كىسىنىڭ كەيدە بىرەۋ ايتقانعا سەنەرىڭدى دە سەنبەسىڭدى دە بىلمەي دەگدار كۇيگە ءتۇسىپ، ەكىۇداي پىكىردە قالاتىنى بارعوي وسى. پەندە بولعان سوڭ اركىمنىڭ ءوز ويى، جەكە كوزقاراسى، ءتابيعات تانىمى، قالىپتاسقان وزىندىك قاعيداسى دا بولاتىنى شىندىق. دەسەدە، ادەتتەگى زورايتىپ ايتقاندا جالپى ادامزاتقا، كىشىلەي كەلسەك بەلگىلى ءبىر ۇلتقا ءتىپتى ءبىر وتباسىنا ورتاق بولاتىن قۇندىلىقتاردان، كوزقاراستاردان، پىكىرلەردەن مۇلدەم اۋلاق انداعايلاپ لاعىپ كەتەتىن لاقپالاردى كورگەندە نە دەرىڭدى دە نە ىستەرىڭىدى دە بىلمەي، جاعاڭدى ۇستاپ، وزىڭە ءوزىڭ تاۋبەلەپ، تەك اللالاپ قانا قالادى ەكەنسىڭ.
شىلدە ايىنىڭ سوڭى بولاتىن. ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقىتۋشىسى قىزىم جۇلدىز جازدىق دەمالىسقا كەلگەن سوڭ، جۇبايىم ءاسيا «قىرعىز استاناسى بىشكەككە بارىپ كەلەيىك»-دەپ، قولقالاپ قويماعان سوڭ بىشكەك قالاسىنا بارىپ قايتقانبىز. قازاقستان شەكاراسىنان وتىسىمىزبەن « تاكسي، تاكسيلەپ» تۇرعان ازاماتتارعا بۇرىلا بەرگەنىمىزدە، ورتا بويلى، ەگدە تارتىڭقىراعان قاراتورى كىسى جولىمىزدى كەسكەكتەپ « جۇرىڭىزدەر، الماتىعا جولشىباي الاكەتەيىن، دەرەۋ جۇرەمىز »دەگەن سوڭ، «جارايدى !» دەدىك تە، ماشيناسىنا وتىرا كەتتىك. مەنى الدىنا وتىرۋىمدى ءوتىنىپ قاسىنا وتىرعىزعاندى. گۇر! ەتىپ ماشينا قوزعالىسىمەن، « ءيا، باۋىرىم اڭگىمەگە قالايسىز؟»-دەدى، اسىققان ادامشا. « مەن بە، مەندە پالەندەي اڭگىمەنىڭ ءتۇبىن تۇسىرە قويماسامدا، جول ساپاردا اڭگىمەلەسىپ جۇرگەندى ءۇناتاتىن جانمىن عوي» - دەدىم ءجايماشۋاقتاپ. « وندا جاقسى بولدى. وسى اڭگىمە ايتۋ دەگەندى دىم بىلمەيتىن، ايتساڭ قۇلاق سالمايتىن، تويعان وگىزشە پىسىلداپ وتىرا بەرەتىن مىلقاۋ مىلقيمالارعا ءىشىم پىسىپ كەتەدى. سول بايقۇستاردىڭ نە ويلاعانى بارىن ءيتىم ءبىلسىن. مانادان سونداي بىرەۋلەر بولماي-اق قويسا يگى ەدى دەپ وتىرعان ەدىم. قۇدايىم كوڭىلىمدى ءتۇسىنىپ قويداۋ دەيمىن»-دەپ، قۋانىشتى بەينەدە ماشينا تارتپاسىنان ءبىر كىشىلەۋ كارتينانى الىپ قولىما ۇستاتتى. بايقاپ قاراسام تومەن جاعىنا كوركەم جازۋمەن بىرنەشە جول ءسوز جازىلعان كادىمگى قوشقاردىڭ سۋرەتى ەكەن. ىشىمنەن، « ە، بۇل كىسى ءدىندار ادام بولدى عوي، مىناۋ سويىلاتىن مالعا ايتىلاتىن دۇعا ما، ايات پا؟ سونداي ءبىر زات شىعار» دەدىم دە، اسا نازار اۋدارماي ارتقى ورىندا وتىرعان جۇبايىم ءاسياعا ۇستاتا سالدىم. سونىمدى ۇناتپاي قالدى ما جوق مەندەگى لەزدىك ۇنسىزدىكتى بۇزعىسى كەلدى مە، جۇرگىزۋشىم:
–جاقسىلاپ تانىسا وتىرايىق جىگىتىم. قاي جىلدىكى بولاسىز ؟ -دەدى.
– اا، جىلىم دوڭىز، 59-دىكىمىن عوي، دەدىم.
– ويباي-اۋ مىنا سايكەستىكتى قاراشى. تۇيدەي قۇرداس ەكەنبىز عوي! «قۇرداستىڭ قۇنى ءبىر، جىبەكتىڭ ءتۇيىنى ءبىر» دەۋشى ەدى بۇرىنعىلار، وندا اڭگىمە دۇكەنىن ايقارا اشا بەرۋىمىزگە ەش بوگەت جوق بولدى عوي، ءا؟ مىنا سۋرەتتەگى قوشقاردى بىلەسىڭ بە ؟ -دەدى.
