حالىق اراسىندا تانىمالدىلىققا يە بولىپ جۇرگەن سپيننەر كۇيزەلىسكە دۋشار بولعاندارعا ارنالىپ جاسالعان ويىنشىق. قولىڭدا ۇستاپ وتىرىپ قايتا-قايتا اينالدىراسىڭ، بار نازارىڭ سوعان اۋىپ، قيىندىقتىڭ، كۇيزەلىستىڭ ءبارىن ۇمىتاسىڭ. ال الەم حالىقتارىنىڭ سپيننەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى باسقا دۇنيەلەرگە قاراعاندا ەرەكشە. ەڭكەيگەن قاريادان، ەڭبەكتەگەن بالاعا دەيىن اتالمىش ويىنشىققا قىزىعۋشىلىعى كۇن ساناپ ارتىپ كەلەدى.
الەم بالالارىنىڭ قولىندا جۇرگەن ويىنشىق قازاقتىڭ قوشقار ءمۇيىز ويۋ بەينەسى مەن ەكسپو مامانداندىرىلعان كورمەسىنىڭ لوگوتيپى بەينەسىندە ساتىلىمعا شىقتى. ويىنشىقتى قازاقى ۇلگىدە جاساپ شىعارعان كاسىپكەرلەردى Qamshy.kz ءجۋرناليسى سوزگە تارتتى. اتالمىش ويىنشىقتى جاساپ، ساتىلىمعا شىعارعان - سالتانات ءمىنايحان، دوسان قاۋمەن، تالعات ساقانوۆ، يسمايل قۇلان ەسىمدى كاسىپكەرلەر.
ۇلتتىق ناقىشتاعى سپيننەرلەردى جاساپ شىعارۋداعى باستى ماقساتتارىڭىز قانداي؟ كوممەرسيالىق جاعىنا باسا نازار اۋدارىلدى ما، الدە ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ناسيحاتتاۋعا ما؟
سالتانات ءمىنايحان: اتالعان سپيننەرردى جاساپ شىعارۋداعى باستى ماقسات - قازاقتىڭ ۇلتتىق ناقىشى قوشقار ءمۇيىز ويۋىن جانە ەل تاريحىندا تۇڭعىش رەت وتكىزىلگەلى جاتقان ەكسپو حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمەسىنىڭ لوگوتيپىن الەمدە ترەند بولىپ جاتقان سپيننەرلەر ارقىلى شەتەلدىك قوناقتارعا، وتانداستارىمىزعا ناسيحاتتاۋ. سپيننەرلەر قولدانىسقا ەنىپ جاتقان كەزدە ۇلتتىڭ دۇنيەتانىم مەن مادەنيەتىنىڭ ءبىر بولشەگىن ناسيحاتتاۋعا تاپتىرماس مۇمكىندىك ەكەنىن بىردەن تۇسىندىك. سپيننەردىڭ نە ەكەنىن قاي ۇلتتىڭ ازاماتى بولسىن بىردەن ءبىلىپ جاتادى. سول سەبەپتى سپيننەر اتاۋىن وزگەرتپەي جانىنا ۇلتىمىزدىڭ اتىن قوسىپ «قازاق سپيننەر» دەگەن اتاۋ بەردىك. ەكسپو-عا كەلەتىن 5 ملن. قوناقتىڭ قولىندا ۇلتتىق قۇندىلىعىمىزدىڭ ءبىر بەلگىسى جۇرسە، ءبىز ءۇشىن ول ۇلكەن جەتىستىك. ءبىرىنشى كەزەكتە كوممەرسيالىق جاعىن ەمەس، ۇلتتىق قۇندىلىعىمىزدى ناسيحاتتاۋدى باستى نازارعا قويدىق. سونىمەن قوتار، شەتەلدە وقىپ جاتقان قانداستارىمىز ءبىر ۇلتتىڭ مادەنيەتىن قۇرمەتتەي الاتىن وزگە ۇلتتىڭ وكىلدەرىنە كادە سىي رەتىندە اپارۋعا تاپتىرماس دۇنيە دەپ سانايمىن.
