كۇندە تاڭەرتەڭ قالا كوشەلەرىنە جۇزدەگەن، مىڭداعان كولىك جۇرگىزۋشىلەرى شىعادى. ولاردىڭ ىشىندە قوعامدىق كولىك، جەڭىل كولىك جۇرگىزۋشىلەرى بار. قالا تۇرعىندارى   بارلىعى ءبىر دەممەن ەرتە تۇرۋعا نيەتتەنەدى. سەبەبى  - «كەپتەلىس». كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرشىلىكتىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالعان كەپتەلىسكە ءومىرىمىزدىڭ، ۋاقىتىمىزدىڭ كوپ بولىگى سارپ ەتىلەدى.

كۇن سايىن ءبىز  كەپتەلىستە تۇرىپ كوپ ۋاقىت جوعالتامىز، جۇمىسقا، ساباققا كەشىگەمىز، قوعامدىق كولىكتە ادام كوپتىگىنەن قىسىلىپ تۇرامىز. ەڭ وكىنىشتىسى،  وسى جاعدايدىڭ وزگەرەتىنىنە ءۇمىت از. سەبەبى، ستاتيستيكا كولىك كەپتەلىستەرىنىڭ كۇن ارتقان سايىن ءورشىپ بارا جاتقانىن كورسەتەدى. كەپتەلىستىڭ شىعۋ سەبەپتەرى مەن ونىمەن كۇرەسۋدىڭ، جويۋدىڭ جولدارى بار ما دەگەن سىندى ساۋالدارعا Qamshy.kz  اقپارات اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى جاۋاپ ىزدەپ كوردى.

كەپتەلىس نەدەن شىعادى؟

كولىك كەپتەلىستەرىن تۋدىراتىن بىرنەشە فاكتورلار:

1. كولىكتەردىڭ شامادان تىس كوپتىگى؛
2. اۋا رايىنىڭ قولايسىزدىعى؛
3. جولداردىڭ ساپاسىزدىعى مەن ولاردى جوندەۋ جۇمىستارى؛

ءبىر قاراعاندا جاي عانا كولىكپەن ءبىر جەردەن ەكىنشى جەرگە جەتۋ كەزىندە كەزىگەتىن پروبلەما - شىن مانىندە ءبىزدىڭ جوسپارىمىزدىڭ ، كۇن ءتارتىبىمىزدىڭ وزگەرۋىنە سەبەپ بولادى.

 الەمدەگى ءىرى قالالار كەپتەلىسپەن قالاي كۇرەسەدى؟

لوندون

لوندوندا قالانىڭ ورتالىعىنا كىرۋ اقىلى. 1997 جىلى بيلىككە توني بلەر كەلىپ قالانىڭ ەرەجەلەرىنە ءبىرقاتار وزگەرتۋلەر ەنگىزدى.

اتاپ ايتقاندا، تاريحي ورتالىققا: سيتي، ۆەست-ەند، ۆەستمينستەر  سوحو اۋداندارىنا  جۇمىس كۇندەرى ساعات 7:00-18:30 ارالىعىندا كىرۋ اقىلى. بۇل اۋدانداردى اقىلى ەتپەستەن بۇرىن ت.بلەر اۆتوبۋستار سانىن كوبەيتىپ، قوعامدىق كولىك پەن تاكسيگە ارنالعان ارنايى جولاق قويدى. كولىكتى تۇراققا قويۋ ماسەلەسىنە بايلانىستى قاتال ەرەجەلەر بار. ايىپپۇلدى باعالاۋ جۇيەسى ىسكە قوسىلعان. وسى جانە وزگە دە كولىكتەرگە قويىلعان تالاپتار اياسىندا لوندون ورتالىعىندا كولىكتەر سانى 40 %-عا ازايعان.