– ءيا، بىلەمىن. ول قۇرباندىققا سويىلاتىن قوي عوي دەدىم.
– ءجا ، ول قوشقار نە ءۇشىن سويىلۋى كەرەك ، ول قالاي بارلىققا كەلگەن ؟ -دەدى، سۇراعىن شىمىرلاندىرا تۇسكەندەي.
اكاۋ، كوپتىڭ ءبارى بىلەتىن قۇرباندىقتىڭ نەسىن سۇراپ وتىر ەكەن-ا؟دەگەن ويمەن، ءجايعانا بۇكپەسىز كوڭىلىممەن:
– ونىڭ نەسىن سۇرايسىز ، جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى عوي، دەيسالدىم.
– جوق، جىگىتىم. قاتەلەسىپ وتىرسىڭ. سول جۇرتىڭ دىمدى دا ءبىلىپ وتىرعان جوق ەمەس پە -دەدى، شولاق ءجىپتى شورت كەسكەندەي. مىنا سوزىنە ءسال اڭتارىلىپ، مانادان بەرى بوسقا سالىپ وتىرعان بويىمدى تەجەپ، ءبىر بالەدەن سەكەم العانداي سەلك ەتە قالدىم دا:
– قويىڭىزشى، نەسى قاتە بوپ تۇر ؟ دەدىم، ءسوز توركىنىن انىقتاۋ بىلەيىن دەگەن ويدا.
– ەي، قۇرداس. جاسىمىزدا بەلورتاعا كەلىپ قالىپتى. ءبىلۋىمىز كەرەك قوي، ەرتەڭ اقرەت كۇنى نە بەتىمىزدى ايتامىز قۇدايعا؟! سەن ءوزى قاي ءدىننىڭ ادامىسىڭ ؟ -دەدى قاتقىلداۋ داۋىسپەن قاباعىن تۇكسيتىپ. مىناۋ مەنى مۇلدە بوتەن ءتۇسىنىپ وتىرعاننان ساۋ ما، ءوزى؟ دەگەن كۇدىكتى كۇمانمەن:
– قۇداي ساقتاسىن، اتا-بابام سيىنىپ كەلەجاتقان يسلام دىنىندەمىز. قۇدايدىڭ ق ۇلى، مۇحامەدتىڭ ۇممەتىمىز عوي بارىمىزدە دەدىم سەنىمدىلىك تانىتىپ سەرى مىنەزبەن.
– اا، مەن دە قۇراندى كوپ وقىعانمىن، مەشىتكەدە كوپ بارعانمىن، ونىڭ ءبارىن بىلەمىن. سەن وسى قۇرباندىققا اتالاتىن كوك قوشقاردىڭ قالاي ومىرگە كەلگەندىگىن انىق ايتىپ بەرشى ماعان -دەدى، تاعى دا.
– وي، قۇرداس-اي! تاقىمداپ قويمادىڭ عوي ءوزى. مەن ءدىندار ادام ەمەسپىن، ءارى ءدىندى دە زەرتتەپ جۇرگەنىم جوق. شامالى عىلىممەن اينالىساتىنىم بار، سىزگە ءدىن تۋرالى وتىرىك سويلەپ كۇناقار بولىپ جۇرمەيمىن بە ؟ دەگەنىمشە،
– وقو، عىلىم ادامى بولساڭ تىپتەن جاقسى عوي. مەنىڭ دە بىلەيىن دەگەنىم دىندە كۇندەلىكتى قاقساپ - زارلاپ ايتىلىپ جۇرگەن اناۋ جاتتاندى ۋاعىزدار ەمەس، سەندەي ادامداردىڭ جەكە كوزقاراسى، دۇنيە تانىمى بولاتىن، سوندىقتان ءوز تۇسىنىك - تۇيسىگىڭ بويىنشا ايتشى دەدى، تاقاۋلاپ. اڭگىمەمىز ۇزىلمەسىن دەگەن ماقساتتا:
– ءاي، مەنىڭ ەستۋىمشە، ىبىرايم پايعامباردىڭ قۇرباندىققا شالاتىن مالى بولماي قالىپ، بالاسىن قۇرباندىققا شالماق بولىپ باۋىزداعالى جاتقاندا اسپاننان ءبىر كوك قوشقار ءتۇسىپتى دە سول قوشقاردى سويىپتى دەيدى عوي ، سودان قالعان سالت بولار ؟ دەدىم قىسقارتىپ قانا.
