Dmıtrıı KOTLÁR, Ekonomıkalyq damý jáne yntymaqtastyq uıymynyń jemqorlyqpen kúres jóninde Qazaqstandaǵy Ystambul qyzmet josparyn oryndaý boıynsha baqylaý tobynyń basshysy, sarapshy:
– Jemqorlyqpen kúres jóninde Ystambul qyzmet jospary týraly, Qa­zaqstannyń bul júıege qatysy jáne sizderdiń jumys tobynyń baqylaý ná­tıjesi týraly aıtyp ótseńiz...
– Jemqorlyqpen kúres boıynsha Ystambul qyzmet jospary 2003 jyly maquldandy. Shyǵys Eýropa jáne Orta­lyq Azıa elderi úshin jemqorlyqpen kú­res boıynsha ekonomıkalyq damý jáne yntymaqtastyq uıymy júıesiniń negizgi aımaqtyq bastamasy. Bul júıe EDYU-nyń sybaılas jemqorlyqqa qa­tysty suraqtarmen aınalysatyn ju­-mys tobyna múshe emes memleketterge arnalǵan baǵdarlama. Jemqorlyqpen kúres boıynsha Ystambul qyzmet jos­pary Armenıa, Ázirbaıjan, Grýzıa, Qa­zaqstan, Qyrǵyzstan, Mońǵolıa, Tájik­stan, Ýkraına jáne Ózbekstandy qamtıdy. Degenmen bul qyzmet josparyn júzege asyrýǵa ózge 25 memleket qa­ty­sady. Ystambul qyzmet jospary osy mem­leketterdegi jemqorlyqpen kúres salasyndaǵy zańnamalar men ınstı­týt­tarǵa júıeli túrde merzim saıyn sholý jasaıdy. 
Qazaqstan bul júıege 2004 jyly qo­syldy. 2005 jyly memlekettegi jem­qorlyqqa qarsy kúres barysyna al­ǵashqy sholý jasaldy. Alǵashqy usy­nystar­dy oryndaý boıynsha berilgen baǵa já­ne Qazaqstannyń sol usy­nys­tar­ǵa sáı­kestik reıtıńi jóninde mo­nı­to­rıng nátı­jesi boıynsha alǵashqy esep 2007 jyldyń qyrkúıek aıynda qabyl­dandy. 2011 jyly monıtorıńtiń ekinshi ke­zeńi­niń nátıjesi, 2014 jyly úshinshi kezeń nátıjesiniń esebi ma­qul­dandy. 
Sońǵy esepte Qazaqstanda ekinshi ba­qylaý kezeńindegi usynystardy oryndaý deńgeıi bylaı kórinis tapty: aldyńǵy 
17 usynystyń ishinen Qazaqstan 13 usy­nysty jartylaı oryndap, qalǵan tór­teýin oryndamaǵan. Tolyǵymen oryn­dal­ǵan usynystar joq. Úshinshi baqylaý ke­zeńi nátıjesinde 3 jańa usynys qalyptasty, 16 al­dyń­ǵy usynystar óz kúshinde qaldy. Bul kór­setkishtiń deń­geıin joǵary dep baǵalaý qıyn. De­sek te, Qazaqstannyń bul kórset­kishtiń deń­geıin kóterýge tolyq múm­kin­digi bar. 
– Elimizde Ystambul qyzmet jos­paryn jú­zege asyrý jumystary, jem­qorlyqqa qarsy ult­tyq reformalar júrgizilip jatyr. Osy­ǵan baılanys­ty Qazaq­stan­da qandaı da ózgeris baı­qala ma?
– Ózgeris baıqalady, árıne. Biraq jet­kiliksiz. Saıası erkindik jemqor­lyq­ty túbimen joıý úshin naqty qyzmetter atqarý kerek. Jemqorlyq qoǵamnyń túr­li salasyn jaılap úlgerdi. Ásirese, memlekettik ınstıtýttardyń túp-ta­myryna enip úlgerdi. Desek te, keı sala­larda damý bar. Máselen, memlekettik sa­typ alýlar elektrondy tásilmen jú­zege asqanymen satyp alýdyń birsha­ma­-sy ashyq túrde emes. Sondaı-aq saıası júıege ózgeris engizý qajet. Kez kelgen monopolıalaý jemqorlyqqa múmkindik týǵyzady. Qazaqstannyń búgingi ekono­mıkalyq betalysy belgili. Sol úshin mem­lekettiń óz resýrstaryn tıimsiz paıdala­nýy asa qaýipti. Bul tusta jemqorlyqpen kúresý tek mańyzdy emes, memlekettiń gúldenýi úshin asa qajet.
– Qazaqstannyń jarqyn bolashaq­-ta EDYU men GRECO uıymyna kirý múm­kindigi bar ma? 
– Ekonomıkalyq damý jáne ynty­maqtastyq uıymy (EDYU) – álemniń 34 ekonomıkalyq damyǵan memleketi ki­retin halyqaralyq uıym. EDYU-ǵa múshe bolý ońaı sharýa emes. Qazaqstannyń múmkindigi zor, biraq áli biraz ýaqyt ke­rek. Degenmen, bul másele memlekettiń EDYU sheńberinde júzege asyrylatyn túrli bastamalaryna qatysýǵa kedergi keltirmeıdi. Máselen, Ystambul qyzmet jospary. GREKO – halyqaralyq kon­ven­sıa men memleketterdiń arnaıy ke­lisimderi negizinde Eýropa keńesi sheń­berinde jasalǵan baqylaý júıesi. Iaǵnı uıym emes. Qazaqstan osy júıege kirý men Eýropa keńesiniń jemqorlyqqa qar­sy konvensıalaryna qosylýdyń sońǵy kezeńinde. 