سينگاپۋر

سينگاپۋردا كولىك كەپتەلىسىمەن كۇرەسكە ەرەكشە قاتال قارايدى. باستى ماقسات كولىك سانىن بارىنشا ازايتۋ. وسى ورايدا مىناداي ارەكەتتەر جاسالعان:

• «كولىك ءمىنۋ - ءسان ەمەس، كولىك - تەك بىر-جەردەن ەكىنشى جەرگە جەتۋ قۇرالى» ءپرينسيپىن ەنگىزۋ ارقىلى، اۆتوكولىك ساتىپ الۋ ەكونوميكالىق تۇرعىدان ءتيىمسىز بولىپ قالدى؛
• اۆتوكولىككە يە بولۋ قۇقىعىن اۋكسيون ارقىلى ساتىپ الۋ جۇيەسى ىسكە قوسىلعان؛
• اۆتوترانسپورت نارىعى تىكەلەي مەملەكەت باقىلاۋىندا. سينگاپۋردە اۆتوكولىك ساتىپ العىسى كەلگەن ادام ونى ەۋروپا باعاسىنان 2،5 ەسە قىمبات باعادا ساتىپ الادى؛
• «اقىلدى جول» جۇيەسى، جول اقىسىن جۇرگىزۋشى توقتاماي-اق كامەرا ارقىلى تولەي الۋ مۇمكىندىگى؛
• كەپتەلىستىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ءاربىر مەملەكەتتىك مەكەمەنىڭ جەكە جۇمىس ءتارتىبى مەن جۇمىس ۋاقىتى بار؛

نيۋ-يورك

نيۋ-يورك قالاسىنىڭ كوشەلەرى ءاۋ باستا-اق كەڭ، بىر-بىرىنە پاراللەل بولاتىنداي ەتىپ سالىنعان. سوندىقتان كەز كەلگەن جۇرگىزۋشىنىڭ كەپتەلىستى باسقا كوشەگە بۇرىلىپ كەتە سالۋ ارقىلى اينالىپ وتۋىنە مۇمكىندىگى بار. بۇل قالانىڭ ەرەكشەلىگى - ترانزيتتىك جانە جەرگىلىكتى جولدار بىر-بىرىنەن الشاق ەتىلىپ، بولەك سالىنعان.

الەمدىك مەگوپوليستەردىڭ تاجىريبەسىنە سايكەس، بارلىق جاسالعان ارەكەتتەر قوعامدى اۆتوكولىكتەن قوعامدىق كولىكتەرگە كوشىرۋگە باعىتتالعان.  مامانداردىڭ پىكىرىنشە، اۋقاتتى اداماردىڭ وزدەرى دە قوعامدىق كولىكتەرگە كوشەدى، ول ءۇشىن تەك ەكى باستى شارتتى ساقتاۋ كەرەك: وندا ۇرلىق بولماۋ كەرەك جانە تازالىق ساقتالۋى كەرەك.

بۇگىندە الماتى قالاسىنىڭ كولىك  كەپتەلىسى قالا تۇرعىندارى ءۇشىن  باستى پروبلەمالارىنىڭ بىرىنە اينالعانى جاسىرىن ەمەس.

قازاقستاندا كەپتەلىس پروبلەماسى ءىرى قالالاردا، اسىرەسە الماتىدا ەرەكشە بايقالادى. سونىمەن بىرگە، استانا مەن شىمكەنت سياقتى قالالاردا دا پروبلەماعا اينالىپ كەتۋ ءقاۋپى باسىم.

ءار مينۋت ساناۋلى

مامانداردىڭ ەسەبىنە قاراعاندا كەز-كەلگەن ەلدە كەپتەلىستەن زارداپ شەگەتىن- كولىك جۇرگىزۋشىلەرى. ولار جول كەپتەلىستەرىنە كۇنىنە 360 ساعات نەمەسە جىلىنا 45 جۇمىس كۇندەرىن قۇرتادى. ونىمەن قوسا كەپتەلىستە تۇرعان كەزدە كەتەتىن جانارماي شىعىنى تاعى بار.