– ءيا، جۇلگەسى سولايلاۋ. شىندىعى بىلاي: قۇداي ، يبرايىم پايعامباردىڭ وزىنە قانشالىقتى ادال، سەنىمدى ەكەندىگىن ءبىلۋ ءۇشىن پايعامبارعا بالاسىن قۇرباندىققا شالۋدى بۇيىرىپ سىناپ كورمەك بولعان . قۇدايدىڭ تازا ەلشىسى يبرايىم پايعامبار دا ەش ەكىلەنبەي ايەلىنە «ءبىز ءمىناجات ەتىپ كەلەمىز» دەپ جالعان ايتىپ بالاسى يسانى الىپ شىعادى دا ءوز ريزالىعى بويىنشا قۇرباندىققا باۋىزداماق بولعاندا ، ونىڭ شەكسىز ادالدىعىنا ءشۋبا كەلتىرمەگەن قۇداي دا مەيىرلەنىپ اسپاننان وسى كوكقوشقاردى تۇسىرگەن بولاتىن. بۇل جەردە بايقاساڭىز ەكى بىردەي ادالدىق ساقتالىپ تۇر. ءبىرى قۇدايدىڭ بۇيرىعىن بۇلجىتپاي ەتباۋىرى بالاسىن ءوز قولىمەن باۋىزداۋعا دەيىن بارعانى دا، ەكىنشىسى انا ەشقاشاندا ىشىنەن شىققان بالاسىن ولىمگە قيمايدى، كەرەك بولسا سول ولىمگە ءوزىن باعىشتايتىنى بەلگىلى عوي، سوندىقتان قۇداي قوسقان قوساعىنا دا شىندىعىن ايتپاعانى دەدى.
– ەە، تولىعى سولاي دەڭىز، دەپ سوزىنە قۇرمەت ەتكەندەي سىڭاي تانىتىپ سىپايىلىق ءبىلدىردىم. مەنىڭ اسا كەرى تارتپايتىن جان ەكەنىمدى سەزدى مە الدە دىننەن ساۋاتىمنىڭ سالماقسىزىن بايقاپ قالدى ما ارقالانعان ازاماتىم ءسوزىن ارىقارار ساباقتاپ:
– قۇداي دەگەن كىم بولادى سەنشە ؟ -دەپ، توبەدەن ۇرعانداي دۇڭك ەتكىزدى كەلەسى سۇراعىن. مىنا سۇراقتى ەستىگەندە قۇيقام شىمىرلاپ، ىلكىدە نە دەرىمدى بىلمەي ءبىرازعا دەيىن ءۇنسىز وتىردىم دا:
– ويپىرماي قۇرداس، قويمايتىن سۇراقتى قويىپ قالدىڭ-اۋ. ەندى ەكەۋمىز قۇدايدى تالقىلاساق كۇناسىنەن بۇرىن ۇياتتاۋ بولار، مانا ءدىندار ادام ەمەستىگىمدى ايتپاپپا ەدىم دەيدەرگەنىم دە:
– ايتتىم عوي ساعان. جەكە ءوز كوڭىلىڭدە ونى كىم دەپ تانيسىڭ ؟ سونى ايتابەرسەڭشى كۇمىلجىمەي ، -دەدى بۇيرىقتى رايمەن.
– ءجا، وندا ءوز تۇيسىگىم بويىنشا ايتسام ايتىپ كورەيىن، ارتىق - كەم كەتسەم يەم ءوزى كەشىرسىن! مەنىڭشە: بۇل عالام ءبىر تۇتاس، بەلگىلى جۇيە بويىنشا جاراتىلعان. الەمدەگى زات اتاۋلىنىڭ ءبارى دە بىر-بىرىنەن ەشقاشاندا ايىرىلا المايتىن ءمالىم زاڭدىلىقتارمەن ىشتەي نە سىرتتاي، اشىق ياكي قاراڭعى تۇردە بايلانىسقان . ءاۋ باستا وسى زاڭدىلىقتاردىڭ اتاسى بولعان ءتابيعات دۇنيەسىنىڭ نەگىزى–قۇدىرەتتى كۇش نەمەسە جاراتۋشىنى، مەن قۇداي دەپ ويلايمىن، دەدىم.
– ءيا، شامالى جاقىندادىڭ، ءبىراق سول قۇدايدىڭ بىزگە تۇسىرگەن بۇيرىعىن بىلەسى بە ؟ -دەدى نىعىزدالىپ تاعى دا. سول ءسات، «تەگى، بۇل، مەنەن نەنى بىلمەكشى ەكەن-ا ؟» دەگەن وي ۇشقىنى كوڭىلىمە ساپ ەتە قالدى دا ، ءسوز سۋىرتپاقتاپ كورەيىن دەگەن ماقساتپەن، «بىلمەدىم، ول نە ەكەن ؟»-دەپ، وزىنە كەرىقاراي ساۋالداپ قويدىم.
– ەندەشە ءبىلىپ جۇرگىن. ءتاپ-تاۋىر وقىعان ادام كورنەسىڭ. سيلاۋعا ءتيىستى ءوز قۇدايىڭدى ءوزىڭ بىلمەگەنىڭ مىنا جاسىڭدا ءتىپتى ۇيات قوي قۇرداس. سول باعاناعى ىبرايىم پايعامباردىڭ بالاسى دەگەن يسا اسىلىندە قۇدايدىڭ ءوز بالاسى بولاتىن. ونى ك ۇلى ادامزاتتى قۇتقارۋ ءۇشىن ادەيى جىبەرگەن، ەگەر ىبرايىم پايعامبار يسانى باۋىزداعاندا دا پىشاعى وتپەس ەدى،ءبىلدىڭ بە ؟ دەگەنى.
