Áıgili nemis fızıgi, Nobel syılyǵynyń ıegeri Hans Iensen: «Elden ǵalymdar, ınjenerler, dárigerler, aqyl-oı ıeleri ketse, sol eldiń sáni – ıntellıgensıa qurıdy. Ondaı elde bıznesmender bılikke keledi, kóshedegi kim kóringen saıasatker atanady. Al ártister men sportshylar, bazardaǵy alypsatarlar depýtat bolady», - depti.
Iensenniń bul paıymy qazirgi Qazaqstanda bolyp jatqan úrdisterdiń aıqyn kórinisi ispetti. Moıyndamasqa amalyńyz joq. Jas zıatkerlerdiń jappaı shekara asyp jatqany ras. Injenerlik-tehnıkalyq jáne ǵylymı kadrlardyń damýshy elderden damyǵan elderge kóshýi aqyl aǵyny dep atalady.
QR Ulttyq ekonomıka mınıstrliginiń Statısıka komıteti usynǵan málimetke súıensek, 2018 jyldyń basynan beri Qazaqstannan 6846 adam ketken. Kópshiligi Reseıge qonys aýdarǵan. Germanıaǵa 500-ge tarta, AQSH-qa 60-tan astam azamat birjola kóshken.
Al 2017 jyly shekara asqandardyń sany 38 myńǵa jetken.
Finprom.kz sarapshysy Azamat Qasymbektiń deregi boıynsha elden ketken tehnıkalyq mamandar sany – 6,6 myń, ekonomıka mamandary – 3,6 myń, pedagogıka mamandary – 2,6 myń adam eken. Ár ekinshi qonys aýdarýshynyń joǵary bilimi, ár úshinshisiniń orta-kásiptik bilimi bar.
Mundaı jappaı kóshý prosesiniń áserinen eldegi barlyq salada dıletanttar kóbeıip, jumys sapasy men ómir súrý sapasy tómendeıtini belgili.
Ótken ǵasyrdyń 70-jyldary Sıngapýr dál osyndaı qıyndyqqa ushyrapty. Jyl saıyn joǵary bilimdi jastardyń 5 paıyzy elin tastap ketetin bolǵan. Sıngapýr azamattardyń damýy úshin eshbir múmkindik jasaı almaıdy dep eseptegen olar. Sıngapýrdyń sol kezdegi premer-mınıstri Lı Kýan Iý óziniń estelikterinde: «Talantty adamdar eldegi eń baǵaly qundylyq ekenin túsiný úshin biraz ýaqyt qajet boldy. 1965 jyly táýelsizdigine endi qol jetkizgen 2 mıllıon ǵana halqy bar, jetkilikti resýrstary joq Sıngapýr úshin bul naǵyz aıqyndaýshy faktor boldy», - dep jazdy. 1980 jyly memleket bul jaǵdaıdy myqtap qolǵa alady. Joǵary bilim alyp jatqan sıngapýrlyqtarmen qarqyndy jumys júrgize bastaıdy. Sonymen qatar Ulybrıtanıa, AQSH, Avstralıa, Jańa Zelandıa men Kanadadan mamandar tartatyn arnaıy agenttik qurady. Sonyń arqasynda Sıngapýr barlyq kedergini eńserip, elý jyldyń damyǵan elder qataryna qosylǵan.
Qazaqstanǵa da aqyldy azamattardyń shekaranyń arǵy betine jappaı aǵylýyn azaıtý kerek. Búginde ǵalamnyń túrli qupıalaryn taný úshin tasada kitap jastanyp jatýdyń asa qajeti joq. Ǵalam ár qazaqqa aıqara ashyq. Degenmen «Bolashaq» syndy baǵdarlamalardy jeleý qylyp, shetelden elge oralmaı, otannyń keleshegi úshin mejeli jumystar atqarýǵa múddeli bolmaı otyrǵandar barshylyq. Buǵan jyl saıyn myń qubylǵan UBT nátıjesinen keıin Reseı, Evropa asyp ketetin jastardy qosyńyz.
