Internet bizdiń ómirimizdiń mańyzdy bóligine aınalǵany sonshalyq, keıde onyń qandaı qıyndyqqa jol ashatynyn bilmeı jatamyz. Kıberqylmyskerler barlyq jerde kezdesedi jáne bul úshin qarapaıym ınternet qoldanýshylaryn aldap, qarajatyn jymqyrý úshin bárin jasaıdy. Sondyqtan ınternettegi alaıaqtyq qaýpi týraly bilip júrgen jón. Internettegi alaıaqtardan qorǵaýdyń eń jaqsy tásili – olardyń ádis-tásilinen habardar bolý jáne qarmaqqa ilinip qalmaý. Biz ınternettegi alaıaqtyqtyń negizgi túrlerin jáne aldanyp qalmaý joldary týraly aqparatty oqyrman nazaryna usynamyz.
Jumys izdep júrip aldanyp qalmańyz
Alaıaqtyqtyń bul túri ásirese COVID-19 pandemıasy kezinde tanymal boldy. Alǵashynda beıtanys adamnan ádette sizdiń bilim salańyzǵa qatysy joq jumys usynysy bar elektrondyq hat alasyz: mysaly, sizge "satýshy" nemese sol sıaqty jumys túri usynylady. Eger siz usynysty qabyldaıtyn bolsańyz, sizben aldyn-ala kelisilgennen sál artyq somaǵa chek nemese tólem jasalady. Osydan keıin sizden artyq qarajatty qaıtarý suralady. Árıne, chek nemese tólem tapsyrmasy jalǵan bolyp shyǵady jáne siz jalǵan jumys berýshige jibergen aqshańyzdan aıyrylasyz.
Linkedin sıaqty iskerlik baılanys saıttarynyń keń taralýyna baılanysty jumys berýshilerdiń kútpegen usynystary ádettegideı boldy, ıaǵnı aqsha tapqysy keletinderdiń barlyǵy naqty usynystardy alaıaqtyq sqemalardan ajyrata bilýi kerek.
Lotereıa oınaý arqyly alaıaqtyq
Keıbir málimetterge sáıkes, 2020 jyly lotereıa alaıaqtyq AQSH-ta alaıaqtyqtyń eń tanymal tórtinshi túri boldy. Mine, ádettegi sqema: sizge belgisiz lotereıada, ádette basqa elde úlken somany utyp alǵanyńyz týraly elektrondyq hat keledi. Utys alý úshin sizge aqsha tóleý usynylady. Ádette, alaıaqtar bul saqtandyrý tólemi, tabys salyǵy, banktik komısıa nemese kýrerlik jetkizý qyzmetteri úshin tólem dep málimdeıdi. Sizden jeke basyńyzdy rastaý úshin derekterdi jiberý suralady, endi siz jeke basyn urlaýdyń qurbanysyz, al sizdiń aqshańyz joǵalyp ketti.
Bul sqemanyń taǵy bir nusqasy bar: alaıaq jábirlenýshiniń áleýmettik jelidegi akkaýntyna kirip, dostarymen jáne týystarymen baılanysyp, olardyń barlyǵy aqsha utyp alǵanyn habarlaıdy. Sodan keıin ol utysty qalaı alýǵa bolatyny týraly nusqaýlar alý úshin elektrondyq poshta mekenjaıyn jiberedi. Bul ásirese aılaker sqema, óıtkeni alaıaq dostary men otbasy músheleri arasyndaǵy senimdilik týraly alypsatarlyq jasaıdy.
Aqsha aýdarý arqyly jasalǵan alaıaqtyq
Siz bir jerge tez aqsha aýdarýdy qajet etetin adamnan elektrondyq hat alasyz. Keıde jiberýshi ózin baı adam retinde kórsetip (siz "Nıgerıa hanzadasy" týraly estigen shyǵarsyz) sizge ótinish jazady. Biraq kóbinese birneshe mıllıondy elden shyǵarýdy qajet etetin kásipker úshin jáne ol somanyń paıyzyna aıyrbastaý úshin sizden kómek suraıdy. Hatta sóılemniń oryndy kórinýi úshin qansha aqparat qajet bolsa, sonsha aqparat bar. Biraq aqsha aýdarymy sózsiz keıinge qaldyrylady, al siz qazirdiń ózinde ilýli tursyz jáne aqshany alýdy tezdetý úshin kóptegen usaq tólemder jasaýǵa májbúr bolasyz.
Internettegi alaıaqtardan ózińizdi qorǵaýdyń eń jaqsy tásili – barlyq qurylǵylarǵa qaýipsizdik baǵdarlamasyn ornatý jáne ony únemi jańartyp otyrý. Jalǵan antıvırýstyq baǵdarlamalardan saq bolyńyz: ádette olardyń atyn jamylǵan alaıaqtar zıandy kodty taratady. Antıvırýstyq baǵdarlamany tek óndirýshiniń resmı saıtynda satyp alyńyz jáne júkteńiz. Kaspersky Premium sıaqty sheshim sizdi hakerlerden, kompúterlik vırýstardan, zıandy baǵdarlamalardan jáne basqalardan qorǵaıdy.
