قازاقستاندا جىل سايىن جان باسىنا شاققاندا 5،9 ليتر اراق ىشىلەدى ەكەن. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى جان باسىنا شاققاندا 8 ليتردەن كوپ الكوگول ءونىمىن تۇتىناتىن ەلدەردىڭ ۇلتتىق گەنوفوندى دەگراداسياعا ۇشىرايدى دەگەن اقپارات تاراتقان. قازاقستاننىڭ ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، اراقتان بولەك، ەل تۇرعىندارى جان باسىنا شاققاندا جىلىنا 31 ليتر سىرا ىشەدى.

بيوگرافيا

مەنىڭ اكەم اراق ىشەتىن. ورىستار قۇساپ قارىندى تويدىرىپ ءىشۋ دەگەندى بىلمەيتىن. اش قارىنعا اراقتى قاعىپ سالىپ، ارتىنان تەمەكى شەگەتىن. وقىعان، شاحماتتى شاشىپ وينايتىن، تاريحتى ەرتەگى قىلىپ ايتىپ بەرەتىن ادام 200 گرامم ىشسە بولدى وزگە ادامعا اينالۋشى ەدى. وسە كەلە الكوگول ونىمدەرىن كورسەم ىزا-كەككە بۋلىعىپ، جيىركەنىش سەزىمىن باستان كەشەتىن بولدىم. مەن اكەم سياقتى قانشاما قازاق ۇل-قىزىنىڭ اكەسى ىشكىلىككە سالىنعانىن جاقسى بىلەمىن. اراقتىڭ ازابىن ابدەن تارتقان سول ۇرپاق قازاقتىڭ الكوگوليك بولعانىن قالامايدى.

ارداق

الكوگوليكتەردىڭ ءانونيمدى اسسوسياسياسى قىسقاشا ايتقاندا اا-عا قوڭىراۋ شالعانىمدا تۇتقانى ارداق (اتى وزگەرتىلگەن-رەد.) ەسىمدى ءبىر جىگىت كوتەردى دە اڭگىمەنى بايانداي كەتتى. ارداقتىڭ جاسى 31-دە ەكەن. الكوگوليكپىن دەپ اشىق ايتتى. اراقپەن 9 جىلدان بەرى دوس. ول قازاقستان جانە قىرعىزستان الكوگوليكتەرىنىڭ ءانونيمدى (قۇپيا) اسسوسياسياسىنىڭ مۇشەسى. ارداق وزگەگە كومەكتەسە وتىرىپ ءوزىنىڭ جان جاراسىن ەمدەگىسى كەلەدى. اشىق جارقىن، سويلەگەن سوزىنەن وكىنىش پەن ءۇمىت لەبى سەزىلەتىن، وتىزعا جەتسە دە وردا بۇزباق تۇگىلى سىر اقتارار سۇيىكتىسى جوق جىگىتكە جانىم قاتتى اشىدى.

اا

1935 جىلى اقش-تىڭ وگايو شتاتىنا ىسكەرلىك ساپارمەن نيۋ-يوركتىڭ ءبىر بيزنەسمەنى بارادى. بيزنەسمەن ۇزاق جىلدار بويى الكوگوليزممەن كۇرەسكەن ەكەن. وگايونىڭ اكرون قالاسىندا جۇرگەن ول ءبىرجولاتا اراقپەن قوش ايتىسادى. ءوزىنىڭ وقيعاسىن ۇلگى ەستىپ باسقا الكوگوليككە ايتۋدى ۇيعارادى. اا قۇرۋ يدەياسىنىڭ نەگىزى – الكوگوليكتەردىڭ (بۇرىنعى بولسىن) وزگە الكوگوليكپەن رۋحاني بايلانىس ورناتۋى، اراق ىشپەۋگە شاقىرۋى. 1939 جىلى جارىق كورگەن «Alcoholics anonymous» كىتابى اا مۇشەلەرى ءۇشىن قولدان تۇسپەيتىن قۇندى كىتاپ. بۇگىنگى تاڭدا الەم بويىنشا 113 000 اا توپتارى تىركەلگەن. رەسەي فەدەراسياسىندا 360-عا جۋىق اا فيليالى بار. ال، قازاقستانداعى قاۋىمداستىقتىڭ سانى 9 (استانا، الماتى، وسكەمەن، پاۆلودار، اتىراۋ، ورال، اقتاۋ). ونىڭ 4ء-ۋى الماتىدا («ۆيكتوريا»، «8 مارت»، «ۆيكتوريا: ايەلدەرگە ارنالعان»، «تالعار») اشىلعان. الماتى قالاسىنداعى «ۆيكتوريا: ايەلدەرگە ارنالعان» اا فيليالى الكوگوليك ايەلدەرگە كومەك كورسەتۋمەن اينالىسادى.

