وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ شىعىس بەتكەيىن بويلاعان تۇلكىباس اۋدانىندا 110 مىڭنان استام حالىق تۇرادى. اتالعان اۋداندا كوگىلدىر وتىن مەن اۋىزسۋ ماسەلەسى تۇبەگەيلى شەشىلگەن.
تابيعاتى تاماشا تۇلكىباستا جىل وتكەن سايىن سان مىڭداعان تىرلىك اتقارىلىپ، ەل ءىشى قۋانىشقا بولەنۋدە. ات باسىن بۇرا قالساڭىز، «جەر ءجانناتى وسى ەكەن-اۋ» دەرسىز. كوك اسپانمەن تالاسقان تاۋلارى، سىڭعىرلاي اققان وزەن سۋلارى، جاسىل جەلەك ورانعان مايسالارىمەن ماسايا بەرەسىز. ءبىز وسىعان وراي تۇلكىباس اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى وتەپباي امالبەك ۇلى ماتكەريموۆكە جولىعىپ، ايماقتا اتقارىلعان جۇمىستار جونىندە سۇراعان ەدىك. 
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ تۋرالى» زاڭىن باسشىلىققا الا وتىرىپ، جۇمىسپەن قامتۋ سەكتورى 2015 جىل­دىڭ 10 ايىندا تومەندەگىدەي جۇمىستار اتقار­دى.
2015 جىلدىڭ ون ايى بويىنشا 2245 جۇمىس­سىز ازامات جۇمىس ىزدەپ حابارلاسىپ، 2081 جۇ­مىس­سىزدىڭ تۇراقتى جۇمىسقا ورنالاسۋىنا ىق­پال جاسالىندى. اتاپ ايتار بولساق، مەكتەپ پەن بالاباقشاعا – 210 ادام؛ كولىك جانە باي­لانىس سالاسىنا – 30 ادام؛ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا – 80 ادام؛ اۋىلشارۋاشىلىق سالاسىنا – 68؛ باسقا مەكەمەلەرگە 1856 ادام.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2001 جىلعى 23 قاڭتارداعى «جۇمىسپەن قامتۋ تۋرالى» №149 زاڭىنا جانە تۇلكىباس اۋدانى اكىمدىگىنىڭ 2014 جىلعى 10 جەلتوقسانداعى «2015 جىلى قوعامدىق جۇمىستاردى جەرگىلىكتى بيۋدجەت قاراجاتى ەسە­بىنەن ۇيىمداستىرۋ جانە ونىڭ كولەمى تۋرالى» №711 قاۋلىسىنا سايكەس، 2015 جىلعا اقىلى قو­عامدىق جۇمىستاردى ۇيىمداستىرۋعا 18598 مىڭ تەڭگە قارجى ءبولىنىپ، 565 ادامدى قوعامدىق جۇمىستارمەن قامتۋ جوسپارلانعان بولاتىن. 2015 جىلدىڭ 10 ايىندا 573 ادام قوعامدىق جۇمىسقا تارتىلدى، ونىڭ ىشىندەگى 35 ازاماتى مۇگەدەك. 2015 جىلدىڭ باسىنان 166 مۇگەدەكتىڭ تۇراقتى جانە ۋاقىتشا جۇمىسقا ورنالاسۋىنا ىقپال جاسالىندى.    