Qazaqstandaǵy aqyl aǵyny prosesine birden-bir mysal – 13 jasar qazaq qyzy, tarazdyq shahmatshy Bıbisara Asaýbaeva. Qazaqstannyń shahmat federasıasyna renjip, búginde Reseıdiń namysyn qorǵap júrgen daryn ıesine 2016 jyly Máskeý tórinen eki bólmeli úı berildi. Belgisiz sebeptermen Qazaqstanda ótetin shahmat chempıonatyna qatystyrylmaı, arnaıy stıpendıadan da qaǵylǵan Bıbisaranyń anasy Lıana Tańjaryqova qyzynyń bolashaǵy úshin Reseıge ketýge májbúr bolǵanyn talaı aıtqan. Bul kúnde talapty qyzǵa AQSH syndy alpaýyttar da qyzyǵýshylyq tanytyp jatqan kórinedi. Qazaqtan shyǵyp, ózge týdyń astynda óner kórsetip júrgen Bıbisaranyń esimi álemdegi eń myqty 50 shahmatshynyń tizimine engen.
Aqyl aǵyny máselesiniń kúrdelenýine ákelgen taǵy bir sebepshi faktor – qoǵam damýynyń kúre tamyryn jansyzdandyryp otyrǵan jemqorlyq máselesi. Bul jaıdy bireýler ekonomıkanyń álsireýinen de kóredi. Álbette, jumyr bastynyń barlyǵy da ózine jaıly aımaqta ómir súrgisi keledi. «Jaqsy ómir súrý» túsiniginiń astarynda adam quqyǵynyń saqtalýy, qorshaǵan ortanyń qolaılylyǵy syndy birneshe shart bar. Bul krıterıılerge sáıkes, qazaqstandyqtar óz otanyn Eýropamen, Avstralıamen jáne Soltústik Amerıka elderimen kóbirek salystyrady. Durys-aq. Biraq salystyrýdyń eshbiri Qazaqstannyń paıdasyna sheshilmeıdi. Sebebi jastardyń 70 paıyzy óz otanyndaǵy múmkindikterge, «jarqyn bolashaqqa» kúmánmen qaraıdy.
Endigi kezekte «bul prosestiń qarqynyn báseńdetý úshin qandaı amal qoldanǵanymyz durys?» degen kúrdeli saýalǵa jaýap izdep kóreıik. Máseleniń mánisin arydan zerdelesek, «úlken jetistikterge jetý úshin elden ketý – májbúrli áreket» dep, qolaısyz jaǵdaı qalyptastyrǵan bılik ókilderin synǵa almasqa amalymyz joq. Qarapaıym tilmen aıtqanda, memleket jastardyń bolashaǵy jarqyn bolatynyna senimdi motıvasıa berýi tıis. Sonymen qatar adam quqyǵyn, bostandyǵy men múddesin úlken basymdyq retinde birinshi kezekke qoıatyn, bılik pen halyq arasynda senimdi baılanysty kózdeıtin búgingiden múlde basqasha saıası paradıgma qajet. Iaǵnı bılik tap osy kezeńde ádettegideı basqa qundylyqtarǵa emes, halyq úshin jumys istegeni durys.
Bizdiń bılik álemge ǵajap el ekenimizdi kórsetýi úshin ǵana jumys istep jatqandaı kórinedi. Qazaqstan óziniń tabysty memleket ekendigin EKSPO kórmesi, bıznes-forýmdar, Azıada jáne Ýnıversıada syndy dańǵaza sharalar arqyly tanytqysy keledi.
Aqıqatynda, qazaqstandyq bılik jumysynyń negizgi kórsetkishi qarapaıym halyqtyń áleýmettik jaǵdaıy men eldiń ómir súrý sapasy bolýy kerek. Al qazirgi jaǵdaı múlde kerisinshe nátıje berip otyr. Aqyldy azamattardy alaqanymyzda ustap, eldiń tehnıka, ınjenerıa salasyn damytyp, Nobel syılyǵyn alý úshin bilim salasy búgingiden múlde bólek jańa reformany qajet etedi. Qazirdiń ózinde 2000-ǵa jýyq qazaq balasy AQSH-tyń San Fransısko qalasynda qonystanyp, turaqty jumys istep jatyr. Google, Facebook, Twitter sıaqty ınternet alpaýyttarynyń keńseleri erte jastan erekshe talabymen tanylǵan jastarǵa suranys artyp otyrǵanyn jasyrmaıdy.
Qazaqstanda da óziniń startap jobalaryn iske asyrǵan jastardy óz elimizde ǵylymǵa ıkemdeıtin júıe qalyptassa degen tilek bar.
