كەيدە وسى باسقا ەلدىڭ جىگىتىنە تۇرمىسقا شىققان قازاق قىزى تۋرالى ايتىلا قالسا جۇرت بىردەن جاماندايتىنى نەسى؟ «اقشا ءۇشىن، ماتەريالدىق بايلىقتى كوزدەپ كەتتى» دەگەن سياقتى كىنالاپ، داتتاپ جاتادى. مەن شەت ەلگە تۇرمىسقا شىققان قىزداردى كىنالاماس ەدىم. ويتكەنى، ءوزىم دە بولاشاقتا ەكىنشى جارتىمدى شەت ەلدەن تاپسام دەيمىن. ءيا سولاي. نەگە ەكەنىن بايانداپ بەرەيىن.

بوتەن ەلگە، اسىرەسە كاپيتاليستىك مەملەكەتكە بارىپ، سوندا ومىرلىك تەڭىن تاۋىپ، قالىپ جاتقان قىزداردى كىنالاۋعا نەگىز جوق، مەنىڭشە. مىسالى، مەن دە دۇنيە-بايلىق قۋعان جان ەمەسپىن. ەكى شەت ءتىلىن بىلەمىن. قازاقشام دا جەتىك. ءبىراق ماعان قازاق ورتاسىندا ءومىر ءسۇرۋ قيىن سياقتى. كىنالاي كورمەڭىزدەر. باي-قۋاتتى تۋىستارىممەن ەمىن-ەركىن قاتىناس جاساي المايمىن. بۇرىن ولار تۇرمىسى جۇپىنى كەزىندە كىسى سياقتى سويلەسەتىن. ال ءقازىر جاقتىرمايدى، وزىمەن بايلىعى تەڭ ەمەستى مەنسىنبەيدى. ءتىپتى ەسىگىنەن كىرگىزبەيتىندەرى بار. ماعان ءبىزدىڭ قازىرگى قوعام ەسەپپەن ءومىر سۇرەتىندەرگە ارنالعانداي كورىنەدى. باي تۋىس كەدەي تۋىستىڭ الدىندا كوسىلە ماقتانىپ، بوسكەنىن كورىپ، ەستۋ جانعا باتادى.

مەن اعىلشىن ءتىلىنىڭ اۋدارماشىسىمىن. جۋىردا ءبىر شەت ەلدىكتى اۋىلعا اپاردىم. سول جەردەگى ءبىر اۋقاتتى قازاق وتباسى قوناق ەتتى. ول ءۇيدىڭ قاريالارى مەنەن قايتا-قايتا "ءوزىڭنىڭ تۇرمىسىڭ جاقسى ما؟ ماتەريالدىق جاعدايىڭ جاقسى شىعار" دەپ سۇراي بەردى. شەت ەلدىكتەر بىرەۋدىڭ تۇرمىس جاعدايىن ءسوز ەتپەيدى، مادەنيەتسىزدىك سانالادى. قاسىمداعى ازاماتتى (جاسى ۇلكەن ادام ەدى) "زەينەتاقىڭ قانشا دوللار؟ ءبىزدىڭ تەڭگەگە شاققاندا قانشا بولادى؟ بالالارىڭنىڭ دا تابىسى جاقسى شىعار؟" دەگەن ءتارىزدى سۇراقتارمەن مازالاي بەردى. بۇل دۇنيەقوڭىزدىق پا؟ ارينە، بۇل دۇنيە-مۇلىكتى ادام كاپيتالىنان، ادامنىڭ جەكە باسىنان جوعارى قويۋ دەپ بىلەمىن. ادامدى ماتەريالدىق جاعدايىنا قاراپ باعالايتىن قازاقتار بۇرىنعىدان گورى ءقازىر كوپ سياقتى كورىنەدى. الگى قوناقتىڭ الدىندا قاتتى ىڭعايسىزداندىم.  ەگەر مەن قازاق جىگىتىنە تۇرمىسقا شىقسام، ونىڭ تۋعان-تۋىستارى دا سونداي ەسەپقوي بولا ما دەپ ۋايىمدايمىن.

 مەن ءوزىمنىڭ ءتىلىمدى، ەلىمنىڭ تاريحىن، ءسالت-داستۇرىن قاتتى قۇرمەتتەيمىن. نەگىزى ءوز انا تىلىمدە سويلەيمىن. ءبىراق ماعان بۇل قوعامعا ءسىڭىپ كەتۋ قيىن بوپ تۇر، راس. قازىرگى قازاق وسىدان 20 جىل بۇرىنعى قازاقتان باسقا سياقتى كورىنەدى. الدە بۇل ويىم دۇرىس ەمەس پە؟ ءبىر كەزدە مەكتەپتە ءمۇعالىم بوپ جۇرگەن ورتاشا تۇرمىستى تۋىس اپايىمىز قىزى باستىق لاۋازىمىنا تاعايىندالىپ، ماتەريالدىق جاعدايى كۇرت جاقسارىپ ەدى، قاراپايىم ادامداردى ەلەمەيتىن بولدى. تەك ۇيىنە شاقىرىپ، شاي بەرىپ وتىرىپ، وزدەرىنىڭ بارىنەن ارتىق ەكەنىن كورسەتىپ، ماقتانعانى بولماسا. ونىڭ ىرگەسىندەگى كەدەي قازاقتىڭ قانداي ىڭعايسىز كۇيگە تۇسەتىنىن ءتىپتى ويلامايدى دا. ولارعا كومەكتەسپەيدى دە.