اا جۇمىس ىستەۋ ءپرينسيپى

اا-عا الكوگوليزم اۋرۋىنا ۇشىراعان كەز كەلگەن قازاقستاندىق مۇشە بولا الادى. تەك نيەتى بولسا بولدى. ءوتىنىش بەرگەننەن كەيىن اا الكوگوليكتى مۇشە قىلىپ قابىلدايدى (جەكە تۇلعا جايلى اقپارات قۇپيا بولىپ سانالادى). ەڭ باستى شارت ادام ءوزىن اۋرۋ ەكەندىگىن مويىنداۋى شارت. الكوگوليك ەكەندىگىن مويىنداعان ادام عانا بۇل دەرتپەن كۇرەسە الادى جانە جەڭىسكە جەتەدى دەگەن جازىلماعان زاڭ بار. مۇشەلىك بارىسىندا ەشكىم ەشكىمنەن ەشقانداي اقشا-جارنا المايدى. ىشەتىن شاي-كوفە ءۇشىن (الكوگول ونىمدەرىن، ءتىپتى الكوگولسىز دەپ جارنامالاناتىن سىرانى ىشۋگە تىيىم سالىنعان) ادام ءوزى ورتاعا اقشا تاستاي الادى. اا-نىڭ ەشبىر ءدىني سەكتا-ۇيىممەن بايلانىسى جوق.  جەتىسىنە بىر-ەكى رەت «اشىق» (كەز كەلگەن ازامات كەلىپ قاتىسىپ، كورىپ، سپيكەرلەردىڭ ءسوزىن تىڭداپ كەتە الادى)، «جابىق» (الكوگوليكتەر وزدەرىنىڭ وقيعالارىن باياندايدى) باسقوسۋلار ۇيىمداستىرىلىپ تۇرادى. مۇشە بولۋ دەگەن ءسوز ءومىرباقي باسقوسۋلاردان قالماۋ دەگەندى بىلدىرمەيدى. ادام قالاعان ۋاقىتىندا قالاعان جينالىسقا بارۋعا قۇقىلى (باستىسى ماس كۇيىندە بارماۋ). ءبىر نارسە ءبىراق ۇمىتپاعان ءجون – جينالىستار الكوگوليكتەرگە جالعىزدىقتى جەڭۋگە، مويىماۋعا، ارتقا شەگىنبەۋگە، ءارى قاراي دا اراق ىشپەۋگە ۇندەيدى. باسقوسۋلارعا قاتىسقان ادام ءبىر جەتىگە جەتەرلىك پسيحولوگيالىق سەرپىلىس، قولداۋ الىپ قايتادى                               

اا باسشىلىعى

جەتەكشىسى، باستىعى جوق. توپ اشىلعاندا مۇشەلەر ءوزارا كەلىسىممەن ارالارىنان بىرەۋدى جاۋاپتى ەتىپ تاعايىندايدى. جاۋاپتى ادام جينالىس ۋاقىتىن انىقتايدى، ۇساق-تۇيەك دۇنيەلەردى ۇيىمداستىرۋمەن اينالىسادى. اا-نىڭ ءوز قاراجاتى جوق بولعاندىقتان عيماراتتى دا جالعا الادى. ونىڭ اقشاسى دا مۇشەلەردىڭ وزدەرىنەن كەلىسىممەن، قالاۋىمەن جينالادى.         

