ق ر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، پروفەسسور ءرابيعا مۇقاي قىزى قانىبايەۆانىڭ ومىردەن وزعانى حابارلاندى. بۇل تۋرالى اكتريسا شىنار جانىسبەكوۆا حابارلادى. قازاق تەاتر پەداگوگيكاسىنىڭ قالىپتاسۋى ءرابيعا مۇقاي قىزىنىڭ ەسىمىمەن تىعىز بايلانىستى.
ر.قانىبايەۆا 1927 جىلى شىعىس قازاقستان وبلىسى، تارباعاتاي اۋدانى، اقجار اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. اتا-اناسىنان ەرتە ايىرىلعان جەتىم قىز ينتەرناتتا تاربيەلەنەدى. جەتى جاسقا كەلگەندە الماتى قالاسىنداعى مۋزىكا-حورەگرافيالىق كومبيناتىنىڭ سكريپكا كلاسىنا وقۋعا تۇسەدى. مۇنى ويداعىداي اياقتاعان سوڭ گوگول اتىنداعى تەاتر-كوركەمسۋرەت ۋچيليششەسىنە وقۋعا تۇسەدى. وندا ونىڭ ۇستازى ۆ.ي.دياكوۆ بولاتىن.
ءوزىنىڭ العىرلىعى مەن تالانتىنىڭ ارقاسىندا 1949 جىلى الماتىعا ارنايى كەلگەن كسرو حالىق ءارتيسى ن.س.پلوتنيكوۆتىڭ ىرىكتەۋىنەن ءوتىپ، ماسكەۋدەگى تەاتر ونەرى ينستيتۋتىنا (گيتيس) جول تارتادى. وزا شاپقان ون سەگىز بالانىڭ ىشىندە ى.نوعايبايەۆ، ت.جايلىبەكوۆ، م.بايزاقوۆا، س.جورابايەۆا، ت.ىبىرايەۆ، ش.بەيسەمبايەۆ تاعى باسقالار بولعان ەدى. ول وندا ورىستىڭ اتاقتى تەاتر قايراتكەرى ي.م.رايەۆسكييدان، ن.س.پلوتنيكوۆتان، ۆ.ا.ۆرونسكايادان، ن.يۋ.كوۆشوۆتان، وسى سىندى اتاقتى رەجيسسەرلەر – كنەبل، پوپوۆ، گونچاروۆ، گورچاكوۆ ت.ب. تاجىريبە الا وتىرىپ، بويادجييەۆ، دجيۆيلەگوۆ، اسەيەۆ ءتارىزدى تەاتر تەورەتيكتەرىنەن تەوريالىق ءبىلىمىن شىڭدادى.
بولاشاق ۇستاز ماسكەۋدەگى تەاتر ونەرى ينستيتۋتى قابىرعاسىندا وقىپ جۇرگەندە لەنيندىك ستەپەنديانىڭ يەگەرى بولدى. العىر شاكىرت 1954 جىلى اكتەرلىك ءبولىمدى ۇزدىك باعامەن اياقتاعان بولاتىن. ول ستۋدەنت شاعىندا م.گوركييدىڭ «ەگور بۋلىچيەۆ جانە باسقالارداعى» مەلانيا، «توعىشارلارداعى» تاتيانانى سومدادى. تۇلەكتەردىڭ اتالمىش سپەكتاكلدەرىن كسرو حالىق ءارتيسى ب.زاحوۆا باستاعان توپ جوعارى باعالادى.
ۇلكەن ءبىر مامان يەسى بولىپ، تۋعان ولكەسىنە ورالعان سوڭ م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق دراما تەاترىنىڭ ساحناسىندا بەس جىلدىڭ كولەمىندە ونەر كورسەتىپ، كوپشىلىك كورەرمەننىڭ جىلى ىقلاسىنا بولەنەدى.
