ءبىز تۇراتىن بەس قاباتتى ۇيگە قاراما-قارسى ءبىر مەكتەپ بار ەدى. مەكتەپپەن ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ اراسىن سايالى اعاشتار مەن تەمىر رەشەتكا عانا ءبولىپ تۇراتىن. سول سايالى اعاش اراسىنداعى ورىندىقتاردا وتىرساڭ مۇعالىمدەردىڭ ارقىن-جارقىن داۋىستارى ارەكىدىك ەستىلىپ تۇراتىن-دى.
اعاشتىڭ كوپتىگىنەن بولار كۇز كەلىسىمەن بىرتىندەپ سولعىن تارتىپ، ارتىنان سارعايعان جاپىراقتار بىزگە بايقاتپاستان جەرگە توگىلىپ، ەسىك الدىن قىزعىلت-سارى تۇسكە بوياپ، كومكەرە تۇسەتىن. وسىناۋ ۇيمە-جۇيمە جاپىراقتاردى اۋلا سىپىراتىن ورتا جاستاعى، الاسا بويلى، ارىق كىسى الدە نەشە ساعات ۋاقىتىن جۇمساپ تاپ-تۇيناقتاي ەتىپ تازالاپ كەتەتىن. اۋلا تازالاۋشى كەتىسىمەن قايتادان، بىرتىندەپ توگىلگەن جاپىراقتار ول ەرتەڭگىسىن كەلگەنشە سول ۇيمە قالپىنا قايتادان كەلىپ ۇلگىرەتىن. اۋلا تازالىقشىسى تەك، توگىلگەن جاپىراقتاردى عانا تازالامايتىن، ونىڭ "ەنشىسىنە" وسى اۋلانىڭ ىشىندەگى بارلىق شاشىلعان قالدىقتار مەن قوقسىق شەلەگىندەگى اۋزى-مۇرنىنان اسىپ توگىلىپ جاتاتىن تۇرمىستىق شىعىندىلاردى دا تازالاۋ كىرەتىن. كىم ەكەنىن قايدام، الدەكىم ۇيىنەن شىعارىلاتىن قوقسىعىن وسى قوقىس شەلەگىنىڭ ىشىنە تاستاپ كەتەتىن. ەكى ۇيدەن كەيىن قويىلعان ارناۋلى قوقىس تاستايتىن ورىنعا اپارۋدان ەرىنە مە جوق الدە ۇيات ساناي ما كىم ءبىلسىن؟ "ەگەر ەرىنشەكتىك ىستەسە، ىشىپ-جەمىن قويسىن، ۇيالسا سول شەلەككە تاستاۋدان، اۋلا تازالاۋشىنىڭ ەڭبەگىن باعالاماۋدان ۇيالسىن"-دەپ مەنىڭ جان داۋىسىم شىعاتىن. بىردە سول "ارناسىنان اسىپ" جاتقان قوقىس شەلەگىنىڭ قاسىنان وتە بەرە قارسى الدىمنان كەلەسى پودەزدە تۇراتىن قالاداعى الدە ءبىر بەلدى مەكەمەدە ىستەيتىن، قاشاندا تارانىپ-سىلانىپ جۇرەتىن كەلىنشەك كەزدەسە قالدى. كورشىممەن اماندىق سۇراسقان سوڭ، ىشىمدەگى جانايقايدى جاسىرا الماي:
- قاراڭىزشى كورشى، ەسىك الدىنداعى كىپ-كىشكەنتاي قوقىس شەلەگىنە ءۇيىنىڭ بار قوقسىعىن اكەلىپ توگەتىن ادامدار دا بار ەكەن، كىم ەكەنىن كوزىڭىز شالعان جوق پا دەدىم. باسىن كەكجەڭ ەتكىزگەن كەربەز كەلىنشەك:
- كىمدى اڭدىپ ءجۇر دەيسىز، اركىمنىڭ ءبىر ويى بار شىعار، - دەدى دە ءوز جولىنا كەتتى. وسى كەزدەسۋدەن سوڭ ءبىراز كۇندەر وتكەندە ۇيدە وتىر ەدىم، جارتىلاي اشىق تەرەزەدەن سول كەلىنشەكتىڭ قاتتى شىققان داۋىسى ەستىلدى. نە بولدى ەكەن دەپ تەرەزە الدىنا بارىپ ەدىم. مىنە قىزىق اۋلا تازالاۋشى اداممەن سوزگە كەلىسىپ قالعان كورىنەدى، ەكى قولىمەن ەكى مىقىنىن تايانىپ الىپتى، باسى سول كەكجەڭدەگەن كۇيى:
- مەن وسى جەردىڭ تازالىعى ءۇشىن اي سايىن اقشا تولەپ وتىرمىن، ول اقشانى سەن الىپ وتىرسىڭ، سوندىقتان مەن قوقىستى تاستادىم با، سەن تازالاۋعا ءتيىستىسىڭ. ءالى تاستايمىن، تازالايسىڭ، ول سەنىڭ جۇمىسىڭ. كورشى كەلىنشەك بايعۇس تازالىقشىنىڭ اۋزىن اشتىرار ەمەس. ونىمەن سويلەسىپ ۇندەستىك تابا الماسىن بىلگەن ول قولىنداعى سىپىرعىسىن الىپ، ارباسىن يتەرىپ ارى كەتتى. ال كەلىنشەك ونىڭ ارتىنان تاعى ءبىراز بۇرقىراپ تۇردى دا ۇيىنە قاراي بەتتەدى. بۇل كەرىسكە مەنەن وزگە تاعى ءبىراز كورشىلەر كۋا بولىپ دالادا تۇردى. ءبىراق ولاردىڭ ەشقايسىسى ەكەۋىنىڭ سوزىنە ارالاسپادى. ولار كىم دەيسىزدەر عوي، سول باياعى تانىس جاندار. ونىڭ ءبىرى - ۇيىنەن شىعا بۇرقىراتقان تەمەكىسىن اعاش تۇبىنە ورناتىلعان ورىندىققا جايعاسقان سوڭ دا توقتاۋسىز جالعاستىراتىن، اماندىق-ساۋلىقتان وزگە ءتىرى جانعا ءتىل قاتپايتىن تىلسىم كورشىم. جاسى الپىستان اسسا دا ەكى ەرنىن شيەدەي ەتىپ، شاشىن سارى تۇسكە بوياپ، قىسقا دا تار بەلدەمشە كيەتىن، بالا ورنىنا يت جەتەلەپ جۇرەتىن، قازاقشا ويلاپ، قازاقشا سويلەۋدەن بەزگەن، بەزبۇيرەك كەمپىر كورشىم. ايەلى جۇمىستان قاجىپ، جۇدەگەن، ال ءوزى ىشىمدىكتەن ءسوزى ۇدەگەن، كوزى سۇزەگەن، ءتىرى بولسا دا، ارۋاقتاي ارىعان سورلى كورشىم. اق وتاۋداي اق دجيپ ماشيناسىن كۇنىنە ەكى رەت جۋىپ-شايۋدان جالىقپايتىن، كورشىلەرىنە قوس قولداپ سالەم بەرۋدەن تارىقپايتىن "كاسىبىم نەسىبىم" دەپ جۇرگەن كاسىپكەر كورشىم. سالەمىمدى كەيدە الىپ، كەيدە المايتىن، جيىن-تويدان قالمايتىن باستىق كورشىم. تاعى سول سياقتى كورشىلەر....بۇلار ەستىسە دە، ەستىمەسكە، كورسە دە كورمەسكە سالىپ، وزدەرىنە ءتان، جاتتاندى داعدىلارىمەن كەتىپ جاتتى.