                                             الكوگوليك دياگنوزى

الكوگوليك ادام الكوگول ءۇشىن جاقسى، بەرەكەلى ومىردەن باس تارتادى. ول ءىشۋ ادەبىن بىلمەيدى. 200 گراممەن توقتاي المايدى. 200 گرامم ءۇشىن دوسىن، ار-ۇجدانىن ساتادى، وتباسىن ويراندايدى، بالالارىنىڭ اۋزىنان ءبىر ءتىلىم ناندى جىرىپ الادى، ۇرلىققا تۇسەدى، تۇبىندە قولىن قانعا بويايدى، ادام ولتىرەدى. اۋزىنا اراق تۇسسە، قىسقاسى، ءوزىن، ءوزىنىڭ ادامي بولمىسىن ۇمىت قالدىرادى. مىنا ادام الكوگوليك پە، الكوگوليك ەمەس پە ايتۋ قيىن. ىشكىش ادام عانا بۇل سۇراققا ناقتى جاۋاپ بەرە الادى. ول ىشتەي ءوزىنىڭ الكوگوليك ەكەنىن نە ەمەسىن سەزىپ-بىلىپ تۇرادى. الكوگوليزمدى جەڭۋ ءۇشىن ەرىك-جىگەرمەن قاتار ەت جاقىن ادامداردىڭ قول ۇشىن سوزعانى ماڭىزدى.