تۇلكىباس اۋدانىندا 19 ۇوس ارداگەرى، 31 ۇوس مۇگەدەگىنىڭ جەسىرى جانە 1445 تىل ەڭبەك­كەرلەرى تۇرادى. بارلىق ارداگەرلەر «1941–1945 جىلدارداعى جەڭىسكە 70 جىل» مەرەكەلىك مە­دال­دارمەن ماراپاتتالدى. سونىمەن قاتار 1941 – 1945 جىلدارداعى ۇلى وتان سوعىسىنداعى جەڭ­ءىس­ءتىڭ 70 جىلدىق مەرەكەسىنە وراي 22 ۇوس ارداگەرىنىڭ، 31 ۇوس مۇگەدەگىنىڭ جەسىرلەرىنىڭ جانە 1445 تىل ەڭبەككەرلەرىنە وبلىستىق، جەر­گىلىكتى جانە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن ءبىر جول­عى ماتەريالدىق كومەكتەر بەرىلدى. 11 ۇوس اردا­گەرىنىڭ جانە 6 جالعىزباستى قاريامەن ۇوسم جەسىرىنىڭ بارلىعى 2500 مىڭ تەڭگەگە تۇرعىن ۇيلەرى جوندەلدى. 21 ۇوس ارداگەرلەرى 136،5 مىڭ تەڭگەگە باسىلىمدارعا تەگىن جازدى­رىل­دى. جىل باسىنان ارداگەرلەرگە وبلىستىق بيۋدجەت ەسە­بىنەن شىمكەنت قالاسىنداعى ار­داگەرلەر ۇيىنە 153 جولداما، «مەيىر» ارداگەرلەر ۇيىنە 153 جولداما، جەكە وڭالتۋ باعدارلاماسى نەگىزىندە «سارىاعاش» شيپاجايىنا – 73 جولداما، «كۇل­پارشىن» شيپاجايىنا – 25 جول­داما، «ءبىر­كولىك» شيپاجايىنا – 15 جولداما، «مانكەنت» شيپاجايىنا – 21 جولداما، «اقسۋ-جاباعىلى» شيپاجايىنا – 34 جولداما، «ارىس» شيپا­جاي­ىنا – 64 جولداما، «سپۋتنيك» دەمالىس ورنىنا 9 جولداما بەرىلدى. اۋداندىق بيۋدجەت ەسەبىنەن «اقسۋ-جاباعىلى» شيپاجايىنا 157 جولداما ساتىپ الىنىپ، ارداگەرلەر مەن مۇگە­دەكتەردىڭ ساۋىقتىرىلۋى ۇيىمداستىرىلۋدا. شىمكەنت قالاسىنداعى مۇگەدەكتەردى وڭالتۋ ورتالىعىنا 29 مۇگەدەككە جولداما بەرىلدى. 2015 جىلى 36 ءمۇ­گەدەككە 3 ىمداۋ ءتىلىنىڭ مامانى (سۋر­دواۋدار­ما­شى) بەكىتىلىپ، ىمداۋ ءتىلى مامانىنىڭ قىزمەتى ءۇشىن 2601 مىڭ تەڭگە قارجى ءبولىنىپ، تولىق يگەرىلدى.
2015 جىلى ءجۇرىپ-تۇرۋى قيىن ءى توپتاعى 81 مۇگەدەككە 57 جەكە كومەكشى بەكىتىلىپ، بۇگىنگى تاڭدا قىزمەت كورسەتۋدە، جەكە كومەكشىلەردىڭ قىزمەتى ءۇشىن 5831 مىڭ تەڭگە قارجى ءبولىنىپ، تولىق يگەرىلدى. جىل باسىنان 70 مۇگەدەككە پرو­تەزدىك-ورتوپەديالىق بۇيىمدار الۋعا جول­داما، 19 مۇگەدەككە ەستۋ اپپاراتىن الۋعا جانە 2 ءمۇ­گەدەككە ەستۋ اپپاراتىن جوندەۋگە جولداما، 51 مۇگەدەكتىك قولاربا، دەمەۋشىلەر ەسەبىنەن 1 ءمۇ­گە­دەكتىك قولاربا جانە 27 مۇگەدەككە تيفلو­تەحنيكالىق، 42 مۇگەدەككە سۋردوتەحنيكالىق قۇ­رالدار تاراتىلىپ بەرىلدى. مۇقتاج مۇگە­دەكتەردى گيگيەنالىق زاتتارمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن 2015 جىلعا اۋداندىق بيۋدجەتتەن 13017،2 مىڭ تەڭگەگە جانە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 9033 مىڭ تەڭگەگە جايالىق ساتىپ الىنىپ، 368 مۇگەدەككە تاراتىلىپ بەرىلۋدە. 15 اقپان كەڭەس اسكەرىن اۋعان جەرىنەن شىعارعان كۇنىنە وراي 53 اۋعان سوعىسىنىڭ جاۋىنگەرلەرىنە 10 مىڭ تەڭگەدەن ءبىرجولعى ماتەريالدىق كومەك بەرىلدى. 26 ءساۋىر چەرنوبىل اپاتىن جويۋعا قاتىسقان 15 ازاماتقا 10 مىڭ تەڭگەدەن 150 مىڭ تەڭگە ءبىر جولعى ماتەريالدىق كومەك بەرىلدى. 1 قازان حالىقارالىق قارتتار مەن مۇگەدەكتەر كۇنىنە وراي ەستىمەيتىندىگى بويىنشا 20 مۇگە­دەككە، زاعيپتىعى بويىنشا 25 مۇگەدەككە، از قامتاما­سىز ەتىلگەن ءى-ىى توپتاعى 55 مۇگەدەككە جانە 107 توقسان جاستان اسقان قارتقا 5 مىڭ تەڭگەدەن ءبىر جولعى ماتەريالدىق كومەك بەرىلدى.