– Qazaqstannyń sońǵy baqylaý júıesi boıynsha esebi ártúrli salalar boıynsha usynystardy qamtıdy. Osy usynystardy bılik qanshalyqty qa­perge alýda?
– Osy jyldyń 5-7 qazanynda Pa­-rıj qalasynda ótetin EDYU otyry­synda Qazaqstan úshinshi baqylaý ke­zeńine qatysty usynystardy oryndaý boıynsha aralyq esebin usynady. Ákim­shilik pen júıe sarapshylary sol esepke qysqasha baǵalaý júrgizedi. Nátıjesi sol júıeniń resmı saıtynda jarıalana­-
dy. Osy jyldyń naýryz aıynda Qa­zaq­stan óz aralyq esebin usynǵan bolatyn. Sa­rap­shylar sol eseptiń nátıjesinde, tek 3 usy­nys boıynsha damý bar ekenin anyq­tady. 
– Baqylaý toby Qazaqstandaǵy úshin­shi baqylaý kezeńine qatysty usy­nystardy oryndaý jumysyna qashan baǵalaý júrgizedi?
– Eger qatysýshy memleketter osy júıeniń jumysyna qatysýdy ári qa­raı maquldaǵan jáne jańa jumys baǵ­darlamasyna kelisim bergen jaǵdaıda, Ekonomıkalyq damý jáne yntymaq­tas­tyq uıymy júıesiniń aıasynda tolyq baqylaý kezeńi 2016 jyly bastalady. Sondaı-aq baǵdarlamanyń jalǵasýy qar­jylyq kómek berýmen baılanysty. Eger tórtinshi baqylaý kezeńi kelesi jyly bastalyp ketse, onda Qazaqstanda jańa baqylaý kezeńi shamamen 2017 jyly ótkiziledi. 
– «Aqparatqa qoljetimdilik tý­ra­ly» zań jobasyna qatysty pikirińiz qandaı? Otandyq sarapshylar usynǵan zań joba­synyń jańa nusqasyn al­dyńǵy zań jobasymen salystyryp atap ótseńiz...
– Bul zań jobasy bolashaqta qabyl­danatyn zańǵa jaqsy negiz bola alady. Biraq áli de salmaqty ári sapaly túze­tý­lerdi qajet etedi. Osy jyldyń maýsym aıynda Quqyqtyq saıası zertteý orta­ly­ǵynyń ótinishimen jasaǵan tujyrym­damada «QR «Aqparatqa qoljetimdilik tý­raly» zań jobasynyń sońǵy nusqa­syn­daǵy (28.04.2015) birshama mańyzdy tustary aldyńǵy zań jobasymen (26.04.2012) salystyrǵanda kemshin jasalǵan» degen qorytyndy shyǵaryldy. Jobanyń jańa nusqasy halyqaralyq standartqa sáıkes kelmeıdi. 
Tómengi máselelerdi negizgi usynys retinde qarastyrý kerek:
– aqparatqa qoljetimdilik júıesi­-niń negizgi qaǵıdasy – aqparattyń ashyq­tyǵy erejesin qarastyrý asa mańyzdy. Iaǵnı zań jobasynyń máni – aqparatqa ashyq qoljetimdilik negizgi ereje retinde qalyptasyp, málimet alý múmkindigine shekteý bolmaýynda. Sondaı-aq aqparat alý múmkindigin jeńildetý qaǵıdasyn qa­jet deńgeıde qarastyrý qajet; 
– «Aqparatqa qoljetimdilik týraly» zańnyń quqyqtyq qarym-qatynasty retteýde basymdyǵyn arttyrý qajet; 
– zań jobasynyń negizgi kemshiligi – qoǵamnyń qyzyǵýshylyǵy men zıanyn tekseretin halyqaralyq stan­dartqa sáıkes aqparatqa qoljetimdi­likti shekteıtin sharttar jıyntyǵy, úsh­quramdy synaq erejesiniń bolmaýy; 
– málimetti alý barysyndaǵy qu­qyqtyq jumystardy qadaǵalaıtyn sot­tan tys memlekettik baqylaý organy týraly erejeniń bolmaýy – zań joba­synyń mańyzdy kemshiligi. Zertteý or­talyǵy operasıalyq jáne ınstıtýttyq táýelsiz, júktelgen qyzmetti tıimdi at­qarý úshin qarjylyq, kadrlyq jáne ózge de resýrstarmen qajetinshe qamtylǵan mekeme qurý nemese anyqtaý máselesin qarastyrýdy usyndy. Mundaı mekemege tekserý júrgizý, aqparat alý bary­syn­daǵy quqyqbuzýshylyq shaǵymdaryn qa­rastyrý, buıryq shyǵarý ókilettigi be­rilý kerek. 
– Ekonomıkalyq damý jáne ynty­maqtastyq uıymyna múshe memleketter «Ashyq úkimet» bastamasyn qoldaı ma?
– EDYU-ǵa múshe elderdiń ishinde «Ashyq Úkimet» bastamasynyń negizin jasaǵan memleketter bar jáne bul mańyzdy bastamany qoldaıdy. Qazaqstan osy asa mańyzdy bastamaǵa qosylyp, osyǵan baılanysty ulttyq jospar qu­ryp, memleket júıesine engizý kerek. «Aqparatqa qoljetimdilik týraly» zań jobasy mundaı ulttyq jospardyń ma­ńyzdy bóligi bolý kerek. 
– Áńgimeńizge raqmet!

Derekkóz: Aıqyn-aqparat