– وي، قويىڭىزشى. يسلامدا قۇدايدىڭ ءتۇر-تۇسىن، ءپىشىم- پوشىمىن ءارى قايدا تۇراتىنىن بىلۋگە بولمايتىن قۇدىرەت يەسى دەيتىن سياقتى ەدى عوي ، سونداي-اق قۇداي ەڭ پاك، ەڭ ءادىل، ەڭ تازا بولسا، ك ۇلى عالامداعى زات بىتكەندى ءوزى جاراتسا، بارىمىزدە سول كىسىنىڭ بالاسى بولمايمىز با؟ دەدىم.
– جوق. ءبىز كۇناقار پەندەلەر قۇدايدىڭ بالاسى ەمەسپىز. سونى ءتۇسىنىپ ال. ادامزاتتى تەك يسا عانا قۇتقارادى، سول عانا بار ماسەلەڭدى شەشۋشى سوعان ءمىناجات ەتۋىڭ، سيىنۋىڭ، جاردەم كۇتۋىڭ كەرەك دەدى ورشەلەنىپ.
– بۇنىڭىز ەندى قىپقىزىل اداسۋ عوي. بارلىق مۋجيزانى ءوزى جاراتىپ، ءبارىن ءبىلىپ وتىرىپ ولاردى الالاسا ، تەڭ كورمەسە، بىرەۋدى بىرەۋگە قۇل ەتىپ جىعىپ بەرسە، وندا قايتىپ اللا قاق، اللا پاك بولادى ؟ مەنىڭ بىلۋىمشە : ىبرايىم دا، يسا دا، مۇحامەدتە پايعامبارلار، ولار اللانىڭ ناعىز ەلشىلەرى. قۇدىرەت يەسى جالعىز، وعان سەرىك قوسۋعا بولمايدى. وعان كەرەك بولسا ادامنان تۋعان بىرەۋدى بالا قىلماي - اق ءوزى قالاۋىنشا جاراتا الادى عوي باۋىرىم ، دەدىم.
– تاعى دا قاتە كەتتىڭ. يسا پايعامبار ەمەس. ول پايعامباردان جوعارى تۇرادى. ال، سەن ايتىپ وتىرعان مۇحامەد ناعىز... ( ايتۋعا اۋزىم بارمايدى) تان، ول ادامداردى اق جولدان اداستىرۋشى دەگەنى.
–تەك-ەي، استاپىراللا! جانىمدى تۇرشىكتىردىڭ عوي! سەن ءوزى شىنىمەن قازاقتىڭ بالاسىسىڭ با؟ دەدىم قاتقىلداۋ داۋىسپەن.
– ءيا، قازاقپىن. قازاق بولسام نە بوپتى، ا ؟ -دەپ بەتىمە بەجىرەيىپ تۇرىپ ءبىر ءتۇرلى سۇركەيلى سۋىق بەينەدە قاراپ قويدى.
جۇرەگىم زۋىلداپ، ىشتەي اللالاپ، «بۇنىمەن جاۋلاسىپ قايتەم، ونان دا جايماشۋاقتاپ بىرنەمە ايتىپ كورەيىن دە » دەگەن ويمەن:
– ەي، باۋىرىم، سوندا سەن، مىڭ جىلدان بەرى قازاق حالقى ۇستانىپ كەلەجاتقان يسلامدى، سول جولدا شاھيت بولعان اتا - بابا ارۋاعىن ، اعايىن - تۋعان كوڭىلىن، اكە-شەشە مەيىرىن، ۇلت رۋحانياتىن ەشقانداي قۇرمەتتەمەيسىڭ بە؟ « بولىنگەندى ءبورى، ايىرىلعاندى ايۋ جەيدى» دەۋشى ەدى كونەلەر، جالعىز ءوزىڭ قازاقتان ءبولىنىپ نە مارقادام تابام دەپ ويلايسىڭ ؟ « ۋ ىشسەڭ، ۇلتىڭمەن ءىش» دەمەي مە؟ سەن ءبىر عالامدى الاقانىڭدا ويناتىپ وتىرعان عۇلاما بولماعان سوڭ، ءجونى جوق نارسەگە ەلىرىپ-ەلىكتەمەي ۇلتىڭ قالاي جۇرسە سەندە سولاي بولمايسىڭ با، ءاي، جازعان-اي!-دەدىم وكىنىشتى بەينەدە.
- نەگە مەن اداسقاندارمەن بىرگە ءجۇرۋىم كەرەك؟ سولارمەن بىرگە توزاق وتىنا كۇيۋىم كەرەك پە؟ جوق، قايتا ولاردى ناعىز ادام قالپىنا كەلتىرۋىم كەرەك قوي. مەنىڭ ماقساتىم وسى اداسىپ جۇرگەن قازاق دەگەن توبىر حالىقتى قۇتقارۋ بىلە بىلسەڭ. سەن، ەل بوق جەگەن ەكەن دەپ بوق جەۋىڭ كەرەك پە؟ قايتا سانالى ازاماتتىعىڭدى تانتىپ ۇلتتى اداسققان جولىنان قايتارمايسىڭ با؟ دەپ كىجىندى ونانسايىن قىزا ءتۇسىپ. ەندى ارى قاراي داۋ قازانىن قايناتۋدى كوڭىلىم قالاماعان سوڭ، ءسوزدى ءسوزباقتاتپاي شورت كەسەيىن دەپ:
- ءيا، ۇلتتىم ۋ ىشسە دە، سۋ ىشسەدە بىرگە بولامىن! - دەدىم، قۇسالانىپ. مەنىڭ ءسال ىزالانىپ قالعانىمدى سەزدى-اۋ دەيمىن اڭگىمە اۋەنىن باسقاعا بۇرعىسى كەلىپ:
- ايەلىڭنەن ءبىر سۇراق سۇراسام بولا ما ؟ -دەدى.
