وتكەن جىلى قوعامدا ءدىنارالىق جىكشىلدىك، سالافيزم لاڭكەستىگى ءورشي ءتۇستى. بۇل ورايدا قازاقستاندىق وكىمەت قولدانىپ جاتقان شارالار نەگە ءتيىمسىز بولۋدا؟ وسى سۇراقتىڭ جاۋابىن قوعامدىق تۇرعىدا تارقاتىپ بەرۋدى فيلوسوفيا جانە تەولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور دوساي كەنجەتاي مىرزادان وتىنگەن ەدىك.

جالپى، وتكەن جىلعى قۇبىلىس – ول تاريحي ۋاقىت ارالىعىندا قالىپتاسىپ، تامىرىن تەرەڭ جايىپ ۇلگەرگەن ساياسي يسلامنىڭ بەلسەندىلىگىنىڭ كورىنىسى. قازاقستانعا سالافيزم وزدىگىنەن كەلگەن جوق. ونىڭ بىرنەشە «اسىل ارناسى» بار. ءبىرىنشىسى – جاھاندىق ساياسات. ونىڭ ماقساتى بەلگىلى: قوعام تىنىشتىعى مەن تاريحي قالىبىنا جىك سالۋ. سول ارقىلى قوعامدى وتقا وراۋ.

ەكىنشى «اسىل ارناسى» – اقشا. اقشاعا كەز كەلگەن تەندەرلەر مەن جوبالارعا قول قوياتىن بيلىك بار. كوز الدىمىزدا «اقنيەت» ورتالىعىن اشىپ، ونى وزىندىك الەۋمەتتىك-مىس جوباعا اينالدىرىپ، اقشا جاساپ وتىرعان، بيلىكتىڭ باسىن اينالدىرىپ، نە ۇركىتىپ، دەگەنىن ىستەتەتىن «ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كونتورلارى» جۇمىسىن باياندى جالعاستىرىپ وتىر. بۇلار – جاعدايدىڭ كورىنەتىن قىرى.

ال ەندى كورىنبەيتىن قىرى بار: ول – ادام ساناسىنا اسەرى. ونى ءدىني تانىمدىق ساياسيلانعان يدەولوگياعا اينالعان «سالافيزم قۇبىجىعى» دەپ اتاۋعا دا بولادى. ءبىراق ول كىمگە قۇبىجىق، ال كىمگە يدەال؟ ول جاعى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ول ءدىني تانىم يسلامداعى ناقىلشىلدىقتى نەگىزگە الاتىن، باتىستىق جاھاندانۋعا قارسى قولدان جاسالعان يسلام فۋندامەنتاليزمى. ونىڭ تىزگىنى دە باتىستىق ويىنشىلاردىڭ قولىندا. اتى دا «ۋاساتىييا»، ياعني «ورتا جول». بۇل جول سۋنني جانە شيعا اراسىنداعى «كوپىر» رەتىندە تانىلادى. ءقازىر ول كوپىر سيريادا «سالىنىپ»، بۇكىل تاياۋ شىعىستى وتقا وراپ جاتىر.

ال ناقتى ايتساق، سالافيزم «يزم» رەتىندە رەسەيگە دە تاپتىرماس جوبا. سول ارقىلى ۇرەي مەن كەز كەلگەن سىلتاۋدىڭ ورتالىعىن باقىلاپ وتىرۋ. سوندىقتان سەبەپ كوپ. ونى اشىق ايتىپ، شەشىم قابىلدار بيلىكتە قاۋقار دا، ماقسات تا ازىرگە كورىنبەيدى.

قوعامداعى سالافيزم اعىمىن اۋىزدىقتاۋ ماسەلەسىندە قازاقستاندىق بيلىك ءتيىمدى قادامدار جاساي الماي وتىر. سەبەبى بيلىكتىڭ ءوز ىشىندە دە بيلىك بار. توپتار مەن مۇددەلەر بار. ءقازىر ءدىن دەگەنىڭىز سىرتقى-ىشكى قۋاتتاردىڭ باسىن قوسقان كيەلى ورىنعا اينالدى. ونى شەشۋدىڭ كوپۆەكتورلى ساياساتى بار. بيلىك، مەن بىلەتىن ءدىن ىستەرى كوميتەتى ءوز الىنشە ارەكەتى مەن شارالارىن اتقارىپ جاتىر.

جالپى، ءدىن قۇبىلىسى ماتەريالدى ەمەس، ول ساناعا قاتىستى بولعاندىقتان دا، ۋاقىتى كەلمەي، قانشا جەردەن تيىمدىلىك ىزدەگەنىڭمەن، وعان قول جەتكىزە قويۋ قيىننىڭ قيىنى. ءقازىر بۇل ماسەلەنى شەشۋگە «اسپاننان اۋليە» شاقىرساڭ دا وڭالاتىن سىڭايى كورىنبەيدى. سەبەبى بيلىكتىڭ وزىنەن ءبىرىزدى، ورتالىقتاندىرىلعان، مەملەكەتتىك مۇددە دەيتىن ءبىر باعىت كورە المادىم. ناقتى زەرتتەۋلەر مەن قوعامدىق-پسيحولوگيالىق، الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق جانە جاستار ساياساتىندا ورتالىقتاندىرىلعان مەحانيزم جوق.

