Kúltýrologıa saıty Qytaıdyń qylmyskerlerge qoldanǵan eń aýyr jazasynyń qandaı bolǵanyn foto-sýretter arqyly kórsetipti. Konfýsııdiń fılosofıalyq dana oılary, qarasań kóz toımaıtyn sáýlet óneri, ózine tán mádenıeti bolǵan memleket qylmyskerlerge kelgende óte qatal bolǵan. Ony tómendegi sýretter dáleldeıdi.
20 ǵasyrdyń basynda-aq Qytaı kez kelgen qylmyskerin ólim jazasyna kesip otyrǵan. Bir qyzyǵy, ólim jazasyna qylmyskerdiń týysy ózi aıdap aparady eken. Sebebi álgi qylmys jasaǵan adamnyń jer basyp júrgeni jaqyn týysynyń namysyna tıetin kórinedi.
Sońǵy 15-20 jylda Azıa memleketterindegi jazalaý rejımderi ájepteýir jumsarǵan. Alaıda muraǵatta jatqan ár eldiń tarıhynan habar beretin foto-sýretter sol memlekettiń aınasy bolyp qala bermek.
100-200 jyl burynǵy Qytaıdyń jazalaý júıesi eýropalyq eldermen salystyrǵanda volúntarızmmen erekshelengen. Eń aýyr qylmys jasaǵandar ólim jazasyna kesilip, ózgesi sot nemese bılik tóreligine berilgen.
Al sot qandaı jazalardy taǵaıyndady? Muryn nemese qulaǵyn kesý, tobyǵyn alyp tastaý, odan aýyry – qabyrǵalaryn syndyrý, aǵashqa qol-aıaǵyn kres syndy baılap kúnniń astyna qaldyrý, tipti bolmasa, tirideı órteý.
Eń kóp taralǵany – tirideı jerge kómý bolǵan.
Jaza úshin paıdalanylǵan qurý-saımandar: pyshaq, balta, balǵa, ara, burǵy, taıaq, qapsyrma, ıne.
Al eń aýyr jazaǵa laıyqta qylmyskerlerdi óltirer aldynda ábden azaptaǵan. Máselen, aldymen tańbalaıdy, keıin qol-aıaqtaryn shabady, taıaqpen sabaıdy, sodan soń basyn kesip, halyq aldynda súndetteıdi.
Túrmede qylmyskerlerdi uzaq ustamaıtyn. Sebebi onyń túrmede jatqany úshin aqshasyn jaqyndary tóleıtin. Al buǵan kóbiniń jaǵdaıy kele bermeıtin.
Sheneýnikti qorlaý, urlyq syndy qylmys jasaǵandarǵa «szá» dep atalatyn kisen kıgizetin. Keıde bir kisenge birneshe adamdy syıdyrypty.
Taǵy bir eń aýyr jazanyń biri – qylmyskerdiń basyn kesý. Qytaılyqtar mundaı jazaǵa kesilgen adam arǵy dúnıede de bassyz qalpynda júredi dep sengen.
Tarıhshylardyń paıymynsha Qytaıdaǵy eń jeńil ólim jazasy alǵash ret 1900 jyly bolǵan.
Usynǵan: Sabına Ramazan