مەكەمەنىڭ الەۋمەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ كۇتىمىندە 105 جالعىزىلىكتى قارتتار مەن مۇگە­دەكتەر، 18 جاسقا دەيىنگى 124 مۇمكىندىگى شەكتەۋلى مۇگەدەك بالا جانە 18 جاستان اسقان پسيحو­نيەۆ­رو­لو­گيالىق اۋرۋى بار 80 مۇگەدەك كۇتىمگە الىندى.
 ءبىلىم سالاسى بويىنشا اۋداندا 42 ورتا، 6 نەگىزگى، 8 باستاۋىش ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى بار. تۇلكىباس اۋداندىق ءۇش تىلدە وقىتىلاتىن دارىندى بالالارعا ارنالعان مەكتەپ-ينتەرناتى جۇمىس اتقارادى. سونىمەن قاتار مەكتەپتەن تىس «بالالار ونەر مەكتەبىندە» – 500 وقۋشى، «جاس تۋريستەر» ستانساسىندا 225 بالاعا قوسىمشا ءبىلىم بەرىلەدى. 
2014 جىلى وبلىستىق بيۋدجەت ەسەبىنەن «ال­عاباس» اۋىلىندا 378 474 مىڭعا 200 ورىندىق، جيىنباي اۋىلىندا 373 242 مىڭعا 200 ورىن­دىق، ەڭبەك اۋىلىندا 380 000 مىڭعا 200 ورىن­دىق جانە 150 ورىندىق ءسارىتور اۋىلىندا 302 996،14 مىڭ ءبولىنىپ پايدالانۋعا بەرىلسە، 289 148 مىڭ­عا جاڭاتالاپ، 303 472 مىڭعا ش.مۇرتازا مەكتەبى مەن اۋدان ورتالىعىندا رەسپۋبلي­كا­لىق بيۋدجەت ەسەبىنەن 280 000 مىڭعا 280 ورىن­دىق بالاباقشا قۇرىلىستارى مەن جەرگىلىكتى بيۋدجەت ەسەبىنەن اپاتتىق جاعدايدىڭ الدىندا تۇرعان ءال-فارابي مەكتەبىنىڭ 150 ورىندىق جاڭا مەك­تەپ قۇرىلىسى جۇرگىزىلۋدە. اۋدان ور­تالىعىن­داعى وقۋشىلار ورنىنىڭ تاپشىلىعىن جويۋ ماقساتىندا «جانكەنت» مولتەكاۋدانىندا 600 ورىندىق جاڭا مەكتەپ قۇرىلىستارىنىڭ جوبا­لىق-سمەتالىق قۇجاتتارى دايىندالىپ، وبلىس­تىق بيۋدجەت ەسەبىنەن بيىلعى جىلعا 30 ملن تەڭگە ءبولىنىپ، بۇگىنگى كۇنى قۇرىلىسى ءجۇرۋ­دە. 2009 جىلى 3 مەكتەپ، 2010 جىلى 2 مەكتەپ، 2011 جىلى 1 مەكتەپ، 2012 جىلى 4 مەكتەپ، 2013 جىلى 1 مەكتەپ پەن 1 بالاباقشا قۇرىلىستارى سالى­نىپ، پايدالانۋعا بەرىلدى. ونىڭ ىشىندە 3 اپاتتى مەكتەپتەردىڭ ماسەلەسى شەشىلدى.
اۋدانداعى 56 مەكتەپتىڭ ىشىندەگى ساماننان سالىنعان جانە ىڭعايلاستىرىلعان مەكتەپتەر سانى جوعارىدا اتالعان جۇمىستاردىڭ ەسەبىنەن ازايىپ وتىر.
قازىرگى تاڭدا اۋدانداعى 30 بالاباقشادا 3905 بالا، مەكتەپ جانىنداعى 37 شاعىن ورتا­لىقتا 1534 بالا، بارلىعى 3-6 جاستاعى بالا سانى – 5439، قامتۋ پايىزى 78،58%-دى قۇرادى. 2015 جىل­دىڭ سوڭىنا دەيىن جوسپار بويىنشا 1305 بالا قامتۋ جوسپارلانعان، جوسپار بويىنشا جىل سوڭىنا دەيىن 500 بالا قامتىلاتىن بولسا، قامتۋ پايىزى 85،81%-دى قۇرايتىن بولادى. 
 2016 جىلى 5 ەلدى مەكەنىنەن جەكەمەنشىك با­لاباقشا اشۋ ءۇشىن 500 بالا قامتىلۋ جوس­پار­لانعان. 
