مەملەكەت باسشىسى ن.نازاربايەۆتىڭ 5 ينستيتۋتتىق رەفورماسىن جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتالعان «100 ناقتى قادام» باعدارلاماسىندا رەسپۋبليكامىزدا عىلىمدى دامىتۋ ماسەلەلەرىنە اسا نازار اۋدارىلادى.
وسىعان بايلانىستى م.ح.دۋلاتي اتىنداعى تاراز مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ جانىنان قۇرىلعان ۇلتتىق عىلىمي كەڭەستىڭ ءتوراعاسى ماحمەتعالي سارىبەكوۆتەن سۇحباتتاسقان ەدىك. 
– ماحمەتعالي نۇرعالي ۇلى، «100 ناقتى قادام» باعدارلاماسىنىڭ 64-قادامىندا «عى­لىمي جانە عىلىمي تەحنيكالىق قىزمەت ءنا­تيجەلەرىن كوممەرسيالاندىرۋ تۋرالى» زاڭدى ازىرلەۋ قاراستىرىلعان. وسى زاڭنىڭ قاجەت­تىلىگى قانداي؟ بۇل باعىتتا قانداي جۇ­مىستار اتقارىلدى؟
– ءسىز ايتىپ وتىرعان زاڭدى ءبىلىم جانە عىلىم قىزمەتكەرلەرى كوپتەن كۇتكەن. سەبەبى، وسى كۇنگە دەيىن عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىس­تار­دىڭ ناتيجەلەرىن ناقتى وندىرىسكە ەنگىزۋ ءما­سەلەسى زاڭدى تۇردە شەشىلمەي كەلەدى. ناق­تى ايتساق، عىلىمي جوبالاردىڭ ناتيجەلەرىن وندىرىسكە ەنگىزۋ مەحانيزمىن رەتتەيتىن نور­ماتيۆتىك قۇجات بولعان جوق. ال سونداي قۇجات بولماعاندىقتان، وسى جۇمىستى قارجىلان­دىرۋ ماسەلەسى دە تولىق شەشىلمەدى. سون­دىق­تان وسى زاڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى عىلىمي جانە عىلىمي تەحنيكالىق قىزمەت­ء-تىڭ ناتيجەلەرىن كوممەرسيالاندىرۋ جۇيە­ءسى­ءنىڭ قىزمەتىن جۇزەگە اسىرۋعا بايلانىستى قوعامدىق قاتىناستاردى، سونداي-اق كوممەر­سيالاندىرۋ پروسەستەرى مەن عىلىمي جانە عىلىمي-تەحنيكالىق قىزمەتتىڭ ناتيجەلەرىن كوممەرسيالاندىرۋدىڭ مەملەكەتتىك كەپىلدىك بەرىلگەن قولداۋ تەتىكتەرىن رەتتەيتىن بولادى. 
زاڭ جوباسىن ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مي­نيسترلىگى دايىنداپ، ق ر پارلامەنتىندە قا­رالىپ، ەلباسىنا جىبەرىلدى. 
2015 جىلدىڭ 31 قازانىندا قازاقستان رەس­پۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.نا­زار­بايەۆ بۇل زاڭعا قول قويدى.
– ءسىز باسقارىپ وتىرعان ۋنيۆەرسيتەتتىڭ عىلىم سالاسىنداعى جەتىستىكتەرى قانداي؟
– ەلباسى يننوۆاسيالىق زەرتتەۋلەردى دامىتۋدىڭ جاڭا ساياساتىن ۇسىندى. 
«جاڭا تەحنولوگيالىق تولقىن جالىنا جارماسىپ، تەڭدەسسىز يننوۆاسيالار جاساۋ بارلىق ەلدىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. سون­دىقتان اۋقىمدى حالىقارالىق عىلىمي-زەرت­تەۋ جوبالارىنا قاتىسۋىمىز قاجەت» دەپ كور­سەتتى ن.نازاربايەۆ.
تارمۋ حالىقارالىق ءبىلىم بەرۋ كەڭىس­ءتى­گىندە ينتەگراسيانى تەرەڭدەتۋ، وقىتۋشى­لار­دىڭ عىلىمي-زەرتتەۋ مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋ جانە ءبىلىم الۋشىلاردىڭ اكادەميالىق ۇت­قىرلىعىن دامىتۋ ماقساتىندا شانحاي ىن­تىماقتاستىق ۇيىمى ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ (شىۇۋ) جەلىسىنە رەسمي تۇرىندە قابىلداندى. 