- ءاي، مەنىڭ ايەلىم بۇنداي اڭگىمەگە ارالاسپايتىن ادام. سۇراق سۇراپ اۋرە بولماي - اق قويساڭشى دەپ ۇناتپاعان سىڭاي تانىتىپ ەدىم:
- جوق، ءسىز نەگە شەكتەيسىز. اركىمنىڭ ءوز كوزقاراسى بولادى عوي. ونىڭ ۇستىنە ول كىسىدە بىزبەن تەڭ قۇقىقتى، ءسىزدىڭ قاقپايلايتىن ءجونىڭىز جوق. مەن سۇراپ كورەيىن، قالاي جاۋاپ بەرەدى ءوزى ءبىلسىن، دەپ تاعى دا تاقىمداپ قويمادى.
- وندا ەركىڭىز ءبىلسىن، دەدىم.
- ءاسيا سىزگە سۇراعىم بىلاي. وسى ايەل ادام كۇيەۋىنىڭ الدىندا ءبىر قىلمىس وتكىزىپ قويسا ياعني بوتەن ەركەكپەن دەگەندەي، سوندا ول ايەلدى تاسپەن ۇرىپ ءولتىرۋ دۇرىس پا، سىزشە ؟ -دەدى.
- جوق ا، نەگە تاسپەن ۇرۋ كەرەك. ەگەر شىنىمەن قىلمىستى بولسا جاساعان قىلمىسىنىڭ اۋىر - جەڭىلدىگىنە قاراي زاڭ جۇزىندە ءتيىستى جازاسىن الۋى كەرەك قوي. جان دەگەن اللانىڭ ادامعا بەرگەن اماناتى. ونى تەك اللا ءوزى عانا الۋى كەرەك ەمەس پە؟ باسقا بىرەۋدىڭ وعان قول سالۋ قۇقى جوق دەپ ويلايمىن دەدى، باتىل تۇردە.
- وتە دۇرىس ايتتى. سەن بىلەسىڭ بە؟ باعاناعى سەن ايتقان مۇحامەد سونداي زاڭ جاساعان ادام. ونىڭ ەرەجەسى مىنە بىلاي: ءبىرىنشى ايەلدى ءوز اكە شەشەسى، ەكىنشى كۇيەۋى، سوسىن باسقا جينالعان حالىق جابىلا تاسپەن اياۋسىز ۇرىپ ءولتىرۋى كەرەك. كوردىڭ بە؟ بۇندا ەشقانداي جاراتۋشىعا باعىنۋ پيعىلى كورىنىپ تۇرعان جوق قوي. سوندا وسىنداي زۇلىمدىقتى جاساعان ادامدى قايتىپ پايعامبار دەپ سىيلايسىڭ دار ؟ -دەپ، شىم ەتپەي قويىپ قالدى.
- ويپىرماي جىگىتىم، قۇدايدان قورىقپاي سويلەدىڭ عوي تەگى. مۇحامەد پايعامبار سولاي جاساسا سول ءداۋىر ساناسىنا قاراي جاساعان دا بولار، مەنىڭ ەستۋىمشە جاننى ءجانناتتا بولعىر پايعامبارىمىزعا دەيىن اراپ ەلىندە ءبىر ەركەك جۇزگە تارتا ايەل الادى ەكەن دە ، ايەلى قىز بالا تۋىپ قويسا ،بالانى تىرىدەي كومىن تاستايدى ەكەن دەيدى شىن بولسا ؟ مۇمكۇن سونداي مالدىق سانادان قۇتقارۋ ءۇشىن دە سولاي قاتال ءتارتىپ كەرەك تە بولعان شىعار، كىم بىلەدى ؟ ءبىراق، الەمدەگى ەڭ ۇلى دەگەن 100 ادام ساراپتاماسىندا مۇحامەد پايعامبار ءبىرىنشى ورىندا تۇر عوي. سودان اق كىمنىڭ كىم ەكەندىگى بەلگىلى ەمەس پە! پايعامبارىمىز «جاراتۋشى جالعىز، مەن، تەك، ەلشىسىمىن» دەگەن. ءبىز قۇدايدىڭ ق ۇلى مۇحامەدتىڭ ۇمبەتىمىز ءدىنىمىز يسلام، كىتابىمىز قۇران ، بۇل قازاق ءۇشىن بۇلجىماس اقيقات. سەنىڭ مىنا ءجۇرىسىڭ ۇلتقا دەگەن ساتقىندىق ، وتانعا بولعان وپاسىزدىق، دىنگە دەگەن ازعىندىق قوي، ماسقارا - دەدىم كۇيىپ كەتىپ.