ال شەت ەلدىڭ كاپيتاليستىك قوعامىندا بۇنداي ءبولىپ-جارۋ جوق ەكەنىن كورىپ ءجۇرمىز. مىسالى، ەۋروپالىقتار، قايدا جۇرسە دە قاراپايىم. باي-كەدەي دەپ ءبولىپ جارمايدى. ءوزىنىڭ شىنايى قالپىنان اينىماعان.

سونىمەن ەگەر مەن قازاققا كۇيەۋگە شىقسام، ونىڭ تۋىستارى مەنىڭ تۋىستارىممەن ماتەريالدىق جاعىنان باسەكەلەس بولا ما دەپ ويلايمىن. سەن دۇنيە-مۇلىك، قىزمەت تۇرعىسىنان اسىپ تۇرساڭ قۇرمەتتەپ، قاراپايىم ادام بولساڭ بىردەن مەنسىنبەي شىعا ما دەپ قورقامىن. مىسالى، قۇدالىقتىڭ ءوزى قانداي دۇنيە جارىس دەسەڭىزشى!

بىلتىر ءبىر تانىسىمنىڭ 19 جاسار قىزى  24-تەگى زاڭگەر جىگىتكە تۇرمىسقا شىقتى. ءبىر اي وتپەي جاتىپ، قىزدىڭ جاعى قايتا-قايتا بارىپ، قازان-وشاعىنا ارالاسىپ ءجۇرىپ، ەكەۋىن اجىراتتى. ماسەلەنىڭ ءبارى جىگىتتىڭ وتە اۋقاتتى ەمەستىگىندە. ول كەدەي دە ەمەس. ءبىراق جالاقىسى ورتاشا، اتا-اناسىنىڭ دا تابىسى جوعارى ەمەس. نەسيەگە توي جاسادى. ەكى بولمەلى پاتەردە جىگىت اتا-اناسىمەن جانە ءبىر ىنىسىمەن بىرگە تۇراتىن. وتە كورىكتى، سىمباتتى، اقكوڭىل جىگىت ەدى. قىزدىڭ اناسى ونىڭ اس تا توك تابىستى بولماعانى ءۇشىن اجىراتىپ جىبەردى. الگى جىگىتتى ىشتەي ايادىم دا.

اۋىلعا بارساڭ، قانداي جيىن بولسا دا بىرەۋدىڭ لاۋازىمدى قىزمەتىن، دۇنيە-مۇلكىن عانا ءسوز قىلادى. جوعارى كرەسلو يەلەرىن تورگە وتىرعىزىپ قۇرمەتتەيدى دە، كەزىندە سىيلى، ال بۇگىن قارتايىپ،  زەينەتكەر بوپ قالعان، ۇل-قىزى ۇلكەن قىزمەتكەر ەمەس كىسىلەردى تومەن وتىرعىزاتىنىن دا بايقايسىڭ كەيدە. ىشتەي ىزالاناسىڭ. سوندا ادامنىڭ قادىر-قاسيەتى ونىڭ اقشاسىمەن ولشەنە مە؟ امال نە؟! توڭىرەگىمە قاراسام، باي تۋىس كەدەي تۋىستىڭ ءۇيىن تارتىپ العان جاعدايلاردى دا كورەسىڭ. كەيدە ويلايمىن، ءبىزدىڭ قوعامدا تىرشىلىك ەتۋ ءۇشىن مىقتى جۇيكە كەرەك-اۋ دەپ. مەنىڭ جۇيكەم مىقتى ەمەس. جان-دۇنيەم وتە ءالسىز. بىرەۋدىڭ بىرەۋدى باسىنعانىن، قۇلدانىپ پايدالانعانىن كورسەم جان-دۇنيەم ەزىلىپ كەتەدى. سوندىقتان ەشكىمنىڭ دۇنيە-مۇلكىن ءسوز قىلمايتىن، ادامداردى الالامايتىن شەت ەلدىڭ ءبىر جىگىتىمەن باس قوسسام دەپ ويلايمىن. ءبىراق بۇنداعى تۋىستارىمدى قالدىرماي، كومەككە ءزارۋ وتباسىلارعا كومەكتەسەمىن.

ايجان

الماتى قالاسى