«ءوزىم جەتىم بولسام دا، ءتىلىم جەتىمسىرەمەسىن»، - دەيدى ەلورداداعى ورىس ءتىلدى تۋ ەتىپ، مەملەكەتتىك ءتىلدى اياق استى ەتكەن اۋرۋحانانى قازاقشا سويلەتكەن  مۇقاعالي. "جەتىم" دەپ كىمدى ايتامىز، اتا-اناسى جوق ادامدى ما؟ جوق، مەنىڭشە، اتا-اناسى، باۋىرلارى بولا تۇرا جالعىز قالعان جان - ول جەتىم. ءمۇقاعاليدىڭ اتا-اناسى جوق، دەسە دە بۇگىنگى كۇنى  قاراپايىم جىگىتتى بارشا قازاق قولدايدى، ونى "باۋىرىم" دەپ توبەگە كوتەرەدى.

تامىزدىڭ اياعىندا استاناداعى №2 قالالىق اۋرۋحاناعا قاتىستى داۋ تۋىندىدى. قازاق ءتىلدى ەمدەلۋشىگە ورىسشا سويلەپ، ونى دۇرىسقا بالاپ، قۇقىن تالاپ ەتكەن وعان دورەكى ءتىل قاتىپ، وزدەرىنىڭ  قازاق تىلىنە دەگەن قۇرمەتسىزدىگىن پاش ەتكەن اۋرۋحانا قىزمەتشىلەرى قوعامنىڭ سىنىنا ۇشىراعان ەدى. جۇرگەن جەرىندە «تەك قازاقشا سويلەيىك» دەگەن ءپرينسيپتى ۇستاناتىن مۇقاعالي قازاق ءتىلى ءۇشىن دارىگەرلەردەن تاياق جەگەن سول ەمدەلۋشى. وسىدان 5-6 كۇن بۇرىن اتالمىش مەكەمەدە تازالىق ساقتاۋشى اپايدان باستاپ مەدبيكەلەرگە دەيىن قازاقتىڭ ءتىلىن، قازاقتىڭ ءمۇقاعاليىن جاۋ كوردى. سەبەبى قازاقستاندا جۇمىس ىستەگەنىمەن مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرمەگەن ولار قازاق تىلىندە سويلەۋدى تالاپ ەتكەن جىگىتتىڭ الدىندا كىشىرەيگىسى كەلمەدى، كەشىرىم سۇراۋدى مازاق ەتۋ دەپ ءتۇسىندى. مۇقاعاليدىڭ تالابى مارسيانداردىڭ ءتىلىن ءبىلۋ ەمەس. ادام بالاسى 27 جىلدا ءوز مەملەكەتىنىڭ ءتىلى تۇرماق قوسىمشا بىرنەشە ءتىلدى مەڭگەرۋگە قاۋقارلى. ياعني ولاردا مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى مەڭگەرەيىك دەگەن نيەت تۇرماق، مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن قۇرمەتكە تولى كوڭىل جوق. 

ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، مۇقاعاليعا 27 تامىز كۇنى قۇلاعىنا وپەراسيا جاسالىپ، سول كۇنى كەشكە «وتولارينگولوگيا» بولىمشەسىنىڭ 9-پالاتاسىنا جاتقىزىلعان. 28 تامىزدا پالاتاعا تازالىق ساقتاۋشى ورىس ايەل كىرىپ، ەمدەلۋشىلەرگە ورىسشا سويلەي باستايدى. مۇقاعالي ءوزىنىڭ ورىسشا تۇسىنبەيتىنىن ايتىپ، مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋىن تالاپ ەتەدى. الايدا ايەل قازاق تىلىندە سويلەي المايتىنىن ايتىپ، ەمدەلۋشىمەن سوزگە كەلىپ قالادى. ارتىنشا پالاتاعا دارىگەر اسحات نيكولايۇلىن ەرتىپ كەلەدى. «دارىگەرىم مەنى قورعايتىن شىعار» دەپ سەنگەن ەمدەلۋشىنىڭ ءۇمىتى اقتالمادى. ءمۇقاعاليدىڭ ايتۋىنشا، دارىگەر ەمدەلۋشىنىڭ وزىنە تاپ بەرگەن. ءتىپتى «قازاقشا سويلە دەپ قاقساي بەرسەڭ، اۋرۋحانادان شىعاسىڭ، شىعارۋ تۋرالى انىقتامانى دا ورىس تىلىندە جازىپ بەرەمىن» دەپ «قوقان-لوقى» كورسەتكەن كورىنەدى. تەك بۇل ىسكە زاڭگەرلەر مەن قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ ارالاسۋىنىڭ ارقاسىندا اۋرۋحانا قىزمەتكەرلەرى سول كۇنى-اق قازاق حالقى مەن ەمدەلۋشى جىگىتتەن كەشىرىم سۇراپ، ءتىلىمىز كەزەكتى جەڭىسىنە جەتكەن بولاتىن.