وسى وقيعادان سوڭ، اۋلا سىپىرۋشى اداممەن تانىسىپ، وتكەندەگى كورشىمىزدىڭ ابەستىگى ءۇشىن كەشىرىم سۇرايىن دەگەن ويعا كەلدىم. قالاي ايتساق تا، قۇداي قوسقان كورشىمىز، كورشى قاقىسى - ءتاڭىر قاقى دەگەن بار. ونىڭ ۇستىنە مىناۋ جەر سىپىرسا دا، ءناپاقاسىن ادال ەڭبەگىمەن تاۋىپ، بالا-شاعاسىن اسىراپ جۇرگەن ادام ول دا - الاشتىڭ ازاماتى، از قازاقتىڭ ءبىرى، بىرەۋگە اكە، بىرەۋگە جار، ءبىر وتباسىنىڭ وتاعاسى شىعار. مىنا بەس كۇندىك جالعاندا كەرىسكەننەن نە پايدا، سىيلاسقاننان نە زيان؟ ونىڭ وسىندا كەلىپ جۇمىس ىستەۋى دە جاراتقاننىڭ قالاۋى بولار. سولايشا اۋلا تازالىقشىسىن سىرتتاي باقىلاپ، تانىسۋدىڭ ورايلى ءساتىن كۇتىپ ءجۇردىم. وعان نازار اۋدارعالى بايقاعانىم، ول كىسى ءوز ءىسىن اسا ءبىر جاۋاپكەرشىلىكپەن دەن قويا جاسايدى ەكەن. قىلاياعى كۇرەگىنىن ءتۇسىپ كەتكەن ءبىر تال جاپىراقتى دا، الدە كامپيتتىڭ قاعازى بولسا دا قايتا اينالىپ كەلىپ، تەرىپ الىپ جيەگىن كارتون قاعازبەن بيىكتەتىپ العان ارباسىنا سالىپ الادى. ارەدىك دەم العاندا سول ورىندىقتار دا وتىرىپ، مەكتەپ جاققا كوز الماي قارايدى. مەن ونىڭ ءبىر كۇن كەلمەي قالعانىن، تەمەكى شەگىپ تۇرعانىن كورمەدىم. كيىمى دە ۇقىپتى، تازا.
ءار كۇنى تاڭعى ساعات سەگىزدە مەكتەپ اۋلاسىنان قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ ءار ۇرانى شىرقالاتىن. وعان كوڭىل ءبولىپ جاتقان ەشكىم جوق، اركىم ءوزىنىڭ جۇمىسىنا اسىعىپ، وقۋشىلار ساباقتان كەشىكتىم-اۋ دەپ زىر جۇگىرىپ كەتىپ جاتاتىن. بىردە مىناداي توسىن جاعداي بولدى. مەكتەپكە بالامدى جەتكىزىپ سالىپ، ءۇي جانىنا كەلە بەرگەنىمدە ءار ۇران شىرقاپ كەتتى. مەكتەپ جاققا كوزىم ءتۇسىپ ەدى، تەمىر رەشەتقاعا جاقىن كەلىپ، ءجۇزىن مەكتەپكە قاراتىپ، وڭ قولىن جۇرەك تۇسىنا قويىپ ءۇنسىز تۇرعان اۋلا تازالاۋشىنى كوزىم شالدى. ونى بۇنداي بەينەدە بۇرىندا الدە نەشە مارتە كورگەنىم بار. ءبىراق ول كەزدە شارشاعان سوڭ، رەشەتكاعا سۇيەنىپ تۇرعان بولار دەپ توپشىلاۋشى ەدىم. ال مىنا كورىنىس، مەنىڭ ول تۇسپالىمنىڭ مۇلدە تەرىس ەكەنىن اڭعارتتى. ءانۇران ايتىلىپ جاتقاندا ءوزىمنىڭ ۇيگە قاراي اسىعا كەلە جاتقانىما قاتتى قىسىلىپ قالدىم دا، توقتاي قالىپ قولىمدى كەۋدە تۇسىما قويىپ تۇرا قالدىم. ءانۇران بىتكەن سوڭ اقىرىن باسىپ، تازالىقشىنىڭ قاسىنا جەتتىم دە، داۋىسىمدى كوتەرىپ:
- اسسالاۋماعالەيكۋم اعا! دەپ قوس قولىمدى ۇسىندىم. مەنەن مۇنداي توسىن قوشامەت كۇتپەگەن بولار، اعامىز العاشىندا اڭتارىلىپ قالعانداي بولدى دا، ىلە:
- ۋاعالايكۇماسسالام، دەپ مەنەن اسىرا وزىمە جاۋاپ قاتتى. ءاۋ دەگەننەن اڭگىمەمىز جاراسىپ كەتتى. ءسوز اراسىندا وتكەندەگى كورشىمىزبەن بولعان كەلەڭسىز وقيعا تۋرالى ويىسىپ، كوڭىلىنە الماۋىن ءوتىندىم. مىرس ەتىپ كۇلگەن ول:
- وي ءىنىم-اۋ، ونداي سوزدەر ءجاي "اينالايىن" - دەگەنمەن بىردەي عوي بىزگە، ونان دا زورىن ەستىپ كەلەمىز. ادام بولعان سوڭ الاسى دا، قۇلاسى دا بولادى عوي، مەن ءوزىم ەشكىمگە وكپە ارتىپ، كەك تۇتپايتىن جانمىن. ونسىز دا شىتىرمانى كوپ ءومىردى ونان بەتەر شيىرلاتىپ قايتەمىن دەپ ويلايمىن دا، "ەي اللا مەن ونى كەشتىم، وزىڭدە ونى كەشە گور" - دەيمىن دە جۇرە بەرەمىن - دەدى رياسىز كۇلىپ.
