اقش-تىڭ مەن ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارى جاھاندىق كليماتتىق وزگەرىستەردەن سوڭ ادام بالاسى ازىق-تۇلىكتىڭ تابيعي تۇرىنەن ايرىلۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتتى. قارقىندى ءجۇرىپ جاتقان جاھاندىق جىلىنۋ ۇردىسىنەن جەمىس-جيدەكتەردىڭ كەش ءپىسۋى جانە ساپاسىنىڭ بۇرىنعى قالپىنان اۋىتقۋ كورىنىستەرى ءقازىردىڭ وزىندە بايقالۋدا. ماسەلەن، ءپىسۋ مەرزىمى وتسە دە تىسكە قاتتى تيەتىن المۇرت، قىزاناق، قاۋىن، ورىك سياقتى جەمىستەر مەن كوكونىستەرگە جەر شارى تۇرعىندارى بۇگىندە ۇيرەنە باستادى. عالىمدار جەمىس-جيدەكتەردىڭ كەيبىر ءتۇرى بولاشاقتا مۇلدەم جويىلىپ كەتۋى مۇمكىن دەپ بولجاۋدا.

مىسالى، اۆوكادونىڭ مەرزىمى جەتسە دە پىسپەي قويۋ ءقاۋىپ بار. كليماتتىق وزگەرىستەر جەر بەتىندەگى كوفە القاپتارىن دا جويىپ جىبەرۋى مۇمكىن. سوندىقتان بۇگىندە دۇكەن سورەلەرىندە تولىپ تۇرعان كوفە بولاشاقتا تابىلماي كەتۋى عاجاپ ەمەس. ءقازىردىڭ وزىندە كوفە القاپتارىنىڭ 50 پايىزى كليماتتىق وزگەرىستىڭ زاردابىن تارتۋدا. 

شەت ەل عالىمدارى بۇلاقتار مەن وزەندەردىڭ كەۋىپ كەتۋ سالدارىنان سىرا ءوندىرىسى توقتاتىلادى دەگەن بولجام جاسادى. ويتكەنى ناعىز ساپالى سىرا تابيعي تازا بۇلاق سۋىنان قايناتىلادى. ال «ءساندى تاعامدار» رەتىندە تانىمال شاياندار مەن ۇلۋ تۇرلەرى مۇلدەم جويىلۋى مۇمكىن.

ادامزات كەلەشەكتە گەندىك وزگەرىسكە ۇشىراعان ازىق-تۇلىكتى تۇتىناتىنىن الەم عالىمدارى مويىنداپ وتىر. بيوحيميانىڭ ارقاسىندا بولاشاقتىڭ ادامدارى باۋ-باقشا ەگىپ اۋرە بولمايدى، ارنايى پرينتەردىڭ كومەگىمەن وزىنە قاجەتتى ءونىمدى «وندىرۋگە» مۇمكىندىك الادى. بيوحومياعا ارنالعان پرينتەرگە جاساندى شيكىزاتتى سالىپ، الما، قاۋىن نەمەسە ەت ونىمدەرىن «جاساپ» الادى.

شەت ەلدىڭ عالىمدارى جۇرگىزگەن زەرتتەۋگە سايكەس، 2070 جىلعا قاراي ءداندى داقىلدىڭ كوپتەگەن تۇرلەرىنە ادام بالاسىنىڭ قولى جەتپەۋى مۇمكىن دەگەن بولجام جاسالۋدا. جەر بەتىندەگى وزگەرىستەر سالدارىنان بيداي، كۇرىش سياقتى ەڭ ماڭىزدى دەگەن ءداندى داقىلدار وسپەي قالادى دەگەن ءقاۋىپ بار.  

جاھاندىق جىلىنۋ سالدارىنان جەر بەتىندەگى كليماتتىق وزگەرىستەر ءداندى داقىلدارعا كەرى اسەرىن تيگىزۋدە. عالىمدار وسىمدىكتەردىڭ گەنومدارى قورشاعان ورتاعا بەيىمدەلۋى ءۇشىن تەمپەراتۋرانىڭ جوعارىلاۋى قازىرگىدەن 5000 ەسەگە باياۋ بولۋى كەرەك دەيدى. قازىرگى قارقىنمەن كەتە بەرسە، 2070 جىلى ادامزات ازىق-تۇلىك تاپشىلىعىنا تاپ بولۋى عاجاپ ەمەس.

ەندى 50 جىل وتكەندە ادامدار قازىرگىدەي تاماقتانبايدى. ازىق-تۇلىكتىڭ بارلىعى جاساندى جولمەن الىناتىندىقتان، تاماقتان الاتىن قۋاتتى ەنەرگيانىڭ باقسا ءتۇرى الماستىرماق.  ال جاڭا داۋىردەگى ادامزات جاساندى تاعامداردىڭ ارقاسىندا ۇزاق ءومىر سۇرە مە؟ ول جاعى ازىرشە بەلگىسىز.

دانا قامشىبەك