قازاق ءتىلىن جەڭىسكە جەتەلەگەن مۇقاعالي كىم؟ Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى ءتىل جاناشىرىمەن تىلدەسىپ، اڭگىمە-دۇكەن قۇرعان ەدى.

مۇقاعالي قازاقستان-وزبەكستان شەكاراسىنداعى ناۋاي وبلىسى كەنەميح اۋدانى ۇشتوبە اۋىلىندا تۋىپ، توپىراعىندا اۋناپ ءوستى. جاستايىنان اتا-اناسىنان ايىرىلعان. ەسىن ەندى بىلە بەرگەندە اكەسى قايتىس بولىپتى. اكەسى مەكتەپ ديرەكتورى بولىپ قىزمەت اتقارعان. وقۋشىلارىنىڭ قازاق ءتىلدى بولىپ تاربيەلەنۋىنە كوپ كوڭىل بولگەن ەكەن. اراعا ەكى جىل سالىپ جارىنىڭ جوقتىعىنا كوندىگە الماعان التى بالانىڭ اناسى قايعىدان اجال قۇشىپتى. الايدا بۇل قايعى 6 باۋىردىڭ ساعىن سىندىرعان جوق، بىر-بىرىنە دەمەۋ بولىپ، ءبىرىن-بىرى جەتەلەپ تەك العا قادام باسۋلارىنا سەبەپ بولدى. 

اۋىلداعى وقۋىن ءتامامداعان مۇقاعالي تۋعان-تۋىسى جوق الماتىعا جول تارتادى. وندا ەكى-ۇش جىلداي جۇمىس ىستەپ، استاناعا اتتانىپ، ەلوردالىق بولۋعا نيەتتەنەدى. 2013 جىلى «تاۋەكەل» دەپ استانانىڭ ۆوكزالىنان ءبىر-اق شىعادى. قالادا تۋىستارى بولعانىمەن ولارعا ماسىل بولعىسى كەلمەگەن مۇقاعالي كەي كۇندەرى ۆوكزالدا قونىپ جۇرگەن ەكەن. ءناپاقاسىن تاۋىپ جەۋ ءۇشىن قوعامدىق كولىكتەردە باقىلاۋشى بولىپ جۇمىس ىستەدى. وندا دا تىلىمىزگە ءسىڭىپ كەتكەن «وستانوۆكا» نەمەسە كوشەلەردىڭ ورىسشا اتاۋلارىن (ابايا-پراۆدا، تولە بي-لەنينا) بۇل ازامات تەك قازاقشا اتاپ ءجۇرىپتى.

مۇحتار شاحانوۆتىڭ كەشىندە. مۇقاعالي قازاقى اندەرگە كومكەرىلگەن كەشتەرگە بارعاندى ۇناتادى.

«اكەم ءبىزدى قازاقشا تاربيەلەدى. ەڭ باستىسى، قازاقستاندا تۇرامىز. مەملەكەتتىك ءتىلىمىز – قازاق ءتىلى. نەگە ورىس تىلدىلەرگە جاعىمپازدانامىز. نەگە ولاردىڭ قامىن ويلايمىز؟ كىمنەن جاسقانامىز؟ بۇل جەر، بۇل ەل بىزدىكى ەمەس پە؟ مەن قوعامدىق كولىكتەردە ورىس ۇلتىنىڭ ازاماتتارى وتىرسا دا، تەك قازاق تىلىندە سويلەيتىنمىن. مەنەن ورىسشا سۇراسا، مەن قازاقشا جاۋاپ بەرەتىنمىن. اشۋلانادى، ءبىر سويلەيدى، ەكى سويلەيدى، كەيىن وزدەرى-اق ۇيرەنىپ كەتەدى. ءبارى ءوز قولىمىزدا. ءبىز قازاقشا سويلەسەك، ولار دا ءبىزدىڭ ىعىمىزعا قاراي جىعىلاتىن بولادى»، - دەيدى مۇقاعالي.