الونون

الماتىدا قالالىق ناركولوگيالىق  ورتالىعىنىڭ پسيحولوگيالىق لابوراتورياسىندا ورنالاسقان جالعىز الونون «گۇلدەنۋ» توبى بار. الونون دەگەنىمىز الكوگوليك-ناركومانداردىڭ دوس-جاران، تۋعان-تۋىسقاندارى ءۇشىن اشىلعان ارنايى توپ. الونون جايلى اقپارات الۋ ءۇشىن وعان مۇشەلىك ەتەتىن ساۋلە دەگەن ايەلگە حابارلاستىم. «الونون الكوگوليكتەرمەن قاتار ناركومانداردىڭ تۋىسقاندارى ءۇشىن دە ەسىگى ءاردايىم اشىق توپ. مەنىڭ بالام ناركومان. جاسى 28-دە. كۇن سايىن بالام ءۇشىن قايعى جۇتامىن، كوز جاسىمدى كول قىلامىن. بۇگىنگى كۇن ماعان قانداي اۋىرتپالىق، قانداي ازاپ اكەلەدى دەپ ءومىر سۇرەمىن. جاسى 28-گە كەلگەن ەركەك بولعانىمەن ۇلىم ويلاۋ، ءجۇرىس-تۇرىس، ءوزىن-وزى ۇستاۋ بويىنشا 17 جاسار جەتكىنشەك سياقتى. ول ومىرگە نالا، ەشنارسەنى جاقتىرمايدى. بالاڭنىڭ كوز الدىڭدا سولىپ جاتقانىن كورۋدەن ۇلكەن قاسىرەت جوق. الونون جايلى اقپاراتتى حابارلاندىرۋدان كورىپ قالدىم. سودان بەرى تۇراقتى تۇردە جەتىسىنە ءبىر رەت ءوزىم سياقتى قايعىدان قان جۇتىپ وتىرعان اتا-انالارمەن اڭگىمەلەسۋگە، سىر اقتارۋعا بارىپ تۇرامىن (ءبىزدىڭ جالپى سانىمىز 12-15 ادام). نەگىزى الكوگوليكتىڭ، ناركوماننىڭ اناسى، ايەلى بولۋ دەگەن ءسوز ورتاق تاۋەلدىلىكتە بولۋ دەگەندى بىلدىرەدى. ورتاق تاۋەكەلدىلىكتى دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى اۋرۋ رەتىندە تىركەۋگە العان بولاتىن. دەمەك الكوگوليك، ناركوماندار عانا ەمەس ولاردىڭ سۇيىكتىلەرى دە پسيحيكالىق ەمدەۋ، وڭالتۋ كۋرسىنان ءوتۋى ءتيىس.  الونونعا مۇشە بولعالى كادىمگىدەي كەۋدەمدى باسىپ تۇرعان اۋىرلىقتان ارىلىپ، جەڭىلدەپ قالدىم. قازاق بولعاننان كەيىن ۇلىمنىڭ ناركومان ەكەنىن ءومىر باقي جاسىرىپ كەلدىم. بىرەۋ ءبىلىپ قالا ما دەپ قاتتى قورقاتىنمىن. «ماسقارام شىعادى» دەگەن وي مازا بەرمەيتىن. ال، ءقازىر مۇنىڭ بارىنە باسقاشا قاراۋعا تىرىسامىن. بىرەۋ ءۇشىن ەمەس ءوزىم ءۇشىن ءومىر سۇرە باستادىم. بىرەۋ سۇراسا ءبارىن اشىق ايتىپ بەرۋدەن جالتارمايمىن. بالامدى اپارماعان جەرىم، ەمشىم، باقسى-بالگەرىم، دارىگەرىم جوق. كەشە عانا ۇلىما «بۇلاي جالعاسا بەرسە، ەسسىز كۇيدە كەلەتىن بولساڭ، ۇيگە ەندى كىرگىزبەيمىن» دەدىم. ءوزىم ايتتىم دا ءبىر جىلاپ الدىم. ءبىراق ءبىر نارسەنى جاقسى ءتۇسىندىم – ادام ءوز ماسەلەسىمەن كەيدە بەتپە-بەت قالىپ، شەشىم شىعارۋى قاجەت. ونىڭ بالالىقتى ارتقا تاستاپ، ەسەيىپ، ومىرلىك شەشىمدى ءوزىنىڭ شىعارۋىن اڭسايمىن. «ءبارى جاقسى بولادى» دەگەن ۇمىتپەن ءسويتىپ ءومىر ءسۇرىپ كەلەمىن. الونون جايلى ءبارى بىلگەنىن قالايمىن».

قۇرعاق الكوگوليك

اۋزىنا اراق الماسا دا ىستەگەن ىس-ارەكەتى ىشكەن ادامدىكىندەي بولاتىن اۋرۋ ءتۇرى. 200 گرامم ۇرتتاماعانى ءۇشىن ءوزىن جارىلقاۋشى سەزىنەدى. ءسويتىپ اۋزىنا اق يت كىرىپ، كوك يت شىعىپ، ءۇيدىڭ بەرەكەسىن قاشىرىپ، ءومىردى توزاققا اينالدىرادى. ونداي قۇرعاق الكوگوليكتىڭ اۋزىنان شىققان ءاربىر ءۇشىنشى سويلەمى «مەن ىشپەدىم، اراق ىشپەيمىن، بىرەۋلەر سياقتى ىشكىلىككە سالىنىپ جۇرگەن جوقپىن» دەگەن ءسوز تىركەستەرىنەن قۇرالادى. الكوگول ىشپەگەنى ادامنىڭ ەڭ بىرىنشىدەن ءوزى ءۇشىن، دەنساۋلىعى ءۇشىن قاجەت ەكەندىگىن ولار ۇمىت ەتەدى. قۇرعاق الكوگوليزم الكوگوليزم سياقتى ەمدەۋدى تالاپ ەتەدى (ايتپاعىمىز، پسيحولوگيالىق ەم-دوم)

12 قادام

بۇل اا-نىڭ ەمدەۋ ءتاسىلى بولىپ تابىلاتىن «Alcoholics anonymous» كىتابىندا كەلتىرىلگەن الكوگوليزمگە توتەپ بەرۋگە ارنالعان قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا 12 شارت.