- مەيلىڭ ءبىلسىن. مەنىڭ سەنعۇساپ اق جولدان اداسقىم كەلمەيدى. ونداي ۇلتىڭا ۇرعانىم بار. ءوز داڭعىل جولىمدا قالامىن ماڭگى. ءبىراق ساعان ءبىر ايتارىم قۇدايدىڭ بالاسى يساعا ءتىل تيگىزۋشى بولما. ءبىر پالەگە ۇشىراپ قالاسىڭ بەيشارا دەدى دە قولىن ءبىراق سىلتەدى، الگى ناقۇرىسىم.
قىزدى-قىزدى داۋمەنەن انە - مىنە الماتىعا دا تاياپ قالعان ەكەنبىز. ويپىرماي، ادامدا، شىندىعىنا كەلسەم قازاقتاي تەكتى حالىقتا وسىنداي ازعىنداعان تەكسىز بولادى دەپ ءۇش ۇيىقتاسام تۇسىمە كىرمەگەن بالەم ەكەن. تالايدان بەرى تەلارنا، اقپارات بەتتەرىنەن بوتەن اعىم، بوگدە ءدىنسىماقتارعا كىرىپ كەتكەن قازاق جاستارىن ەمىس - ەمىس ەستيتىنمىن. ءبىراق مىناداي ەكى يىگىن شاۋىپ بىرەۋلەردىڭ ارتىنان باسى ءبۇتىن كىرىپ كەتكەن تەرىس اعىمدى يمانسىزدى ءبىرىنشى رەت كورگەننەن بە، زارەم ۇشىپ، تەك، اللالاپ «ە، ازعان دەگەن وسى ەكەن-اۋ؟!» -دەپ، جاعامدى ۇستادىم دا قالدىم...
***
وتانعا ورالعان 18 جىل ىشىندە شىنىن ايتسام بەتىمنەن شىنداپ قاققان بىرەۋدى كورمەگەن ەكەنمىن. قايدا بارسام دا، كىممەن كەزدەسسەم دە، قۇشاعىن ايقارا اشىپ ادامشا قابىلداپ، قازاقشا ءجول-جونىن سىلتەپ، باعىت-باعدار نۇسقاپ وتىرعان اقجارقىن جاندار بولدى. تالاي ۋنيۆەرسيتەت، مەكتەپتەر « بىزگە جۇمىسقا كەلىڭىزشى» - دەپ ، قيىلىپ قولقادا سالعان بولاتىن. « مال الاسى سىرتىندا، ادام الاسى ىشىندە » دەگەندەي قايدا بولماسىن كەيدە ءبىر ادامداردىڭ وز-وزىنەن قۇرىسىپ-تىرىسىپ، تىجىرىنىپ سەنى ۇناتپاي تۇراتىنى بولادى عوي وسى. ارينە وندايدى تۇسىنۋگە بولادى. بۇل جاعداي باجايلاپ بايقاساق بارلىق پەندەدە بولاتىن ادامنىڭ جارالىس جۇلدىزدىعى(شيپاگەرلىك بايان ۇعىمى بويىنشا) ارقىلى ىشكى سەزىممەن كەلەتىن قۇبلىس ەكەن. دەسەكتە، كەيبىرەۋدىڭ قاراداي قانى قايناپ، جىنى قوزىپ، جوقتان پالە ىزدەپ، داۋ كوتەرىپ وزگە بىرەۋگە ءجونسىز سوقتىققىسى كەلىپ ولەردەي وشىگۋىن كورگەندە، «مىناۋ جىندىدان ساۋ ما ءوزى؟» - دەپ، تاڭدانىپ قالادى ەكەنسىڭ.
جاقىندا تاعى دا ءبىر جاعامدى ۇستاتقان مىناداي ءجايسىز جاعداي بولدى، باسىمدا. مەن وتىرعان ماشيناعا جول بويىنان ەرلى -زايىپىپتى ەكەۋ وتىرعان بولاتىن. ماشيناعا كىرىسىمەن قۇرساقتى جاس كەلىنشەگىنە « ەي ، اۋزىڭدى بۇزىپ جىبەرەيىن بە، مۇرنىڭدى بەت قىپجىبەرەي بە، تالقانىڭدى شىعاراي با؟ » دەگەن سياقتى كىسى قۇلاعىنا تۇرپىدەي تيەتىن جاعىمسىز سوزدەردى قايتا-قايتالاپ ايتىپ وتىردى تالپاق تاناۋ، جالپاق بەت، مىرتىق سارى جىگىت. مەن ىشىمنەن « وي، تاۋبا ، دوڭبەكتەي جىگىتتىڭ دۇڭك قويىپ، كەلىنشەگىنە ەركەلەگەنى، تۇيەنىڭ تايراڭداعانىنداي كوزگە وعاش ،كوڭىلگە قوراش كورىنەدى ەكەن-اۋ » -دەپ، ءبىراز ءۇنسىز وتىرعانمىن. دوڭبەكتەي دەپ وتىرعانىم: الگى تالپاق سارىم بەت-بەينەسىنە قاراعاندا مولشەرى قىرىقتىڭ شاماسىندا، كەلىنشەگى ارى كەتكەندە سول جيىرما بەس ماڭىندا سياقتى كورىندى ماعان. كەنەت « قايدا تۇراسىڭ ؟ » دەگەن الگى جالپاق سارىنىڭ ساڭق ەتكەن داۋسى ويىمدى بۇزىپ جىبەردى. «مەن بە ؟ مەن وسى الماتىدا تۇرام عوي » - دەدىم، قىسقا عانا. بەتىمە جاقتىرماعان سىڭايدا قارادى دا:
- ورالمانسىڭ - اۋ دەيمىن، -دەدى.
