý bultartpaý sharasyn tańdaý týraly qaýly, sot aldynda ony sanksıalaý týraly ótinishhat barlyq tirkelgen materıaldarmen birge ustaý merzimi ótkenge deıin on segiz saǵattan keshiktirmeı prokýratýraǵa usyný qajet.

Prokýror atalǵan ótinishhatty keliskennen keıin, ony rastaıtyn materıaldarmen birge ustaý merzimi ótkenge deıin on eki saǵattan keshiktirmeı sotqa joldanady.

Al talqylanatyn zań jobasyna sáıkes, kúzetpen ustaý bultartpaý sharasyn tańdaý qajettiligi kezinde, sotqa deıingi tergep-tekserýdi iske asyratyn tulǵa sot aldynda atalǵan sharany qoldanýǵa sanksıa berý týraly ótinishhatty qozǵaý týraly qaýlyny shyǵarady. Qaýlyǵa ótinishhattyń negizdiligin rastaıtyn qylmystyq is materıaldarynyń rastalǵan kóshirmeleri tirkeledi.

Kúdikti tulǵany ustaý merziminde prokýror ótinishhattyń negizdiligin rastaıtyn qylmystyq istiń materıaldarymen tanysýǵa quqyly.

Prokýror sotqa deıingi tergep-tekserýdi iske asyratyn tulǵanyń ótinishhatyn zerttegennen keıin, ótinishhatpen kelisedi nemese ýájdi qaýlymen ony qoldaýdan bas tartady jáne (nemese) basqa bultartpaý sharasyn tańdaý týraly máseleni sheshedi.

Prokýror ustaý merzimi aıaqtalǵanǵa deıin segiz saǵattan keshiktirmeı tergeý sýdıasyna kúzetpen ustaýdy sanksıalaý týraly ótinishhatty qozǵaý týraly qaýlyny ótinishhattyń negizdiligin rastaıtyn qylmystyq is materıaldarynyń kóshirmelerimen birge usynýǵa mindetti. 

Jetpis eki saǵatqa deıin ustaý merzimi tek kúrdeli ister boıynsha:

• asa aýyr qylmystar boıynsha;
• terorıstik nemese ekstremıstik qylmystar boıynsha;
• jappaı tártipsizdik;
• qylmys tobynyń quramynda qylmys jasaý;
• zańsyz esirtki aınalymy, kámeletke tolmaǵandardyń jynystyq qol suǵylmaýshylyq, ólimge soqtyrǵan qasaqana áreketter boıynsha;
• sonymen qatar alys jol nemese qatynas joldarynyń bolmaýy, sonymen qatar tótenshe jaǵdaılar sharty nemese tótenshe jaǵdaılar saldarynan, tergeý sýdıasyna tulǵany ýaqytyly jetkizýdi qamtamasyz etý múmkin bolmaǵan jaǵdaıda júrgiziledi.

Jasyryn tergeý áreketteri júrgizilgen tulǵaǵa sotqa deıingi tergep-tekserý organy olardyń nátıjelerimen tanystyrmaı, keıin habarlaý rásimderin engizýdi kózdeıdi. Tulǵaǵa qylmystyq is boıynsha qorytyndy sheshimin engizgen sátten alty aıdan keshiktirmeıtin merzimde habarlanýy tıis.

Atalǵan merzimdi tergeý sýdıasy sotqa deıingi tergep-tekserý organynyń ýájdi ótinishhaty boıynsha bir jylǵa deıin uzartýy múmkin.

 Jasyryn tergeý áreketteri júrgizilgen tulǵa habarlanǵan sátten on bes kún ishinde sotqa júrgizilgen tıisti jasryn tergeý áreketterin zańsyz dep taný jáne keltirilgen shyǵyndy (ondaı bolsa) óteý týraly aryzben júginýge quqyǵy bar.

