Baqytnur OTARBAEVA, saıasattaný ǵylymynyń doktory, Almaty menedjment ýnıversıtetiniń profesory, EU saraptama ortalyǵynyń dırektory:
Elbasynyń bastamasymen táýelsiz elimizde Azamattyq forým ótkizilip, ulttyq deńgeıde eń alǵash ret memleket pen azamattyq qoǵam arasyndaǵy turaqty pikir almasý men ózara yqpaldasyp qyzmet jasaýdyń berik negizi qalanǵany esimizde. Dál sol kezeńnen bastap, Qazaqstanda ÚEU qyzmetin damytýǵa baǵyttalǵan birqatar mańyzdy normatıvtik quqyqtyq qujattar qabyldanyp, úkimettik emes uıymdar jańa zaman talabyna saı tuǵyryn bekitip, nyǵaıdy. 
Elbasynyń «100 naqty qadam» jos­pa­ryn­daǵy memlekettik fýnksıalardyń bir­qataryn ózin-ózi basqaratyn úkimettik emes uıymdarǵa berý týraly tapsyrmasy ýa­qyt tynysyn dóp basqan asa mańyzdy qa­dam bolyp tabylady.Usynylǵan jańa re­formada aldyńǵy qatarly damyǵan el­derdegi ártúrli saladaǵy monıtorıń júr­gizý, tirkeý, akredıtteý, lısenzıa berý sıaq­ty qyzmet túrleri úkimettik emes sek­tor­ǵa bergendigimen baılanystyrylady. Bul úrdis bizdiń elimizde de sońǵy jyldary birtindep qarqyn ala bastaǵandyqtan, memleket basshysynyń jańa tapsyrmasy endigi jerde osy salanyń odan ári damýyna tyń serpin bereri anyq.
Qazirgi kúnde Qazaqstan aýmaǵynda­ sha­mamen 18 myńǵa jýyq ÚEU ártúrli áleýmet­tik máselelerdi sheshýge, adamdarǵa quqyq­tyq kómek kórsetýge, jastar arasynda aǵar­týshylyq júrgizýge, salaýatty ómir sal­tyn dáripteýge, qorshaǵan ortany qor­ǵaýǵa, bilim men tárbıe berý isin retteý sıaq­ty kóptegen salalarǵa qatysyp otyr.Máselen, ótken jyly bir ǵana Almatynyń ózinde 5 myńǵa jýyq, Astanada 2,5 myńnan asa ÚEU tirkelgen eken.Osy úkimettik emes uıymdar men memlekettik organdardyń ózara yntymaqtastyǵyn qala ákimdiginiń janynda qurylǵan qoǵamdyq keńes úıles­tirip otyrady.
Sondaı-aq úkimettik emes uıymdardyń basym bóligi jekelegen belsendi azamat­tar­dyń óz yntasymen qurylǵanyn ataı ketken jón. Olardyń negizgi maqsaty – ómirde oryn alyp jatqan belgili bir áleýmettik qıyn­dyqtardy sheshý barysynda qoǵamdyq uıymdar tarapynan qoldaýdy barynsha kúsheıtý. Sonyń ishinde múmkindigi shek­teýli jandar men zeınetkerlerge járdem­desý, memlekettik tildiń qoldanys aıasyn keńeıtý, týǵan halqymyzdyń jáne elimiz­degi basqa da etnos ókilderiniń salt-dástúri men ádet-ǵuryptarynyń saqtalýyn qam­ta­masyz etý, azamattardyń kóńil kúılerin zert­teý, áıelderdiń kóshbasshylyq mek­te­bin damytý, kópshilik sanasyna ekolo­gıa­lyq tárbıeni sińirý jáne jastar tárbıesin ny­ǵaıtý sıaqty san-salaly mindetter bar. Kózge kórinbeıtin bul qıyn máselelerdiń bir­qatary memlekettik emes uıymdardyń belsendiligi nátıjesinde oıdaǵydaı she­shilip te jatyr. 