كولىك اپاتتارى

ستاتيستيكاعا سايكەس، جول-كولىك اپاتى تەك جوعارى جىلدامدىقتا عانا ەمەس كەپتەلىس كەزىندە ورىن الادى. سەبەبى كولىك تىعىز ورنالاسقان جولدا ءجۇرۋ شىن مانىندە ءوتۋ ءقاۋىپتى ءارى ىڭعايسىز.

دەنساۋلىق سىر بەرەدى...

عالىمدار كەپتەلىستە كوپ تۇرۋ وتە زيان ەكەنىن ايتادى. سەبەبى، كەپتەلىستە ءجيى، ءارى ۇزاق تۇرۋ، وكپە اۋرۋلارىنىڭ تۋىنداۋىنا اكەلىپ سوعادى. ەكى-ۇش جىلدىڭ ىشىندە تىنىس جولدارىنىڭ اللەرگياسىنا ۇشىراۋعا بولادى، ال وعان تاعى ءبىر جىل كەپتەلىستە تۇرۋدى قوساتىن بولساق سوزىلمالى برونحيتكە اينالۋى عاجاپ ەمەس. ال استما اۋرۋىمەن اۋىراتىندار ءۇشىن كەپتەلىستە تۇرۋ ءتىپتى ءقاۋىپتى.

كوڭىل-كۇيدىڭ بۇزىلۋى مەن سترەسس كەپتەلىستە ۇزاق ۋاقىت تۇرۋدىڭ سالدارىنان دا بولادى.

الەمدەگى ەڭ ءىرى كەپتەلىستەر

1. جۇڭگو، 260 شاقىرىم. بەيجىڭ-تيبەت تاس جولى، 2010 جىل
2. برازيليا، 242 شاقىرىم، سان-پاۋلو قالاسى، 1996 جىل
3. يسپانيا، 180 شاقىرىم، مادريد 2005 جىل

قىتايداعى كەپتەلىس شامامەن ەكى اپتاعا سوزىلعان. 14 تامىز كۇنى باستالعان كولىك كەپتەلىسى ۇلكەن پروبلەماعا اينالىپ ونى تەك قىركۇيەكتىڭ باسىنا قاراي شەشۋ مۇمكىن بولعان.

كەپتەلىسپەن كۇرەسۋدىڭ جولدارى بار ما؟

شىندىعىنا كەلگەندە كەپتەلىسپەن «كۇرەسۋ» ماسەلەسى ءاربىر حالقى كوپ قالا ءۇشىن ۇلكەن پروبلەما. الايدا ونىمەن «كۇرەسۋ» دۇرىس ەمەس دەيدى ماماندار. «كەپتەلىستەردى جويۋ» دەگەن قاعيدا، ماقسات بولماۋى كەرەك. بار ماسەلە - اۆتوكولىكتەردى پايدالانۋشىلاردىڭ سانىن ازايتۋدا.

قالا تۇرعىندارىنىڭ دەرلىك كوپشىلىگى قوعامدىق كولىكپەن نەمەسە ۆەلوسيپەدپەن ءجۇرۋى ءتىپتى بولماسا جاياۋ ءجۇرۋ كەرەك. بارلىق پروبلەما - جولدار مەن كوشەلەردىڭ ازدىعىندا، ولاردى كوبەيتۋ كەرەك دەگەن ماسەلەدە ەمەس، قالاداعى كولىك سانىنىڭ كوپتىگىندە. كولىك سانى كوپ بولا تۇرا، بۇگىندە سانى كوپ كولىكتەر ادامداردى ءبىر جەردەن ەكىنشى جەرگە تاسۋ قۇرالى ەمەس، تەك جەكە ادامداردىڭ ساندىك، بەدەلدىلىك سيمۆولى. بۇگىندە الماتى قالاسىندا  ءار وتباسىدا كەم دەگەندە ءبىر نەمەسە ەكى كولىكتىڭ بولۋ تەندەنسياسىن بايقاۋعا بولادى.