تالعات ساقانوۆ : باستاپقىدا «قازاق سپيننەر» شەتەلدىكتەرگە، ەكسپو-عا كەلەتىن قوناقتارعا ارنالعان. شەتەلدىكتەرگە ەلىمىزدىڭ تاريحىن تانىتاتىن ءۇش ءجۇز: ۇلى ءجۇز، ورتا ءجۇز، كىشى ءجۇز بىرىگىپ ءبىر شاڭىراق استىندا قازاق ەلى بەيبىت كۇندى كەشىپ جاتقانىن كورسەتۋ بولدى. سپيننەردى قولىنا العان ادام ەڭ الدىمەن جازىلعان جازۋعا ءمان بەرەتىنى ءسوزسىز. ۇلتتىڭ تاريحىنان حاباردار ەتەتىن ءۇش ءجۇزدىڭ اتىن وقىپ، ءجۇزدىڭ، شاڭىراقتىڭ نە ەكەنىن عالامتوردان ىزدەپ كورەدى دەگەن ويدامىز. ۇلگىسى «قازاق ەلى ءبىر شاڭىراقتىڭ استىندا ءتاتۋ-تاتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتىر» دەگەن ماعىنادا جاسالعان.
تاعى ءبىر ايتا كەتسەم، ءبىراز ۋاقىت بۇرىن قازاقستاندا تۇرىپ جاتقانىنا 15 جىل بولعان امەريكالىق ازامات ءوزىنىڭ قىزىعۋشىلىعىن ءبىلدىرىپ، سپيننەرگە تاپسىرىس بەردى. مۇنىڭ ءوزى ۇلكەن جەتىستىك. سپيننەردىڭ باعاسى - 6000 تەڭگە. ونىڭ قىمبات بولۋىنىڭ ءوز سەبەبى دە بار. قانداي دا ءبىر ءىستى باستاعان كەزدە شىعىن مىندەتتى تۇردە بولادى. سول شىعىندى وتەۋ ءۇشىن ءدال ءقازىر وسىنداي باعا قويىلىپ وتىر. الايدا سپيننەر ءوز باعاسىنا تۇرارلىق دەگەن ويدامىز.
-ال ساتىلىم جاعى قالاي بولىپ جاتىر؟
تالعات ساقانوۆ: كەز كەلگەن جاڭا زات جاسالىپ شىعارىلعان كەزدە مىندەتتى تۇردە ەكى پىكىر ايتىلادى: «جاقسى-جامان، قىمبات-ارزان» دەگەن. كەيبىرەۋلەر قىمباتسىنىپ جاتىر. باستى ماقسات - ەكسپو-عا كەلگەن شەتەلدىكتەرگە ۇلتتىق قۇندىلىعىمىزدىڭ ءبىر بولشەگىن كورسەتۋ، تانىستىرۋ. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا اسىعىمىز الشىسىنان ءتۇسىپ، ءىسىمىز ورگە باسادى دەگەن ۇمىتتەمىز.
-ەكسپو حالىقارالىق ماماندىرىلعان كورمەسىنە جونەلتىلدى مە؟ استانادا ساتىلىم جاعى قالاي بولىپ جاتىر؟
تالعات ساقانوۆ: باستاپقىدا تاۋاردىڭ ساپاسىن تەكسەرىپ كورۋ ءۇشىن 70 دانا اكەلىندى. قىزىعۋشىلىق تانىتىپ جاتقانداردىڭ قاراسى كۇن ساناپ كوبەيىپ كەلەدى. استاناعا جونەلتۋ ءۇشىن تاۋاردىڭ ەكىنشى بولىگىن كۇتىپ وتىرمىز. ول جەتكىزىلە سالىسىمەن، استاناعا جونەلتىلەدى.
-ال «قازاق سپيننەر» قاي جاقتا ءوندىرىلىپ جاتىر؟
تالعات ساقانوۆ : ەلىمىزدە اتالعان سپيننەردى ءوندىرۋدىڭ جولىن ىزدەستىرىپ كوردىك. وكىنىشىكە وراي ەلىمىزدە سپيننەردى وندىرەتىن زاۋىتتار تابىلمادى. سول سەبەپتى قىتايدا وندىرۋگە شەشىم قابىلدادىق، ال ساپاسى جاعىن ءوزىمىز قاداعالاپ وتىرمىز. تاۋار كەلگەن ساتتە ءوزىمىز پاتەنتتەپ، حالىققا ۇسىنامىز.
-حالىقتىڭ «قازاق سپيننەرگە» دەگەن قىزىعۋشىلىعى قانداي دارەجەدە؟ اتا-انالار ارزان باعاداعى سپيننەردى ساتىپ العاندى ءجون سانايدى ما؟
تالعات ساقانوۆ : اتالعان سپيننەر تەك بالالارعا ارنالماعان، ۇلكەن جاستاعى كىسىلەر دە ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىر. ينستاگرامنان كورگەن اعا بۋىندار حابارلاسىپ، ءوز ءىلتيپاتتارىن بىلدىرۋدە. شىمكەنت، اقتاۋ، قاراعاندى وبلىستارىنان كەلىپ «قازاق سپيننەردىڭ» ءبىرىنشى بولىگىن الىپ كەتتى.