Tergeý sýdıasy sotqa deıingi tergep-tekserý organynyń ýájdi ótinishhaty boıynsha, eger jasyryn tergeý áreketterin júrgizý deregi aqparaty jarıalaý memlekettiń, qoǵamnyń múddelerine jáne úshinshi tulǵalardyń qaýipsizdigine qaýip tóndirse, tulǵany oǵan qatysty jasyryn tergeý áreketterin júrgizý týraly habarlamaýǵa kelise alady.

Habarlaý tetigin engizý adamnyń óz quqyqtaryn jáne bostandyǵyn, eger ol buzylsa, zańnamada kózdelgen barlyq barlyq tásildermen qorǵaýǵa múmkindik beredi.

Qylmystyq prosestiń jarystastyǵyn arttyrý maqsatynda, zań jobasy tergeý áreketterin júrgizý týraly (jasyryn tergeý áreketterin eseptemegende) ótinishhatpen sotqa tikeleı júginý arqyly dáleldeme aqparatyn jınaý boıynsha advokattyń quqyqtaryn keńeıtýdi usynady.

Qylmystyq-prosestik kodekstiń usynylatyn redaksıasynyń 70-babyna sáıkes, iske qorǵaýshy retinde qatysatyn advokat tergeý sýdıasy aldynda saraptama nemese sotqa deıingi tergep-tekserý organynyń, jasyryn tergeý áreketterin eseptemegende, atap aıtqanda, qylmystyq qýdalaý organy osyndaı ótinishhatty qanaǵattandyrýdan negizsiz bas tartsa nemese ol boıynsha úsh táýlik ishinde sheshim qabyldamasa, tergeý áreketterin júrgizýdi taǵaıyndaý týraly ótinishhat málimdeýge quqyly.

Osylaısha, advokattar sýdıa arqyly tergeýshilerdi ózderine qajet tekserý, tintý, eksgýmasıa jáne basqa tergeý áreketterin júrgizýge mindetteı alady.

Taraptardyń dáleldemelermen almasýy engiziledi. Bul sotty kútpeı, adamnyń quqyqtaryn qalpyna keltirýge qajet. Advokattardyń qorǵaý úshin asa mańyzy bar dáleldemelerdi ashpaý quqyǵy bolady jáne ony tek sýdıaǵa kórsete alady.

Kúdiktini jáne onyń qorǵaýshysyn istiń materıaldarymen tanystyrý aıaqtalǵannan keıin, sotqa deıingi tergep-tekserýdi iske asyratyn tulǵa olardan ótinishhat jáne ne týraly málimdeıtinin, basqa qandaı aryzdar bergisi keletinin anyqtaýǵa mindetti.

Sonymen qatar kúdikti jáne onyń qorǵaýshysy qylmystyq iske mindetti tártipte tirkeletin qosymsha dáleldemelerdi jáne basqa aqparatty usynady. Sotqa deıingi tergep-tekserýdi iske asyratyn tulǵa qosymsha tergep-tekserý júrgizýge quqyly.

Taraptardyń sol kezdegi dáleldemelerdi jáne basqa materıaldary tolyq kólemde usynbaýy olardy jol berilmeıtin dáleldeme retinde tanýǵa soqtyrady.

Sonymen birge qorǵaý tarapy ýájderge qaramastan,  sotqa deıingi tergep-tekserý organy organyna óziniń pikirinshe, kúdiktini qorǵaý múddelerin qamtamasyz etý úshin asa mańyzdy dáleldemelerdi usynbaýǵa quqyly.

Osyndaı jańalyq taraptardyń jarystastyǵyn jáne adamnyń quqyqtaryn qorǵaýdy arttyrýy tıis.

Zań jobasy qylmystyq isterdi tergep-tekserýdi jeńildetý jáne prosesti únemdeýdi qamtamasyz etý maqsatynda, alǵash ret qylmystyq proseske tergep-tekserýdiń jańa nysany – buıryqtyq is júrgizý jańa túrin engizýdi usynady.