1955 جىلى ق.جانداربەكوۆ پەن ش.ايمانوۆ ر.قانىبايەۆاعا قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتوريانىڭ ىشىنەن اشىلعان «تەاتر» فاكۋلتەتىنىڭ «اكتەر شەبەرلىگى مەن رەجيسسۋرا» كافەدراسىنا «ساحنا ءتىلى» مەن «اكتەر شەبەرلىگىنەن» ساباق بەرۋگە ۇسىنىس جاسايدى. سەبەبى قازاق تەاترىندا تەوريا جۇزىندە ءبىلىمى بار ماماندار از ەدى. وعان اكتريسا بولۋدان باس تارتۋ قيىنعا سوقتى. ءتىپتى بىرنەشە اپتا بويى تەاترعا بارماي قويدىم - دەيدى ول. سولاي بولا تۇرا، قازاق تەاتر ونەرىنە جانى اشىعان ورىنداۋشى وقىتۋشى بولۋعا كەلىسەدى. وسىلايشا ر.قانىبايەۆا ۇستازدىق جولعا ءبىرجولا بەت بۇرادى. بالا كۇنىنەن باستاپ ونەرگە ەتەنە جاقىن بولىپ وسكەنىمەن، كوپ جىلدىق وقىپ-ۇيرەنگەنى بولسا دا بىردەن ۇستاز بولىپ كەتۋ وڭاي ەمەس. قازاق جەرىندەگى العاشقى اكتەر مامانىن دايىندايتىن ورتالىق جاڭا-جاڭا اشىلىپ، ءالى تولىقتاي جەتىلمەگەن كەزى بولاتىن. بۇل جەردە قازاقتىڭ العاشقى كاسىبي رەجيسسەرى اسقار توقپانوۆ باسشىلىق ەتىپ وتىرعان ەدى. جاس مامان كەلە سالىسىمەن بىلەك ءتۇرىپ بىردەن جۇمىسقا كىرىسىپ كەتتى. ءوز ماماندىعىنىڭ شەبەرى ر.قانىبايەۆا 1960-1992 جىلدار ارالىعىندا كافەدرا مەڭگەرۋشىسى بولىپ ەڭبەك ەتەدى. وسى جىلدار ارالىعىندا ونەگەلى ۇستاز س.ورازبايەۆ، ا.ءاشىموۆ، ف.ءشارىپوۆا، ە.وبايەۆ، م.بايسەركەنوۆ، ع.ابدىنابييەۆا، د.تۇرانقۇلوۆا، ا.قۇلبايەۆ، ن.جاقىپبايەۆ ت.ب سىندى ونەر مايتالماندارىن وقىتىپ شىعاردى. تەك قانا قازاق تەاترىنا عانا ەمەس ەكى تىلدە دە جەتىك سويلەيتىن ول: ورىس، ۇيعىر، كورەي تەاترلارىنا دا كاسىبي اكتەرلەر مەن رەجيسسەرلەر دايىندادى. مۇنىڭ ءوزى وقىتۋشى ەڭبەگىنىڭ جەمىسى دەپ بىلەمىز. ول ادام بويىنداعى تالانتتى بىردەن تانىپ، ونى ۇنەمى دامىتۋ كەرەك دەپ سانايدى. ر.قانىبايەۆا ستۋدەنتتەرى ءبىر قالىپتان شىققانداي ۇقساس ەمەس، ءار قايسىسى ءبىرىن-بىرى قايتالامايتىن جەكە تۇلعالار بولىپ قاناتتاندى. ۇستاز ءار شاكىرتتىڭ دارالىعىن ءدوپ باسىپ، ونەرگە دەگەن ايرىقشا ىقىلاسىن وياتۋعا بار كۇش-جىگەرىن سارقا جۇمسايتىن.
ەلىمىزدەگى جاس مادەنيەت ماماندارىن دايارلاۋداعى جەتىستىكتەرى ءۇشىن ر.قانىبايەۆاعا 1968 جىلى دوسەنتتىك، ال 1979 جىلى ماسكەۋ ۆاك پروفەسسور اتاعىن بەكىتتى. «ساحنا ءسانى - سىرلى ءسوز»، «روجدەنيە اكتەرا» اتتى كىتاپتاردىڭ جانە كوپتەگەن عىلىمي ەڭبەكتەرىنىڭ اۆتورى رەتىندە شەبەرلىك كلاسس جۇرگىزەدى، دارىستەر وقيدى. پەداگوگتار مەن ستۋدەنتتەردىڭ عىلىمي جۇمىستارىنا باسشىلىق ەتەدى. راديو مەن تەليەۆيدەنيا ديكتورلارىنا تالماي كومەك كورسەتتى. سونىمەن بىرگە، ءارتۇرلى قوعامدىق جۇمىستارعا دا بەلسەنە ارالاساتىن. ول 1970 جىلى قالالىق كەڭەستىڭ دەپۋتاتى بولعان. قازاقستاننىڭ «وقۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى» جانە رەسپۋبليكاعا سىڭىرگەن «ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن» مەدالدەرىنىڭ يەگەرى.