مۇقاعالي ءقازىر «نوستالگيا» بالمۇزداق فيرماسىندا ءتوراعا بولىپ قىزمەت اتقارادى. جۇرت «موروجەننوە» دەسە، مۇقاعالي «بالمۇزداق» دەيدى، جۇرت «حولوديلنيك» دەسە، مۇقاعالي «توڭازىتقىش» دەيدى، «ماگازين» دەسە، «دۇكەن» دەيدى. ءمۇقاعاليدىڭ ارقاسىندا دۇكەن قىزمەتكەرلەرىمەن جاسالاتىن كەلىسىمشارتتار بۇگىندە قازاق تىلىندە جۇرگىزىلەدى ەكەن.    

مۇقاعالي سپورتقا دە دەن قويعان ازامات. گرەپپلينگپەن اينالىسادى

وعىز دوعان، زاڭگەر جاسۇلان يسا باستاعان بىرنەشە قوعام بەلسەندىلەرىمەن قوسىلىپ جۇمىس ىستەۋدى مۇقاعالي نيەت ەتىپ وتىر. 

«جوسپار قۇرىپ، جۇيە قالىپتاستىرىپ الامىز دا، سول جۇيەمەن جۇمىس جاسايمىز. قازاق ءتىلىن قولدانبايتىن مەكەمەلەرگە ءتىلدى ەنگىزەمىز، ءتىل ماسەلەسىندە قۇقىعى تاپتالعان قازاقتاردى قورعايمىز، قولدايمىز. ءتۇبى قازاق ءتىلى جەڭىسكە جەتپەيتىنشە، ءبىز دە تىنىشتىق تاپپايمىز»، - دەيدى مۇقاعالي بالقىبايەۆ.

جاسى وتىزعا تاياپ قالعانىمەن، جۇرەگىنىڭ جارتىسىن ءالى كەزدەستىرمەگەن. شاڭىراعىن بەرەكەلى ەتەتىن ارۋدى ءالى ىزدەپ ءجۇر. ءمۇقاعاليدىڭ باستى قالاۋى – جارى قازاقى تاربيەلەنگەن بولۋى كەرەك.

ءوزى جايلى كوپ ايتپاسا دا، ۇلتى ءۇشىن قىزمەت ەتۋدە ەشتەڭەدەن تايىنبايتىن جىگىت. ءتىپتى جەر ماسەلەسىندە دە قوعام بەلسەندىلەرىمەن بىرىگىپ، جەردىڭ شەت ەلگە ءوتىپ كەتپەۋى ءۇشىن كۇرەسكەن ەكەن. ءوزى سەكىلدى ۇلت، ءتىل ءۇشىن كۇرەسەتىن ازاماتتارمەن دوس بولۋعا تىرىسادى. جەڭىسكە جەتۋ ءۇشىن سولارمەن بىرىگىپ ارەكەت ەتەدى. دوستارىم كوپ بولسا ەكەن دەپ ارماندايدى ول.

«ورىسشا سويلەي الماساڭ، قالاي جۇمىس ىستەپ ءجۇرسىڭ؟» دەپ تاڭ قالاتىندار كوپ. ءبىراق مەن نەگە ورىسشا سويلەي الماعانىما ۇيالۋىم كەرەك. قازاقتار وسىنداي ويدان ارىلسا يگى. كەرىسىنشە قازاق ءتىلىن بىلمەيتىندەر ۇيالسىن. ەشكىمنەن جاسقانبايىق، كۇرەسەيىك»، - دەپ ءسوزىن قورىتىندىلادى مۇقاعالي.

«اۋرۋحاناداعى جەڭىس مەنىكى ەمەس، حالىقتىكى»، - دەگەن جىگىت ءوزىن قولداعان بارشا قازاقستاندىقتارعا العىس ءبىلدىردى.