- ونىڭىز دۇرىس-اۋ، ءبىراق ونداي ىستەۋ كوپتىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى عوي، - دەپ تومەن قاراي بەردىم. سودان الگىندەگى كورىنىس ەسىمە ءتۇسىپ:
- ءسىز ۇنەمى ءانۇران ايتىلعاندا وعان قۇرمەت كورسەتىپ تۇراسىز با - دەدىم توسىننان.
- ارينە، ۇنەمى سولاي، قاي جەر بولماسىن ەكى نارسە ايتىلعاندا توقتاي قالىپ قۇرمەت كورسەتەمىن. ونىڭ ءبىرى وسى - ءانۇران، ال ەكىنشىسى - ازان. بىرەۋى اللانىڭ بارىن ەسكە سالسا، ەكىنشىسى وتانىڭنىڭ بارىن ەسكە تۇسىرەدى. اللاسى بولعانىمەن وتانى جوق، وتانى بولعانىمەن جۇرەگىندە اللاسى جوق قانشا پەندە ءجۇر جەر بەتىندە. اللا سولاردىڭ كۇيىنە تاپ بولۋدان ساقتاسىن. جۇرەگىم ءجىبىپ، ونىڭ قولدارىنان قىسا ۇستادىم دا:
- ءسىز مەكتەپتىڭ سىرتىندا ەمەس، ىشىندە، ىشىندە بولعان دا دا تورىندە جۇرەتىن كىسى ەكەنسىز عوي - دەدىم وعان دەگەن ريزاشىلىعىمدى جاسىرا الماي.
- ول نە دەگەنىڭ، مەن كوپ وقي الماعان، قاراپايىم قازاقپىن، ەسەسىنە، وسى ءزاۋلىم مەكتەپ ىشىندە، ءانۇراندى تىڭداپ، ءوز انا تىلىندە ءبىلىم الىپ مەنىڭ ەكى نەمەرەم وقىپ ءجۇر. سونىڭ ءوزى زور باقىت ەمەس پە مەن ءۇشىن؟ ول وسىلاردى ايتقاندا قارا تورى جۇزىنەن ارايلاپ اتقان العاشقى تاڭنىڭ ارايىنداي اقشۇلەن ساۋلە ەسە باستادى.
- سەنىمەن سويلەسىپ تۇرىپ، ۋاقىتتىڭ قالاي وتكەنىن سەزبەي دە قالىپپىن عوي، كەشىر ءىنىم، مەنىڭ جۇمىس ىستەۋىم كەرەك. ول وسىنى ايتتى دا جۇمىسىنا كىرىسىپ كەتتى. مەن ۇيگە قاراي بەتتەدىم، مۇنتازداي تازا جەرگە اعاش باسىنان تاعى دا جاڭا جاپىراقتار قۇلاپ كەلەدى ەكەن، مەن ولاردى جەرگە تۇسىرمەستەن قولىما قوندىردىم دا تازالىقشىنىڭ ارباسىنا اپارىپ سالدىم.
(سوڭى)
قاستەر سارقىتقان
اباي اتىنداعى قازۇپۋ، ەلتانۋ جانە تۋريزم كافەدراسى دوسەنتى