ىس-ارەكەتتەر بار، جوق ەمەس، الدىن الۋ شارالارى، اعارتۋشىلىق… – مۇنىڭ ءبارى يگى قادامدار. ءبىراق ول ناۋقانشىلىقتان ءارى اسقان ەمەس. بۇل جەردە، مەنىڭ ويىمشا، قوعامدىق ينستيتۋتتاردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، كوپتى جۇمىلدىرۋدىڭ پراكتيكالىق تەتىكتەرىن ىسكە قوسقان ءجون. ءدىني تانىمدى ساراپتاپ قاراعانىمىزدا، شيرەك عاسىر بۇرىنعى جاعداي جوق. قازاق ءقازىر ءدىن تۋرالى ساۋاتتانعان. ءبىلىمى ارتقان. ەندى تانىمى مەن سەزىنۋى بەلسەندىلىككە جەتسە، بيلىكتىڭ دە ءىسى جەڭىلدەر مە ەدى دەگەن ويىم بار.

وسى رەتتە قازاقستاندا جاڭا مينيسترلىك قۇرىلدى. قۇتتى بولسىن!

ول ەندى عانا قۇرىلدى. باعالاۋعا ءالى ەرتە. سەبەبى تىندىرعان ءىسى كورىنبەي تۇر. اشىلا سالا قولدانىستاعى زاڭ باپتارىنا ەكسترەميستىك-تەرروريستىك زوبالاڭدى بولدىرماۋ شارالارى رەتىندە وزگەرىستەر ەنگىزۋگە مۇرىندىق بولدى. ونىڭ ءوزى قوعامدىق نەگىزدە ەمەس، جابىق ەسىكتەر ارتىندا ءوتتى. ونىڭ جەتىستىكتەرى مەن كەمشىلىكتەرى تۋرالى ب ا ق ءالى بەيحابار. ول زاڭ شىقسىن، سوسىن تالقىلايمىز.

مينيسترلىك دەگەن اتىنىڭ ءوزىن جاقسى ىرىمعا بالاۋعا بولادى. بۇرىنعى قوردالانعان پروبلەمالاردى شەشۋگە دەگەن نيەت بارى بايقالادى. ءبىراق عىلىمي-تانىمدىق باعدار باستى شارت بولماسا، ءبارى دالباسا. ءدىن ماسەلەسىندە اياق استىنان شەشىم قابىلداۋ جارعا سوعادى. ءدىن وتە نازىك ماسەلە. ەلباسى دۇرىس ەسكەرتىپ وتىر: «…تەرروريزممەن كۇرەسەمىز دەپ، يسلاممەن كۇرەسىپ كەتپەڭدەر»، – دەپ.

نەگىزى، مينيسترلىك ءۇشىن ەڭ باستى تەتىك – ول زايىرلىلىق فۋنكسيالارىن عىلىمي تۇرعىدان جەتىلدىرۋ، كوممەنتاريي جاساۋ، ۇعىمدىق، تانىمدىق يدەولوگيالىق كومپونەنتتەردىڭ ءبىرىڭعاي پلاتفورماسىن انىقتاۋى ءتيىس. ول ءۇشىن – عىلىم شارت. ال ازىرگە ونداي «اقىلدى قادام» كورىنبەيدى. كەشەگى كەڭەستىك جۇيەگە قىزمەت ەتكەن ۇستانىمدار مەن تەتىكتەردى سول قالپىندا قوعامعا جۇتتىرعىسى كەلەدى. ول دەگەن ناعىز قيانات.

زايىرلى، دەموكراتيالىق، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك ۇستانىمداعى جاڭا مەملەكەت ءۇشىن كەشەگى اتەيستىك سەكۋلياريزم تەندەنسياسىن تىقپالاۋدىڭ ارتى قايىرلى بولمايدى. «زايىرلىلىق – اتەيزم ەمەس» دەپ الىپ، ءوزىڭ كەشەگى اتەيستىك تەندەنسيالاردى باسشىلىققا الساڭ، ونىڭا كىمدى سەندىرەسىڭ؟! سوندىقتان ەڭ باستى ۇستانىم – ازامات ساناسىنا ادالدىق پەن ءوزارا سەنىم ۇيالاتۋ – پسيحولوگيالىق، قۇقىقتىق جانە تانىمدىق تۇرعىدان بيلىك پەن قوعام بولىپ بىرىگە كۇرەسۋدىڭ كەپىلى بولارى ءسوزسىز.

دوساي كەنجەتاي، پروفەسسور.

«وبششەستۆەننايا پوزيسيا»

(پروەكت «DAT» №1 (365) وت 12 يانۆاريا 2017 گ.