ر.م.قانىبايەۆا م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق دراما تەاترىنىڭ قابىرعاسىندا جۇرگەن ۋاقىتىندا ع.مۇسىرەپوۆتىڭ «اقان سەرى – اقتوقتىسىندا» ءمارزيا، ءا.تاجىبايەۆتىڭ «جالعىز اعاش ورمان ەمەسىندە» انار، ءا.ابىشيەۆتىڭ «مەنىڭ اكەم كىمىندەگى؟» لاعيا، كاححاردىڭ «اۋرۋ تىستەرىندەگى» ناسيبا، س.مۇقانوۆتىڭ «شوقان ءۋاليحانوۆىندا» ەليزاۆەتا نيكولاۆنا، ق.مۇحامەدجانوۆتىڭ «بولتىرىك بورىك استىندا» كومەدياسىندا بورانگۇل ت.ب. رولدەردى ءساتتى شىعارعان. ونىڭ ساحناداعى سەرىكتەستەرى ش.ايمانوۆ، ن.ءجانتورين، ر.قويشىبايەۆا، ق.قارمىسوۆ سياقتى ونەر جۇلدىزدارى بولدى. ول كىسى قازاق تەاترىنىڭ تاريحىنداعى ساحنا تارلاندارىمەن بىرگە ونەر تولعاپ، كوپ تاجىريبە جيناپ، ولاردىڭ ايتقان اقىلدارى مەن كومەگىن وسى كۇنگە دەيىن ەسىنە الاتىن.
قازاق تەاتر تاريحىنا سايكەس ۇلى وتان سوعىسىنان كەيىن تەاتردىڭ قالپى ەداۋىر كوركەيگەنى بەلگىلى. ماسكەۋ، تاشكەنت قالالارىندا تەاتر ونەرى ينستيتۋتتارىنا قازاقتىڭ جاس جەتكىنشەكتەرى جىبەرىلگەن بولاتىن (ونىڭ ىشىندە ر.قانىبايەۆا بار). ويداعىداي اياقتاعان جاس تالانتتار ءبارى دەرلىك قازاقتىڭ اكادەميالىق دراما تەاترىنا قابىلدانىپ، اجەپتاۋىر جەتىستىككە قول جەتكىزدى. بۇل قازاق تەاتر تاريحىندا 50-60 جىلدارمەن تۇسپا-تۇس. وسى جىلدارى ماسكەۋ قالاسىندا قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ ونكۇندىگى ءوتتى. وندا م.اۋەزوۆتىڭ «ەڭلىك-كەبەك»، ع.مۇسىرەپوۆتىڭ «اقان سەرى – اقتوقتى» («اقىن تراگەدياسى» دەگەن اتپەن كورسەتىلدى)، س.مۇقانوۆتىڭ «شوقان ءۋاليحانوۆ» جانە ۆ.شەكسپيردىڭ «اساۋعا تۇساۋ» سپەكتاكلدەرىن الىپ باردى. كاسىبي دەڭگەيدە قويىلعان بۇل سپەكتاكلدەر تەرەڭ رەجيسسەرلىك وي-تۇجىرىمدارىمەن، شەبەر سومدالعان ساحنالىق بەينەلەرمەن تەاتر تاريحىندا ەرەكشە ورىن الىپ، وسى ەلىمىزدەگى وزىندىك كەلبەتى بار ءىرى ۇجىمداردىڭ ءبىرى دەپ تانۋىنا ىقپال جاسادى. بۇل جولى ر.قانىبايەۆا ءمارزيا مەن ەليزاۆەتا نيكولايەۆنا رولدەرىمەن بارىپ، وزىندىك باعاسىن العان بولاتىن. جانە دە وزىنە تيەسىلى «قۇرمەت بەلگىسى» وردەنىمەن ماراپاتتالعان.