ياعني ۋنيۆەرسيتەت ستۋدەنتتەردى جوعارى جانە جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىن ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى بويىنشا 3 ماماندىقتان «سۋ رەسۋرستارى جانە سۋدى پايدالانۋ»، «جەردى مەليوراسيالاۋ، باپتاۋ جانە قورعاۋ» جانە «گيدروتەحنيكالىق قۇرىلىس جانە عيما­رات­تار» شىۇۋ شەڭبەرىندە وقىتۋدى ۇسىناتىن بولادى.
سونىمەن قاتار ۋنيۆەرسيتەت بەلارۋس-قازاقستان ءعىلىمي-بىلىم كونسورسيۋمىنا مۇشە. كونسورسيۋم اياسىندا بەلارۋس جوعارى وقۋ ورىندارىمەن بىرگە 8 جوبا ازىرلەنۋدە. ۇسىنىلعان جوبالاردىڭ ىشىندە جامبىل ايماعى ءۇشىن «ءداندى داقىلداردى قايتا وڭدەۋ نەگىزىندە جاڭا تۇرپاتتاعى ونىمدەر الۋ ءۇشىن تەحنيكالار مەن تەحنولوگيالار ازىرلەۋ» جوبا­سىنىڭ ماڭىزى ەرەكشە. بۇل جوبادا ءداندى داقىلداردى سۇرىپتاۋ كوەففيسيەنتىن 93-96 %-عا جەتكىزەتىن امبەباپ تەحنولوگيالىق نوبايى بويىنشا ءداندى داقىلداردى وڭدەۋدىڭ رەسۋرس ۇنەمدەۋ تەحنولوگياسىن جانە جاڭا تەحنيكاسىن ەنگىزۋ قاراستىرىلعان. جوبا جامبىل وبلىسىندا ءداندى داقىلداردى ءوڭ­دەيتىن جانە ۇن ونىمدەرىن شىعاراتىن كاسىپ­ورىنداردىڭ قاتىسۋىن جانە قولداۋىن قاجەت ەتەدى. 
تاعى دا باسقا اۋقىمدى عىلىمي جوبا­لاردىڭ ءبىرى – م.ح.دۋلاتي اتىنداعى تارمۋ جانە بەلارۋس ۇلتتىق تەحنيكالىق ۋنيۆەر­سيتەتىنىڭ عالىمدارى قاتىساتىن «عيمارات­تاردىڭ قادالىق ىرگەتاستارىن قالاۋ ءۇشىن رەسۋرس ۇنەمدى ۇڭعىمالى تەمىربەتوندى قادا­لاردى تاجىريبەلىك ساراپتاۋ جانە ازىرلەۋ» جوباسى. سوققىعا شىدامدى جانە ەكونومي­كالىق ءتيىمدى، تمد-دا جانە الىس شەتەلدەردە تەڭدەسى جوق بەرىك قادالار وتاندىق قۇرىلىس سالاسىنىڭ يننوۆاسيالىق دامۋىنىڭ جاڭا بەلەسكە كوتەرىلۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل جو­باعا بايلانىستى ۋنيۆەرسيتەت «پەتروقا­زاقستان قۇمكول رەسورسيز» اق-مەن كەلىسىم-شارتقا تۇردى. 
2015 جىلدىڭ 15 ساۋىرىندە تارمۋ ۋني­­ۆەرسيتەتتەردىڭ ەۋرازيالىق اسسوسياسياسى­-نا تولىققاندى مۇشەسى رەتىندە قابىلداندى. بۇل ءبىزدىڭ عالىمدارىمىزعا جاڭا عىلىمي جوبالاردى وسى اسسوسياسيا اياسىندا ورىن-
داۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
– ءبىز بىلەتىندەي، تاراز مەملەكەتتىك ۋني­ۆەرسيتەتى وڭتۇستىك وڭىردە ەڭ ءىرى پاتەنت يەلە­ءنۋشى. وسى عىلىمي جاڭالىقتاردىڭ ناقتى وندىرىسكە ەنگىزۋ جاعدايى قالاي؟ 
– وتە ورىندى سۇراق قويدىڭىز. جالپى ايتقاندا، عىلىم مونوگرافيا نەمەسە ديس­سەرتاسيا ءۇشىن كەرەك ەمەس، عىلىم قاراپايىم حالىقتىڭ ءومىر ساپاسىن جاقسارتۋعا باعىت­تالۋى قاجەت. تارمۋ ءبىزدىڭ وڭىردە ەڭ ءىرى پاتەنت يەلەنۋشى بولىپ تابىلادى. جىل سايىن ۋنيۆەرسيتەت عالىمدارى جاڭا قۇرىل­عىلار مەن جابدىقتارعا، مەحانيزمدەرگە، قۇ­رىلىس ماتەريالدارىنا ورتا ەسەپپەن 30-دان ق ر يننوۆاسيالىق پاتەنتىن جانە اۆتورلىق كۋالىكتەرىن الادى. وكىنىشكە قاراي، ولاردىڭ كوبىسى قاعاز جۇزىندە قالىپ، ناقتى وندىرىسكە ەنگىزىلمەي كەلەدى.