1. الكوگول الدىنداعى ءوزىمىزدىڭ دارمەنسىزدىگىمىزدى مويىندايمىز. ءومىرىمىزدى ءوز قولىمىزبەن ويرانداعانىمىزدى دا مويىندايمىز.
2. جوعارى ءبىر كۇش بىزگە قايتادان پاراساتتى، دۇرىس ويلاۋعا كومەكتەسەدى دەپ سەنەمىز.
3. ءوزىمىزدى دە، ءومىرىمىزدى دە قۇدايعا تاپسىردىق.
4. ىس-ارەكەتىمىزگە، ومىرىمىزگە تەرەڭ رۋحاني باعا بەردىك.
5.  كىنامىزدى، كۇنامىزدى ءوزىمىزدىڭ، وزگەنىڭ، جاراتقاننىڭ الدىندا  مويىندايمىز.
6. قۇدايدىڭ ءبىزدىڭ كەمشىلىكتەرىمىزدى كەشىرىپ، ودان ارىلتقانىنا دايىنبىز.
7. جاراتقاننان ءبىلىپ، بىلمەي ىستەگەن كۇنالارىمىزدى، كورسەتكەن زيانىمىزدى، ادامي كەمشىلىكتەرىمىزدى كەشىرۋىن سۇرايمىز.
8. كىمگە زورلىق-زومبىلىق كەلتىردىك، كىمنىڭ كوڭىلىنە قاياۋ تۇسىردىك سولاردىڭ ەسىمدەرىن ءتىزىپ، ولاردىڭ الدىندا ايىپتى جۋىپ-شايۋعا دايىن بولۋ.
9. ولقىلىقتاردىڭ ورنىن تولتىرۋعا تىرىسامىز. تىزىمدەگى ادامدارعا كومەكتەسۋگە (قارىز قايتارۋعا، جاقسالىققا جاقسىلىقپەن جاۋاپ بەرۋگە) دايىن بولۋ.
10.  قاي جەردە قالاي قاتەلەسكەنىمىزدى ويلاپ، ساراپتاما جاساۋ.
11.  پەندە ەكەنىمىزدى ويلاي وتىرىپ كۇندىز-تۇنى جاراتقانعا دۇعا جاساۋ.
12.  رۋحاني سەرپىلىس، كۇش-قۋات العاننان كەيىن باسقا الكوگوليككە دۇرىس باعىت-باعدار سىلتەۋ.

ارداق

اا-نىڭ مۇشەسى ارداق ءوزىنىڭ الكوگوليك ەكەنىن بىلەدى، مويىندايدى جانە سونى جەڭگىسى كەلەدى. 12 قادام بويىنشا وز-وزىمەن جۇمىس جاساپ جۇرگەن ول بىلتىرعى جىلدىڭ قازانىنان بەرى اراقپەن شىنداپ كۇرەسىپ كەلە جاتىر. بۇگىن ارداقتىڭ اۋزىنا اراق الماعىنا تۋرا 13 اي. الونوننىڭ جينالىستارىنان شىقپايتىن، سول ارقىلى بالاسىنا قانداي دا كومەك كورسەتكىسى كەلەتىن سورلى شەشەسىنىڭ ءۇمىتىن اقتاپ، مىنا ءبىر دەرتتەن تولىققاندى ايىققىسى كەلەدى. سۇيكىمدى قىزعا ءسوز سالىپ، ساليقالى ۇرپاق سۇيگىسى كەلەدى. مارقۇم اكەسى سياقتى ەمەس اراق ىشپەيتىن، بالا تاربيەسىنە كوڭىل بولەتىن، وتباسىن اسىراپ، ەرتەڭگى كۇندى ويلايتىن اكە اتانۋدى ارماندايدى.

قامشىگەر: جازيرا بايدالى.