جاس اكتريسا ر.قانىبايەۆا «اقان سەرى – اقتوقتى» پەساسىنداعى ناۋان حازىرەتتىڭ تىرىدەي كومىلگەن توقالى ءمارزيانىڭ جان ايعايىن كورسەتە بىلگەن. ورىنداۋشىنىڭ بويىنان ومىرگە دەگەن قۇشتارلىق بايقالعان، ياعني حازىرەتتىڭ ىس-ارەكەتى ءۇشىن اشۋ-ىزاعا بۋلىققان كەيىپكەردىڭ كوڭىل-كۇيىن ءدوپ باسىپ، سپەكتاكلدە ءوزىنىڭ كوكەيكەستى ماقساتىن دۇرىس تۇسىنگەن. قويىلىم بارىسىندا اكتەرلىك انسامبلدەن اۋىتقىماي، ءوز كەزەگىنە كەلگەندە شەبەر قارىم-قاتىناسقا ءتۇسىپ وتىرعان.
ءوز كەزەگىندە ر.قانىبايەۆامەن جۇمىس ىستەگەن رەجيسسەر ءا.مامبەتوۆ ونىمەن جۇمىس ىستەۋ قيىندىق تۋدىرمايتىنىن ەسكەرگەن. رەجيسسەر ونىڭ ساحنادا ماقساتسىز جۇرمەيتىن، ءاربىر ارەكەتىن ويشا پايىمداپ الاتىن اكتريسا بولعانىن اتاپ ايتقان. سونىمەن قاتار ءوزىنىڭ نىق ءارى ناقتى، تازا شىعاتىن ءتىل ەرەكشەلىگى مەن جەڭىل قيمىل-ارەكەتتى، فيزيكالىق قيمىل-قوزعالىسى ەركىن ەكەنىن جازعان.
ر.م.قانىبايەۆا اكتريسا بولا ءجۇرىپ ۇستاز دا بولىپ ۇلگەردى. تەاتر الەمىنىڭ قىر-سىرىن تاجىريبە جۇزىندە ءتانىپ-بىلىپ، ەندىگى كەزەكتە ستۋدەنت-اكتەر تاربيەلەپ، ستۋدەنتتەرىمەن ءوزى رەجيسسەر رەتىندە سپەكتاكل قويا باستادى.
«بولاشاق اكتەر مەن رەجيسسەر دايىنداۋدا قاتە جىبەرۋگە بولمايدى، سەبەبى كەيىنگى تەاتر وسىلاردىڭ قولىندا»، - دەپ ر.م.قانىبايەۆا ايتقان بولاتىن. رابيعا مۇقايقىزىن اكتريسا ءارى وقىتۋشى رەتىندە تانيمىز، ال رەجيسسەرلىك قىرىن كوپ ەشكىم بىلە بەرمەيدى، سەبەبى ول ۇلكەن ساحنالارعا قويىلىم دايىنداعان ەمەس، دەگەنمەن دە ستۋدەنتتەرىمەن كوپتەگەن سپەكتاكلدەر قويعان. قانىبايەۆانىڭ رەجيسسەرلىك ونەرى شاكىرتتەرىنە ءبىر مەكتەپ بولىپ تابىلادى. ونىڭ رەجيسسۋرانى قينالماي الىپ كەتۋىنە گيتيس-تە وقىپ جۇرگەن ۋاقىتىندا ورىستىڭ اتاقتى رەجيسسەرلەرى پوپوۆ پەن كنەبلدىڭ دارىستەرى مەن دايىندىقتارى سەبەپ بولدى.
ر.م.قانىبايەۆا ستۋدەنتتەرىمەن ەشقاشان جۇمىس جاساۋدان جالىقپاعان رەجيسسەر. الپىس جىلدىڭ كولەمىندە اكتەر دايارلاۋمەن اينالىسقان ونەگەلى ۇستازدىڭ ورنى ەرەكشە. وسىنشاما جىل ارالىعىندا تەاتر پەداگوگيكاسىنىڭ نەگىزىن قالاپ، تالاي مايتالمانداردى وقىتىپ، قازاق ەلىنىڭ دامۋىنا ءوز ۇلەسىن قوسقان تۇلعا. ول وقىپ-ۇيرەتۋ تاسىلدەرىندە تاجىريبەسى مول، ەڭبەكقور، بار بىلگەنىن جاس جەتكىنشەكتەرگە ۇيرەتۋگە ۇمتىلاتىن وقىتۋشىلاردىڭ شەبەرى رەتىندە ەستە قالادى.