Buıryqtyq is júrgizý kúdiktiniń, azamattyq talapkerdiń ótinishhaty negizinde, eger áreket deregi jáne ony jasaǵan tulǵa anyqtalsa, óz kinásiniń dálelderimen kelisse, onyń áreketterin (áreketsizdigin) saralaýmen, sonymen qatar keltirilgen shyǵyn mólsherimen kelisse, qylmystyq teris qylyq jáne aýyr emes qylmystar boıynsha qoldanylatyn bolady.

Odan basqa, mindetti element jábirlenýshiniń, azamattyq talapkerdiń isti buıryqtyq is júrgizý tártibinde qarastyrýmen kelisý bolyp tabylady.

Qylmystyq teris qylyqtar týraly ister boıynsha barlyq materıaldardy anyqtaý organynyń bastyǵy bekitkennen keıin, prokýrorǵa toqtamaı, qylmystyq isti máni boıynsha qarastyrý úshin birden sotqa joldaý usynylady.

Buıryqtyq is júrgizý tártibindegi aýyr emes qylmys boıynsha qylmystyq ister buıryqtyq is júrgizý tártibinde tergeý bóliminiń bastyǵyna/anyqtaý organyna kelisý úshin, ári qaraı prokýrorǵa - buıryqtyq is júrgizýdi qoldaný týraly qaýlyny bekitý úshin joldanýy tıis, sodan keıin prokýror isti zerttep, bekitken jaǵdaıda, jıyrma tórt saǵattan keshiktirmeı, kúdikti kúzetpen ustalǵan ister boıynsha segiz saǵattan keshiktirmeı, qylmystyq is sotqa joldanady.

Sotta qylmystyq is kelip túsken sátten 3 táýlikke deıin merzimde sýdıa sot otyrysyn ótikizbeı, óz betinshe qarastyrýy tıis.

Sóıtip, adam óz kinásin moıyndasa, dálelder jetkilikti bolsa, aıyppulmen kelisse, onda uzaq sotqa deıingi tergep-tekserý jáne qymbat sot otyrystary qajet emes, sebebi is túsinikti, eshkimniń kúmáni joq jáne eshkim daýlaspaıdy.

Buıryqtyq is júrgizýdiń jalpy merzimi sot qorytyndy sheshim shyǵarǵanǵa deıin 8 táýlikten aspaýy tıis. Aýyr emes ister boıynsha prokýrordyń ýaqytyn 3 táýlikten bir kúnge deıin qysqartty. Sottyń 15 táýliktiń ornyna, 3 táýlik ýaqyty bolady.

Qylmystyq teris qylyqtardyń jáne aýyr emes qylmystardyń qoǵamdyq qaýiptiliginiń dárejesi olardy tergep-tekserý shyǵyndaryna sáıkes emes.

Soǵan baılanysty engiziletin ınstıtýt atalǵan sanat boıynsha qylmystyq sot isin júrgizýdi barynsha jeńildetýge úndeıdi, júrgiziletin reformalaý maqsattarynyń biri bolyp tabylady.

Sonymen qatar, qazirgi ýaqytta keıbir óńirlerde elektrondyq formatta pılottyq rejımde qylmystyq ister tergep-tekserilip jatyr.

Alaıda, qoldanystaǵy qylmystyq-prosestik kodekste elektrondyq formatta sot isin júrgizý rettelmedi.

Soǵan baılanysty, talqylanatyn Zań jobasyna sáıkes qylmystyq-prosestik kodekske jańa 42-1 baby engiziledi (Qylmystyq sot isin júrgizý formaty).

Atalǵan baptyń normalaryna sáıkes, Qazaqstan Respýblıkasynda qylmystyq sot isin júrgizý qaǵaz jáne (jáne) elektrondyq formatta júrgiziledi.

Qylmystyq prosesti júrgizetin tulǵa, óz qaraýy boıynsha, elektrondyq formatta qylmystyq sot isin júrgize alady, ol týraly ýájdi qaýly shyǵarady.

Elektrondyq formatta qylmystyq sot isin júrgizý ári qaraı múmkin bolmaǵan jaǵdaıda, qylmystyq prosesti júrgizetin tulǵa qaǵaz formatqa ótedi, ol týraly ýájdi qaýly shyǵarady.