- جوعا، مەنى ورالمان دەۋگە كەلە قويماس دەدىم جىميىڭقىراپ.
- ءبىلىنىپ تۇرسىڭ عوي، ونىڭ نەسىن جاسىرىپ وتىرسىڭ، ۇيالاسىڭ با نە ؟ -دەدى تاعى دا.
- جوق، ۇيالاتىن نەم باردەيسىڭ. مەنىڭ ايتىپ وتىرعانىم : مەن كەلگەن 18 جىلدىڭ الدىندا « ورالمان» دەگەن اتاۋ جوق بولاتىن. كەيىن شەتەلدەن قانداستارىمىز كوپتەپ كەلەباستاعان سوڭ، ۇكىمەت ولارعا ارنايى زاڭ شىعارىپ كۋبوتانى تىكەلەي ءبولۋى ءۇشىن وسىنداي ءبىر جەكە اتاۋ كەرەك بولعان. ونىڭ ۇستىنە « ورالمان» دەگەن ستاتۇس جاڭادان كەلىپ ءالى قازاق رەسپۋليكاسىنىڭ ءتولقۇجاتىن الماعان اعايىنعا قاراتىلعان، مەنىڭ ازاماتتىق العانىما باقانداي 15 جىل بولدى سوعان ايتقانىم عوي، -دەدىم، جايعانا.
- ءبارى ءبىر ەمەس پە؟ قايتسەڭ دە ورالمانسىڭ،-دەدى زىلدەنىپ. اسا جاقتىرماي وتىرعان ادامعا كوپ سويلەۋ، ونسىزدا سىزداپ تۇرعان بىرەۋدىڭ جاراسىن تىرناعانداي بولاتىنى بار عوي دەگەن ويمەن ارقاراي ۇندەمەي وتىرا بەردىم. تالپاق سارىمنىڭ تىنىشى كەتىپ بىرەسە كەلىنشەگىنە ءتيىسىپ، بىرەسە تەلوفونىمەن الىسىپ وز-وزىنەن ۇكىلەپ-اقىلاپ، كەرىلىپ ء-سوزىلىپ وتىرعان مازىسىز كۇيىنەن « ءاي، وسىنىڭ بىردەمە دەگىسى بار-اۋ » - دەپ، وزىمدە سەكەم الىپ وتىرعانمىن. ويلاعانىمداي-اق، ارادا اسا كوپ ۋاقىت وتپەي-اق، ماعان بۇرىلا قاراپ:
- مەن، وسى ورالمانداردىڭ ءبىر قىلىعىن وتە جەك كورەمىن، -دەگەنى. سەنى بىرەۋ كىسى كورىپ سويلەگەن سوڭ وعان ارينە لايىقتى جاۋاپ بەرۋىڭ كەرەك قوي. مەن دە:
- ءيا، قانداي ءىسىن ايتاسىڭ ؟ دەدىم تاڭدانىپ.
- وي، قويشى سولارىڭدى. كىشكەنە ءتيىسىپ قويساڭ بولدى، بايبالام سالىپ ميليسياعا تاباندا ارىز ايتادى ەكەن قاتىنقۇساپ، -دەدى مەنسىندەگەن بەينەدە.
- وندا تيىسپە. نەگە ءجونسىز سوقتىعاسىڭ بىرەۋگە. ولالدىڭ ۇكىمەتتەن باسقا قورعايتىن كىمى بار؟ بىرەۋى بالاسىن، بىرەۋى اكە-شەشەسىن، بىرەۋى باۋىر -تۋعانى، ەلى- جۇرتىن تاستاپ وتانىم، قازاعىم دەپ كەلسە، سەن وعان ءزابىر كورسەتسەڭ، ول بايقۇس ميلسياعا بارماي ەندى قايدا بارادى؟ ءبىر ەلدەن ەمەس ءبىر اۋىلدان ەكىنشى اۋىلعا كوشىپ بارۋ دەگەن وڭاي شارۋا ما ساعان؟ ولار الەمنىڭ ءار ەلىنەن، ءار ءتۇرلى ميتاليتەتپەن تاربيەلەنىپ كەلگەندەر عوي، بۇل جەرگە جەرسىنىپ تۇرعىن ەلمەن قۇدا-جەگجات بولىپ ءسىڭىسىپ كەتكەنشە ءبىراز ۋاقىت كەرەك ەمەس پە؟ ءاي، باۋىرىم-اي! سەندە ايتادى ەكەنسىڭ وسى، - دەدىم اشىنىپ.