ادامداردى كولىكسىز جۇرۋگە نيەتتەندىرۋ

قالا تۇرعىندارىن كۇندەلىكتى جول ءجۇرۋ كەزىندە اۆتوكولىكتەردى پايدالانۋدان باس تارتۋعا يتەرمەلەۋدىڭ بىرنەشە تاسىلدەرى بار:

- ەكونوميكالىق: اقىلى جول، اقىلى تۇراق؛

- فيزيكالىق: جول جۇرۋگە مۇلدە تىيىم سالۋ؛

- ۋاقىتتى تيىمدەۋگە بايلانىستى كولىكپەن كەپتەلىستە تۇرعانعا  قاراعاندا مەترو، قوعامدىق كولىكتەردى تاڭداۋى؛

وسىنداي تىيىمداردىڭ ەسەبىنەن جانە كەپتەلىستىڭ پروبلەماسى سەبەبىنەن ادامدار كولىكپەن جۇرۋدەن باس تارتۋى مۇمكىن.

ءبىزدىڭ جاعدايدا، الماتى قالاسىندا كولىك تۇراقتارى بارلىق جەردە بىردەي اقىلى ەمەس. اۆتوبۋس جولاقتارى قالا كوشەلەرىنىڭ بارلىعىندا بولاماسا دا، كوپشىلىگىندە بار. الايدا اۆتوبۋس سانىن كوبەيتۋ دە، اۆتوبۋس جولاقتارى قويۋ دا - بىزدەگى پروبلەمانى شەشۋدىڭ جولى دەپ قاراستىرۋعا كەلمەيدى.

كەپتەلىستى جويۋدىڭ جولى - جاڭا  جولدار سالۋ دەگەن، قاتە تۇسىنىك، سەبەبى مۇنداي جاعداي كولىك سانىنىڭ كەرىسىنشە وسۋىنە، سودان بارىپ قايتا كەپتەلىستىڭ تۋىنداۋىنا اسەر ەتەدى. جاڭا جولداردىڭ سالىنۋى پروبلەمانى ۋاقىتشا عانا شەشەدى.

الماتىداعى كەپتەلىستەر پروبلەماسى

ەلىمىزدەگى   ادام ەڭ  كوپ شوعىرلانعان الماتى قالاسىندا كەپتەلىستەر جىل سايىن  سوزىلمالى اۋرۋ ءتۇرى سياقتى ەمى جوق دەرتكە اينالىپ كەلەدى. قالا تۇرعىندارىنىڭ كەپتەلىسكە ءتىپتى ەتى ۇيرەنگەن. كولىك جۇرگىزۋشىلەرى مەن تاكسيستەر بۇل جاعدايعا ۇيرەنگەندەرىن ايتىپ، بۇل پروبلەمانى شەشۋدىڭ جولى جوق دەيدى.

53 جاستاعى مارلەن ەسىمدى كولىك جۇرگىزۋشىسى: «الماتىداعى كەپتەلىستەرمەن كۇرەسۋ مۇمكىن ەمەس، بۇل - ەرىككەندىك. ءبىز ءوزىمىزدى باسقا دامىعان ەلدەرمەن سالىستىرا دا المايمىز. كەپتەلىستىڭ پروبلەماسىن ولار سياقتى شەشە الۋعا مۇمكىندىك جوق. جەكە باسىم، كەپتەلىستەرگە ۇيرەنىپ كەتكەم»-دەيدى.

الايدا كوپشىلىك تاكسيستەر مەن كولىك جۇرگىزۋشىلەرى، قوعامدىق كولىكتى ءپايدالانۋشىلار-بىر اۋىزدان قالاداعى كەپتەلىستەردىڭ ۇلكەن پروبلەماعا اينالعانىن، ونى قالا اكىمشىلىگىنىڭ شەشكەنىن قالايتىندىقتارىن ايتادى.