Osy oraıda Parlamentte jalpy jurt ıgi­ligi úshin paıdaly is atqaratyn úkimettik emes uıymdardyń jumysyn qoldaý jáne oń­taılandyrý úshin birqatar zańǵa óz­gerister engizý talpynysy qoǵamdy qýan­typ otyr. Sońǵy kezderi úkimettik emes uıym­­dardyń atqaratyn jáne kórsetetin qyzmetteriniń túrleri keńeıtilip, belgili bir salaǵa kásibı mamandaný sheńberi artyp kele jatqany baıqalady. Sonyń qata­rynda qoǵamdyq qor, korporatıvti qor sıaqty komersıalyq emes uıymdardyń túrleri de damyp keledi. Jalpy, kommer­sıa­lyq emes uıymdardyń 80%-ynan asta­my qoǵamdyq birlestikter nemese qoǵamdyq qor­lar bolyp otyr. Mysal retinde, Or­ta­lyq Azıa Evrazıa qorynyń qyzmet aıa­sy­nyń keńeıgenin jáne osy salada úlken tájirıbe jınaqtaǵanyn aıtar edim.
2005 jyldan bastap áleýmettik serik­tester júıesine engen OAE qory eldegi azamattyq jáne áleýmettik-ekonomıkalyq damýǵa óz úlesterin qosa otyryp, jergilikti uıymdardyń júıesin nyǵaıýǵa, qarapaıym adamdardyń óz bolashaǵyn qalyptastyrý­daǵy rólin kóterýde qoǵamdyq jáne jeke re­sýrstardy úılestire bildi. 2012 jyly osy qordyń qolǵa alýymen «ÚEU sekto­ryn­­daǵy sarapshylar áleýetiniń damý bas­ta­masy» atty jobasy júzege asyrylyp, qoǵam ómirindegi tyń jańalyq retinde qa­byldandy. Atalmysh jobaǵa Qazaq­stan­daǵy óziniń áleýmettik strategıasy aıa­syn­da «Shevron» kompanıasy tarapynan qol­daý kórsetildi. 
Endi bul jobanyń basty maqsatyna toq­talsaq, ol – azamattarǵa kásibı sapaly qyz­met kórsetý jáne qoǵam múddelerin qor­ǵaý aıasynda azamattyq sektor áleýe­tin nyǵaıtý. Odan bólek seriktes retinde bi­ri­gip jumys isteý úshin bul jobaǵa qazaq­standyq joǵary oqý ornynyń bireýin tartý kózdeldi. Bul rette profesorlary men oqy­­týshylary bilim berýmen qatar, óz shá­kirtterimen birigip, áleýmettik damý já­ne ǵylym baǵytynda mańyzdy jobalardy júzege asyryp júrgen Almaty menedjment ýnıversıteti tańdaldy. Sonyń nátıje­sinde, ýnıversıtet janynan zıatkerlik jáne materıaldy resýrstardy biriktire otyryp, úkimettik emes uıymdardyń ıns­tıtýsıonaldyq damý salasyndaǵy zama­naýı bilimin arttyrýdy, jınaqtaýdy jáne ári qaraı damytýdy usynatyn ÚEU Sa­raptama ortalyǵy quryldy.
Budan basqa osy oqý jylyn­da «Shev­ron» kompanıasynyń kómegimen Almaty menedjment ýnıversıteti elimizdegi jo­ǵary oqý oryndary arasynda alǵash ret «Komersıalyq emes uıymdardyń mened­jmenti» atty mamandyq boıynsha İskerlik ákimshilik jobasyn engizdi. Iaǵnı, naryq­taǵy suranys negizinde bolashaqta ÚEU sa­lasynda kásibı mamandar daıarlanyp shy­ǵatyn bolady. Bul bastama da Elba­synyń usynyp otyrǵan joǵary deńgeıdegi básekege túse alatyn kásibı mamandardy daıarlaý saıasatyna saı keledi.
Sonymen qatar ÚEU ókilderi úshin óz bi­limderin tolyqtyrýǵa kómektesetin, qys­qa ýaqytta aqparattyq alań retinde keńi­nen tanylǵan www.ngoexpert.kz saıty iske qo­syldy.Komersıalyq emes sektorǵa laıyq­ty, qarajat únemdeletin, uıym­dastyrý jaǵynan kóp ýaqytty almaıtyn ári keń aýqymdy aýdıtorıany qamtıtyn vebınarlar jobasy bastaý aldy. 