 پەداگوگ كادر بويىنشا قازىرگى كەزدە اۋداندا 2454 پەداگوگ ءبىلىم بەرۋدە. جوعارى بىلىمدىلەر – 2361 ءمۇعالىم. ورتا ارناۋلى بىلىمدىلەر – 93 ءمۇعالىم. 
ولاردىڭ 345ء-ى (14%) جوعارى بىلىكتىلىك سا­ناتتى، 807ء-ى (33 %) ءبىرىنشى ساناتتى، 717ء-ى (29 %) ەكىنشى ساناتتى، 585ء-ى (24%) ساناتسىز ءمۇعالىم­دەر. 2454 پەداگوگتىڭ 1-ەۋى «قۇرمەت» وردەنىمەن، 6-اۋى «ى.التىنسارين» بەلگىسىمەن، 13ء-ى «ق ر ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى»، 13ء-ى قر-دىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ قۇرمەتتى قىزمەتكەرى بەلگىسىمەن ماراپاتتالعاندار.
بيىلعى وقۋ جىلىندا ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەس­تىلەۋ اۋدان ورتالىعىنداعى تۇلكىباس اگروبي­زنەس جانە ساياحات كوللەدجى بازاسىندا ورنالاس­قان ۇبت وتكىزۋ پۋنكتىندە 2 لەكتە، ياعني 2 جانە 4 ماۋسىم كۇندەرى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ «ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋدى وتكىزۋ قاعيدالارى» نەگىزىندە ءوتتى.
بۇل سىناققا اۋدانداعى 1064 مەكتەپ ءبىتىرۋ­ءشىنىڭ 839-ى (81،3%، وتكەن جىلى 77 %) ءوتىنىش بەردى، ونىڭ 741ء-ى قازاق، 98ء-ى ورىس تىلىندە. 836 وقۋ­شىنىڭ ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋدىڭ قورى­تىندىسى بويىنشا ورتا بالل – 82،9 (وتكەن جىلى – 74.43). 
ۇبت قورىتىندىسى بويىنشا تۇلكىباس دارىن مەكتەبىنىڭ وقۋشىسى لاۋرا ابدازيموۆا 125 بالل جينادى. ۇبت قورىتىندىسى بويىنشا 167 وقۋشى (20 %) 100 جانە 100-دەن جوعارى، 33 وقۋشى (3،9 %) 50 بالدان تومەن جيناعان. ال كونكۋرستىق بالدان تومەن 92 (11 %) ءبىتىرۋشى بار.
پرەزيدەنت قازاقستان حالقىنىڭ تۇراقتى تۇردە سپورتپەن شۇعىلدانۋى 2020 جىلعا دەيىن 30 پايىزعا جەتكىزۋ كەرەكتىگىن ايتقانى بەلگىلى. قا­زىرگى تاڭدا اۋداندا تۇراقتى تۇردە سپورتپەن شۇعىلدانۋشىلار سانى 23،5 پايىزعا جەتتى. 
اۋداندا 3 سپورت مەكتەبى حالىققا قىزمەت ەتەدى. وسى اتالعان 3 سپورت مەكتەبىندە 1 699 وقۋ­شى سپورتتىڭ 13 تۇرىنەن 14 اۋىلدىق وكرۋگ­تەردە قامتىلعان. 
سالاۋاتتتى ءومىر سالتىن ناسيحاتتاۋ ماق­سا­تىندا 2015 جىلدىڭ 9 ايىندا جوسپار جانە جوس­پاردان تىس 251 سپورتتىق ءىس-شارا وتكىزىلدى. اتال­عان ءىس-شاراعا 26 300 ادام قامتىلدى.
تۇلكىباس اۋدانىنىڭ مادەنيەت جانە تىلدەردى دامىتۋ جونىندەگى بولىمىنە قاراستى 1 اۋداندىق مادەنيەت ءۇيى، 8 اۋىلدىق مادەنيەت ءۇيى، 17 اۋىلدىق كلۋبى، 2 اۋداندىق كىتاپحانا جانە 24 اۋىلدىق كىتاپحانا، بارلىعى 52 مادەنيەت مە­كەمەسى اۋدان حالقىنا مادەني قىزمەت كور­سەتەدى. ەل ىشىندە ونەردى دامىتۋ، تانىتۋ، جاس­تار­دى مادەنيەتكە شاقىرۋ ماقساتىندا 2015 جىلدىڭ 10 ايىندا 1721 مادەني ءىس-شارا وتكىزىلدى.

دەرەككوز: ايقىن-اقپارات