- وي، ولاردى بىلەمىز عوي. وتانىم دەسە كەشە ەل باسىنا قيىن كۇندەر تۋعاندا شەت ەلگە قاشىپ كەتپەس ەدى عوي. اشەيىن، بۇگىن ەگەيمەن ەل بولعانىمىز دا « دايىن اسقا ،تىك قاسىق» بولىپ كەلەقاپتى وزدەرى. مىنا ءبىزدىڭ ۇكىمەتتىڭ ميى جوق. سول بالەلەردى شاقىرماعاندا الگى كۆوتاعا بولگەن اقشا وزىمىزدە قالار ەدى دە ءبىز بۇنداي كۆارتيرا جالداپ قاڭعىرىپ، كەرى كەتىپ كەدەي حالدە دە بولماس ەدىك. كەزىندە، قاجى اعام « ماعان شەتەل قازاعى كەرەك ەمەس، اۋەلى ءوز حالقىمىزدى جارىلقاپ الايىق» دەگەن بولاتىن،-دەپ، ويدان قوستىما بىلمەيمىن ءسوزىن مىعىمداپ قويدى. ءاي، بۇل ازامات كوپ نارسەنى بىلمەيتىن دە شىعار، سوسىن وسىلاي ايتقانى عوي، ازداپ ءتۇسىندىرىپ كورەيىنشى دەگەن ماقساتپەن:
- باۋىرىم، ءبىز، تاعدىردىڭ جازۋىمەن الىپ يمپەريالاردىڭ ورتاسىندا وتىرمىز. سولاردىڭ زۇلىمدىعىنىڭ كەسىرىنەن ەرىكسىز قانشاما جىلدار بودان بولىپ كىس قولىندا كىسەندەلدىك. قانشاما قانقاقساتقان زوبالاڭ تاعدىردى حالقىمىز باستان وتكەردى. ءبىر كەزدەردەگى سايقال ساياساتتىڭ ارقاسىندا ءبىراز قازاقتىڭ توز-توز بولىپ دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىنا توزىپ، كەزىپ كەتكەنى دە بار. ءبىراز قازاق بۇل كۇندەرى شەت ەلدىڭ جەرى بولىپ قىزىل سىزىقتىڭ سىرتىندا قالىپ قويعان تەگىندەگى اتا جۇرتتا وتىر. ەندى قۇداي حالقىمىزعا ب ا ق بەرىپ دەربەس ەلدىگىمىزدى قولعا العان ساتتە «قازاقتىڭ ءبىر عانا وتانى بار. ول–قازاق ەلى» دەگەن ويمەن شاماسى كەلگەن اعايىننىڭ ەلگە ورالىپ توبىمىزدى كوبەيتىپ جاتقانى انىق. وزىڭدە بىلەرسىڭ، ءبىز دۇنيەدەگى ەكى ءجۇز نەشە مەملەكەت ىشىندە جەر كولەمى جاعىنان العاندا 9- ورىندى يەلەپ تۇرعان ءىرى ەلمىز عوي. وسىنداي داليىپ جاتقان دالامىزدى ءبىر ۋىس قازاق قالاي قورعاي الادى ؟ وناندا ءبارىمىز جيىلىپ زور كۇشكە اينالعانىمىز دۇرىس بولماي ما؟ ۇكىمەت سەن ويلاعانداي جىندى بالا ەمەس، بولاشاققا قۇرعان ۇلكەن جوسپارمەن ىستەيدى نە ىستەسەدە. سەن ۇناتپاعان ەكەن دەپ، «ورالمان» جالپى قازاقستان حالقىن، قازاقستان حالقى « ورالماندى» جەككورمەيدى، دەدىم.
- قايدان، ءبىزدىڭ جەردە ءبارى دە يتتەي جەككورەدى، -دەدى.
- سوندا سەن قاي جەردەن ەدىڭ ؟ ايتەۋىر الماتىدا ونداي نارسە جوق، -دەدىم سەنىممەن.
- اا، مەن ۇلى اباي توپىراعى سەمەيدەنمىن، الماتىعا كەلكەنىمە ءبىراز جىل بولدى. بۇل جەردىڭ ادامدارى دا جەككورەدى، ۆووبششە ورالماننىڭ كەلمەگەنى جاقسى. ولارسىز دا ەشكىم بىزگە جۇعىسا المايدى. ءتىپتى بۇرىنعى كۇنىمىز كەلەقالسا قۋانار ەدىم شىركىن. «كۆارتيرا» ەمەس وندا باسىمدا كۇمبىرەگەن ۇيىمدە بولار ەدى. ماعان سالسا وسى ورالمانىڭنىڭ ءبارىن ءبىراق كۇندە جايىنا جىبەرەر ەدىم، - دەپ كۇجي ءتۇستى ونانسايىن. ءاي، باسىڭ قاقپايتىن پالە ەكەنسىڭ عوي. «ۇلى ابايمەن جەرلەسپىن دەپ ماقتانعانشا سەمەيدەن كەلگەن، ەل-جۇرت دەگەندى بىلمەيتىن، حالقىم دەپ قام جەمەيتىن، وتان دەپ باسىم اۋىرمايتىن، ەسىم اۋعان اياعىم تايعان جاققا جۇرە بەرەتىن ەسالاڭمىن دەسەڭشى وناندا »-دەپ، ىشتەي كۇبىرلەدىم دە «ە، توزعان دەگەن وسى ەكەن-اۋ ؟! » -دەپ، جاعامدى ۇستادىم.
شاياحمەت قالي
پىكىر قالدىرۋ