Biz «jetimin jylatpaǵan, jesirin qańǵytpaǵan qazaqpyz» dep keýde kerýshi edik buryn. Qazir bulaı deýge aýyz barmaıdy. Jánibektiń Belgıadan Qazaqstanǵa kelip, aıadaı ǵana Arqalyqtan anasyn sharyq uryp izdep, aqyrynda taba almaǵany bar qazaqtyń janyna batty. Bul – bir ǵana shetelge satylǵan qazaq balasynyń taǵdyry dep ishten tynýǵa bolar edi. Biraq resmı derekterge súıensek, shetelge satylǵan balalardyń sany 25 myńnan asady.

Demek, 25 myń balanyń taǵdyry 25 myń túrli boldy degen sóz. Janar Baısemizdiń «sheteldegi qazaq balalary» atty baǵdarlamasynyń ár sanyn kózge jas almaı kórý múmkin emes. Birin ógeı ana men ógeı áke qulsha jumsap, balalyq shaǵynan úıdegi bar aýyr tirlikti atqarsa, endi biri psıhologıalyq zorlyq-zombylyqty jyldar boıy bastan keship kelgen.

Muhıt asqan Maqsat Aıtbaev esimdi 21 jastaǵy jigit AQSH-ta óz-ózine qol jumsap, qaza tapty. Sebebi Maqsat jyldar boıy týǵan anasy men týǵan jerin saǵynyshpen ańsaǵan. Al amerıkalyq anasynyń aıtýynsha, Maqsat Amerıkadaǵy ómirinde ózin taba almaǵan, nátıjesinde qalyń kúızeliske túsken, deıdi Tehas shtatynyń Star Teligram gazeti 2009 jyly jarıalaǵan aqparatta.

Árıne, shetelge satylǵan qazaq balalarynyń osy sekildi taǵdyrlaryn jipke tizý – tym aýyr. Biz úshin olar jaqsy otbasyǵa baryp, baqytty ómir súrip ketti dep oılaı salǵan ońaı sekildi kórinedi. Biraq ondaıdan shyndyq shyńyraýda qalady. Biz nege 25 000 balanyń (múmkin odan da kóp) óz elinde, ata-anasynyń janynda ystyq meıirimine bólenýi tıis sátterin joqtamaımyz? Biz nege kinálilerdi taýyp, jazalamaımyz?

Sheteldikter balalardy zorlaǵan

Áleýmettik qamsyzdandyrý agenttikteriniń esepterine sáıkes, AQSH-taǵy bala asyrap alǵan ata-analardyń kem degende úshten biri balalardy úı jumysyna qul retinde ustaý nemese jynystyq qatynas úshin paıdalanǵan. Qazaqstandyq balalardyń basym kópshiligi, shamamen 75%-y AQSH-qa satylǵan. AQSH-qa álemniń túkpir-túkpirinen ákelingen jetimderdiń ómirin zerttegen mamandar adam shoshyrlyq aıǵaqtar tapqan. Bala asyrap alǵan otbasylar qaraýyndaǵy sábıler unamasa ǵalamtor arqyly ózgelerge syıǵa tartyp kelgen. Eshkim qaraýyna alýǵa qulyq bildirmegen jasóspirimderdi qoraǵa qamap, janýarlarmen birge ustaǵan. Qorlyq kórgen balǵyndardyń kóbi Qazaqstan, Reseı, Qytaı men Ýkraınadan asyrap alynǵandar.

Aǵza bıznesi

AQSH-ta bala asyrap alǵandardyń 25%-y balalardan «aıyrbastaý» arqyly qutylýǵa tyrysady, deıdi ranking.kz. Iaǵnı, bul belgisiz toptarǵa, ásirese qara naryqta adam aǵzasyn satýmen aınalysatyndar úshin taptyrmas olja. Suraýy joq júzdegen, bálkim myńdaǵan qazaq balasy qara naryqtyń qurbanyna aınaldy my eken?

Ózge elder bala satýǵa qalaı qaraıdy?

Reseıde 2010 jylǵa deıin densaýlyǵynda kináraty bar balalardy satýǵa ruqsat etetin zań bolǵan. Alaıda Artem Savelev esimdi balany asyrap alǵan AQSH-taǵy ata-anasy 1 jyldan keıin balany jalǵyz Máskeýge ushaqqa salyp jibergen. Balanyń aıtýynsha, asyrap alǵan anasy ony uryp-soǵyp, shashyn julǵan. Osydan keıin Reseı orys balalaryn sheteldikterdiń asyrap alýyna tyıym salý máselesin kóterdi. Bala satqany úshin 15 jylǵa sottaý týraly zań qabyldandy.

Qytaıda bala asyrap alý úshin jyldar boıy qujat jınap, psıhologıalyq saýlyǵyńdy, jaǵdaıyńnyń jaqsy ekenin dáleldeýiń kerek.

Qazaqstanda 2020 jyly bala satý deregi 57 ret tirkelse, 2023 jyly bul kórsetkish múldem azaıǵan. Biraq halyqaralyq agenttikteriniń pikirinshe, bul derekterdiń aızaıǵany emes, jasyrylǵany. Qysqasyn aıtqanda, sheteldegi qazaq balalarynyń shyryldaǵan kúıin kórip, bizge de túbimen tyıym salatyn zań qarastyrý kerek-aý degen oıǵa qalasyń...

Bul ǵalamda qazaqtyń qazaqtan basqa eshkimge keregi joq. «Ár qazaǵym jalǵyzym», sanaýly ǵana qazaǵymyzdy qorǵaı bileıik. Jerde jetim jylasa, kókte perishte kúńirenedi emes pe?