سونىمەن بۇل ماسەلەنى قالاي شەشۋگە بولادى؟

الماتىنى  قازاقستاننىڭ باسقا قالالارىمەن سالىستىرعاندا  «كەپتەلىستەردىڭ وتانى» دەپ ساناۋدىڭ  بىرنەشە سەبەپتەرى بار.

اۋەلى، الماتى - ەلىمىزدىڭ قارجى ورتالىعى، وڭتۇستىك استاناسى، مول تاريحى بار قالا بولعاندىقتان مۇندا ۇزاق ۋاقىتتان بەرى تۇرىپ كەلە جاتقان جەرگىلىكتى تۇرعىندار سانى كوپ. ودان بولەك، الماتىدا كوپتەگەن جوو-لار ورنالاسقاندىقتان رەسپۋبليكانىڭ وزگە اۋماقتارىنان جىل سايىن كەلۋشىلەردىڭ سانى كوبەيمەسە ازايمايدى. سونىمەن بىرگە الماتى بيزنەس ورتالىقتار مەن  ۇيىمداردىڭ قارا شاڭىراعى بولعاندىقتان جۇمىس، قىزمەتكە ورنالاسۋ ءۇشىن كەلەتىن تولقىن تاعى بار.

وسى ورايدا، الماتىدا ادام سانى كۇننەن-كۇنگە، جىلدان-جىلعا كوبەيىپ كەلەدى دەگەن قورىتىندى جاساۋعا بولادى. ادام سانى كوپ بولعان سايىن قوعامدىق كولىك، جەكە كولىك پايدالانۋشىلىرى دا كوبەيەدى، دەمەك كولىك كوبەيگەن سوڭ كەپتەلىستەر دە ورىن الادى.

ياعني، كەپتەلىس ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن نە كولىك پايدالانۋشىلار سانىن ازايتۋ كەرەك (جوعارىدا اتالعان تىيىمدار مەن ەرەجەلەر ەنگىزۋ نەگىزىندە) نەمەسە تۇرعىندار سانىن ازايتۋ كەرەك.

قالا تۇرعىندارىنىڭ سانىن ازايتۋ ءۇشىن:

-الماتىدا ورنالاسقان بەدەلدى جوو-لاردىڭ فيليالدارىن رەسپۋبليكانىڭ باسقا ايماقتارىنان اشا وتىرىپ، ابيتۋريەنتتەر مەن جاستاردىڭ ءوز قالالارىندا-اق قالاعان وقۋ ورىندارىنان ءبىلىم الۋىنا جاعداي جاساۋ؛

-وزگە قالالارداعى ادامداردىڭ بەدەلدى جۇمىسقا ورنالاسۋىمەن قامتاماسىز ەتۋ. ياعني، الماتىعا جۇمىس ىزدەپ كەلەتىن ادامدار ءوز اۋماقتارىندا، تۇرعىلىقتى جەرلەرىندە جەرگىلىكتى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋ باعدارلامالارى ارقىلى نەمەسە ت.ب  جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتىلۋى كەرەك؛

كولىك پايدالانۋشىلار مەن كولىكتەردىڭ سانىن ازايتۋ ءۇشىن جوعارىدا اتالعان اقىلى جۇيەنى ەنگىزۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. نەمەسە بەلگىلى-بىر ۋاقىتتا، ماسەلەن، ساعات تاڭعى 7-دەن 15:00-گە دەيىنگى ارالىقتا قالانىڭ ورتالىق بولىگىنە  اۆتوكولىكپەن كىرۋدى اقىلى ەتۋگە بولادى. كولىكپەن ءجۇرۋ اقىلى بولسا، ونى پايدالانۋشىلار سانى ازايادى. ال اۆتوكولىكتەر سانىنىڭ ازايۋى تەك كەپتەلىس پروبلەماسىن عانا ەمەس ەكولوگيا، قالانىڭ لاستانۋى سياقتى پروبلەمانىڭ شەشىلۋىنە جاعداي جاسايتىن ەدى.

نازەركە مۇسا