Árıne, ár jumystyń álsiz tustary bo­lady. Mysaly, bizdiń salada qazaqsha stan­dart­talǵan azamattyq leksıkanyń tap­shy­ly­ǵy aıqyn seziledi. Sol se­bep­ten, Sa­­rap­tama ortalyǵynda ÚEU jattyq­tyrý­shylary úshin qazaqsha-oryssha ter­mın­derdiń sózdigin qurastyrý jóninde sheshim qa­byldandy. Onyń maqsaty – komersıa­lyq emes sektorda qoldanylatyn termıno­logıany qazaq tiline beıimdeý. Sózdikti qurastyrǵan jattyqtyrýshylar qoldanys­taǵy barlyq termınderdi birizge túsirip, mańyzdy kórneki qural jasap shyqty. Sonyń nátıjesinde qoldanysqa engizilgen memlekettik tildegi ÚEU-larmen áriptestik qarym-qatynasty damytý quraly – osy jo­banyń basty qundylyǵy bolyp ta­by­lady. Almatyda jáne ózge óńirlerde qazaq tilinde 6 ret trenıń ótkizildi. 130 adam qatysqan osy trenıń aqysyz negizde ótkizilgendigin, jattyqtyrýshylardyń tyń­daý­shylar qoıǵan barlyq saýaldardy qanaǵattandyrǵanyn atap ótýge bolady.
Qyzyǵýshy jurttyń tilegin qanaǵat­tan­dyrý maqsatynda Almatyda «Áleýmet­tik máselelerdi sheshýde bıznes pen ÚEU-nyń seriktestigi» atty halyqaralyq kon­­­fe­rensıa uıymdastyryldy. Bul jıyn­da ÚEU men bıznestiń ózara tıimdi jumysy damýy­nyń turaqty mehanızmderi qaras­ty­ryldy, komersıalyq emes jáne bız­nes sektor ara­syndaǵy seriktestikti damytý, odan ári jaqsartý máseleleri talqylanyp, usy­nystar daıyndaldy. Sonymen birge áleý­mettik seriktestik ıdeıasyn júzege asyrý­daǵy memlekettiń róli, bıliktiń bız­nestik áleýmettik jaýapkershiligi tilge tıek etildi. Sonyń nátıjesinde bıznes-qury­lym­dar­men seriktestik qarym-qatynas ornatýdaǵy jazbasha nusqaýlyq­tar­ ja­salyp, baıanda­malar jınaǵy jaryqqa shyqty.
Biz bul máseleni beker qozǵap otyrǵan joq­pyz. Qazirgi tańda Qazaqstanda bıznes pen úkimettik emes uıymdar arasyndaǵy se­riktestik qarym-qatynas jańa deńgeıge kó­terildi. Sondaı-aq komersıalyq úki­mettik emes uıymdardyń áleýmettik má­selelerdi sheshýdegi áreketi suranysqa ıe bolyp otyr. Iaǵnı, búginde bıznestik qaýym memlekettik  turǵyda keńinen  oılasty­ryl­ǵan jáne áleýmettik baǵyttaǵy ju­mystarǵa kóńil aýdaryp qana qoımaı, ózara seriktes qarym-qatynas qurýda jeke, tájirıbesi mol ÚEU-men jumys isteýge daıyn ekenin kórsetip otyr. Osynyń ózi eki jaqqa da tıimdi seriktestiktiń áleýmettik másel­eler­di sheshýdegi rólin kóterý jáne ınno­vasıa­lyq ádis-tásilderdi engizý baǵytyndaǵy qyz­metin kúsheıtedi.
Túıindep aıtqanda, úkimettik emes uıym­dardyń  demokratıalyq úrdisterge saı bel­sendiligin arttyrý máselesi – tutas qo­ǵam úshin paıdaly degimiz keledi.

Derekkóz: aıqyn-aqparat