-قازاقى ۇلگىدەگى ويىنشىقتار قازاق بالاسىنىڭ ساناسىنا، ۇلتتىق تاربيەگە ءوز اسەرىن تيگىزەدى مە؟
دوسان قاۋمەن، يدەيا اۆتورى: ءبىرىنشى سپيننەردىڭ ۇلگىسىنە توقتالسام. بۇل «قازاق سپيننەردىڭ» ۇلگىسىن وزگە ۇلتتىڭ ادامى ەمەس ءوزىمىزدىڭ اتا-بابامىز جاساپ كەتكەن. سان عاسىردى ارتتا قالدىرىپ ءوزىنىڭ قۇندىلىعىن، قاسيەتىن جويماعان قازاقتىڭ قوشقار ءمۇيىز ويۋى الەمدە ترەند بولىپ جاتقان دۇنيەمەن بىرىگىپ نەگە حالىققا، الەم حالىقتارىنا ۇسىنباسقا؟! التىن تۇستەس بولۋىنىڭ ءوزى مولشىلىق پەن بايلىقتىڭ بەلگىسى. ۇساق نارسەمەن دە ۇلى دۇنيەلەردى جاساۋعا بولادى. ءبىز سونى كورسەتكىمىز كەلدى. كىشكەنتاي زاتقا قازاقتىڭ بۇكىل تاريحى سىيىپ كەتكەندەي بولدى دەسەم ارتىق ايتقاندىق ەمەس. شاڭىراق پەن ءۇش ءجۇزدىڭ اتى جازىلعان سپيننەردى اينالدىرساڭىز ورتاسىنداعى شاڭىراق قوزعالمايدى ، ال جان-جاعىنداعى ءۇش ءجۇز ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارىپ قوزعالىسقا تۇسەدى. مۇنىڭ وزىندە ۇلكەن ءبىر ءمان جاتىر. شاڭىراعىمىز شايقالماي، ماڭگىلىك ەلدىڭ تۇرعىندارى ءبىر شاڭىراق استىندا ءتاتۋ-تاتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتىر دەگەندى كورسەتەدى. سونىمەن قاتار، kazakhspinner.com سايتىندا قوشقار ءمۇيىزدىڭ نە ەكەنىن، شاڭىراتىڭ نە ەكەنىن، ءۇش ءجۇزدىڭ تاريحىن ءۇش تىلدە جازىپ جۇكتەپ قويدىق. ال ەكسپو كورمەسىنە كەلەر بولساق، قازاق تاريحىندا العاش بولىپ جاتقان كورمە. قانشاما شەتەلدىكتەردى ەلىمىزگە قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، كەلىپ جاتىر. مادەنيەتتى باعالاي بىلەتىن قوناقتاردىڭ اتالعان سپيننەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىق تانىتاتىنى ءسوزسىز.
شەتەلدەن بەلگىلى ءبىر ترەند كەلدى. ونى ەلىمىزدە سول كۇيىندە تاراتقاننان گورى، نامىسىمىزدى قامشىلاپ، ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىعىمىزدى قوسىپ، حالىققا ۇسىنساق دەگەن ويدان تۋعان دۇنيە. مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ «كۇپى كيگەن قازاقتىڭ قارا ولەڭىن ، شەكپەن جاۋىپ وزىڭە قايتارامىن» دەگەن ولەڭ جولدارى وسى تۇستا دالمە-دال ايتىلعانداي.
-سپيننەردى جاساۋ بارىسىندا قانداي قيىندىقتار كەزدەستى؟
سالتانات ءمىنايحان: ءاربىر ءىستى باستاعان كەزدە قيىندىقتار مىندەتتى تۇردە كەزدەسەدى. بىزدە دە سولاي. بارلىعى بىردەن بولا كەتتى دەپ ايتا المايمىن. جوعارىدا اتالىپ وتكەندەي قازاقستاندا اتالعان سپيننەردى جاساي الاتىن ءوندىرىس ورنى تابىلمادى. قىتايدىڭ 100 شاقتى زاۋىتىنىڭ ىشىندە قازاقتىڭ قوشقار ءمۇيىزىن ويىپ، قالىبىن كەلتىرەتىن ورتالىقتى تابۋدىڭ ءوزى وڭاي بولمادى. ءبىراز ءوندىرىس ورىندارى قالىبىن دۇرىس كەلتىرە الماعاندىقتان باس تارتتى. ەڭ سوڭىندا وسى ىسپەن اينالىسامىن دەپ قولعا العان 1 عانا زاۋىت قالدى.