جامبىل وبلىسىندا پاتەنت يەلەنۋشىلەر قاتارىندا م.ح.دۋلاتي اتىنداعى تارمۋ-دەن باسقا «قازاق سۋ شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى» ج ش س، جامبىل جوبالاۋ ينستيتۋتى، تاراز يننوۆاسيالىق-گۋماني­تارلىق ۋنيۆەرسيتەتى جانە ءبىرقاتار ۇيىمدار بار. 
وبلىستاعى جوعارى وقۋ ورىندارى مەن ۇيىمدارىندا كوپتەگەن پاتەنتتەر مەن اۆتور­لىق كۋالىكتەردىڭ شوعىرلانعانىن ەسكەرە وتى­رىپ ولارعا كوممەرسيالاۋ بويىنشا ىرىكتەۋ جۇرگىزۋ ءۇشىن جامبىل وبلىسى اكىم­دىگىنىڭ اياسىندا ارنايى ايماقتىق تالداۋ ورتالىعىن (اسو) قۇرۋ قاجەت.
اتالعان ايماقتىق تالداۋ ورتالىعىنىڭ جۇمىسىنا عالىمدار، ەكونوميستەر، بيزنەس، كاسىپورىن وكىلدەرى جانە مۇددەلى تۇلعالار قاتىسۋى ءتيىس. تارمۋ ءوزىنىڭ ماماندارىنىڭ قىزمەتىن ۇسىنۋعا جانە اتالمىش ورتالىقتىڭ ءتيىمدى جۇمىسى ءۇشىن ۋنيۆەرسيتەت بازاسىندا قولايلى جاعداي جاساۋعا دايىن.
ەلباسى بىرنەشە رەت عىلىم مەن بيزنەستىڭ تولىققاندى كووپەراسياسىن ىسكە اسىرۋ قا­جەتتىگىن ايتتى. بۇل ۇسىنىس «100 ناقتى قا­دام» باعدارلاماسىنىڭ 63-قادامىندا دا كورسەتىلگەن. سەبەبى، نەگىزگى ماقسات – ايماق­تاردا عىلىمدى قاجەت ەتەتىن ەكونوميكانى دامىتۋ.
– ۋنيۆەرسيتەتتەگى عىلىمنىڭ دامۋى زەرت­حانالىق بازاعا دا بايلانىستى. وسى ورايدا ۋنيۆەرسيتەتتە قانداي جۇمىستار اتقارىلىپ جاتىر؟ 
– ۋنيۆەرسيتەتتىڭ دامۋ ستراتەگياسىنا سايكەس ءار جىلى زەرتحانالىق بازانىڭ دا­مۋىنا 180-200 ملن تەڭگە بولىنەدى. سوڭعى ەكى جىلدىڭ ىشىندە 15 كافەدرانىڭ زەرتحانالارى جاڭا قۇرال-جابدىقتارمەن تولىقتىرىلدى. 
مىسالى، «سۋ رەسۋرستارى» كافەدراسىنا ۇلىبريتانيادان گيدروقۇرىلىمداردىڭ ءقاۋىپ­سىزدىگىن زەرتتەيتىن ارنايى زەرتحانا الى­نىپ ورناتىلدى. 
«بيولوگيا» كافەدراسىندا تابيعي ماتە­ريالداردان ونىمدەردى دايىنداۋ تەحنولو­گيا­سىن ىسكە اسىرۋ ماقساتىمەن جاڭا زەرتحانا جابدىقتالدى. بۇل زەرتحانادا مويىنقۇم اۋدانىندا وسەتىن سيستانحە (ساي ساعىزى) تا­مىرىنان تاماق جانە كوسمەتولوگيا ونىمدە­ءرىن دايىنداۋ تەحنولوگياسى زەرتتەلىپ جاتىر. 
«نانوينجەنەرلىك لابوراتوريا» ارنايى پرەسس-ماشينالارمەن جابدىقتالدى. وسى قۇرىلعىلار ارقىلى قۇرىلىس ماتەريال­دار­دىڭ ساپاسىن ساراپتامادان وتكىزۋگە تولىق مۇمكىندىك الىپ وتىرمىز. 
– اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
سۇحباتتاسقان 
ەرمان ابدييەۆ،
جامبىل وبلىسى

دەرەككوز: ايقىن-اقپارات