كاسىپكەرلىكپەن اينالىسىپ جۇرگەندەرىڭىزگە قانشا ۋاقىت بولدى؟
يسمايل قۇلان، ءىت مامان: تالعات اعامىزدىڭ ءتۇرلى كاسىپپەن اينالىسىپ كەلە جاتقانىنا ون شاقتى جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. سالتانات اعامىز دا بىرنەشە جىلدان بەرى كاسىپكەرلكپەن اينالىسۋدا. ال جوبا اۆتورى دوسان قاۋمەن ۇلتىمىزدىڭ ۇلىلىعىن ۇلىقتايتىن بىرنەشە جوبالاردىڭ اۆتورى. مەملەكەتتىك قىزمەتتەن جەكە كاسىپكەرلىككە كوشىپ، ۇلت جولىندا قىزمەت ەتەمىن دەپ وتىر اعامىز. ال جەكە ءوزىم جايلى ايتار بولسام بۇل سالاعا كەلەنىمە ءبىر جىلدىڭ كولەمى بولدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن ءىت سالاسىندا ءتۇرلى سايت جاساۋ ، ۇلگىلەر جاساۋمەن اينالىستىم.
بولاشاققا جوسپارلارىڭىز قانداي؟
يسمايل قۇلان، ءىت مامان : «قازاق سپيننەر» ءبىزدىڭ بىرلەسىپ جاساپ جاتقان العاشقى جوبامىز. بارلىق سۇراقتاردىڭ جاۋابىن بىرلەسىپ شەشىپ وتىرامىز. كەلەشەكتە ءبىزدىڭ قاتارىمىزعا قوسىلىپ، ءداستۇردى دارىپتەيتىن باعالى دۇنيەلەردى جاسايمىن دەۋشىلەر بولسا، قۇشاعىمىز ءاردايىم اشىق. الداعى ۋاقىتتا اتالعان سپيننەردەن دە باسقا جوبالاردى ىسكە اسىرامىز دەگەن ويدامىز.
ال الداعى جوبالارىڭىزدا قازاقى قۇندىلىقتارىمىز قانشالىقتى ساقتالماق؟
جوسپار بويىنشا الداعى جوبالارىمىزدا دا ۇلتتىق ناقىشتارىمىز ناسيحاتتالادى. ايتا وتسەم، ءاليحان بوكەيحاننىڭ اتىمەن ۇلتتىق ناقىشتاعى ەرلەر كويلەگىن شىعارۋدا قولعا الىپ جاتىرمىز.
«ال ءونىمنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە كەلەر بولساق، قوشقار ءمۇيىز ويۋى دا، ەكسپو لوگاتيپى دە ۇشكىر ەمەس دوعال ەتىپ جاسالعان. قولدى جاراقاتتاپ الۋدان ساقتايدى» دەيدى وندىرۋشىلەر.
ايتا كەتسەك، 1990 جىلدى بۇل ويىنشىق امەريكادا پايدا بولعان. باستاپقىدا سپيننەر اۋتيزممەن اۋىراتىن بالالارعا ارنالىپ جاسالعان. توقتاماي اينالىپ تۇراتىن ويىنشىق ولاردى ەمدەۋدىڭ ءبىر جولى بولسا كەرەك. دەگەنمەن سپيننەرلەر ول كەزدە ءوتىمدى بولماعان. بىلتىرعى جىلى قايتا ساتىلىمعا شىعىپ، الەمدىك ترەندكە اينالدى. ءبىر قىزىعى مامىر ايىنان بەرى «سپيننەر» ءسوزىن عالامتوردان ىزدەۋ رەكورد قويعان ەكەن.
الەمدىك ترەندكە قازاقتىڭ ويۋى قوسىلىپ، ساتىلىمعا شىققانى قۋانتادى. الداعى جوسپارلارىمەن ءبولىسىپ، اتالعان كاسىپتى ەندى باستاپ جاتقان كاسىپكەرلەردىڭ ىستەرىنە ساتتىلىك تىلەيمىز!
سۇحباتتاسقان: ايگەرىم تاۋباي
پىكىر قالدىرۋ