ول كۇندەگى ادەتىنشە ساباعىن اياقتاپ بولعان سوڭ، كىتاپتارى مەن نوۋتبۋگىن سومكەسىنە سالىپ، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ كۇنشىعىس جاعىنداعى قاقپاسىنا بەتتەدى. سول قاقپانىڭ الدىنان ونىڭ ۇيىنە تاياۋ ماڭعا باراتىن №77 اۆتوبۋس جۇرەتىن ەدى. جول-جونەكەي ۇيالى تەلەفونىنداعى Citybus قوندىرعىسىنىڭ باعدار باقىلاعىشىنان قاراپ ەدى، ەشقانداي بەلگى بىلىنبەدى. “بالكىم ۇيالى تەلوفونىنداعى ينتەرنەتتىڭ شەكتى بالانسى ءبىتىپ قالدى مەكەن؟”- ول وسىلاي ويلادى دا ايالداماعا كەلىپ توقتادى. سىرعىپ ۋاقىت ءوتىپ جاتىر، كۇزدىڭ ىزعارلى سۋىعى سۇيەگىنەن وتكەندەي بولدى. باعدار باقىلاعىش ءالى ءۇنسىز. ول ەندى اينالاسىنا قاراپ ەدى، ءبىر ايەل تۇر ەكەن. ول ايەلدەن:
- كەشىرىڭىز، №77 اۆتوبۋس ءوتىپ كەتتى مە جوق الدە...ايەل ونىڭ ءسوزىنىڭ سوڭىن كۇتپەستەن:
- ول اۆتوبۋسىڭىز ەندى جۇرمەيدى-دەدى قىسقا قايىرىپ. تاڭەرتەڭ جۇمىسقا كەلەردە دە سول اۆتوبۋستىڭ بولماعان سەبەبىن ەندى ءتۇسىندى. ول نەدە بولسا تاكسيگە وتىرۋدى ءجون كوردى. قولىن سوزعانى سول ەدى ورتا جاستاعى وزىمەن تۇرعىلاس ءبىر ەر كىسى مىنگەن اققارداي تازا، جاڭا كولىك كەلىپ توقتاي قالدى. ول بارار جەرى مەن بەرەتىن باعاسىن ايتتى. ال اناۋ از-كەم ويلانىپ وتىردى دا ناراۋ عانا باسىن يزەدى.
ءسوزدى العاش بولىپ تاكسيست باستادى:
- تانىسا وتىرالىق، مەنىڭ ەسىمىم بولات، ءسىزدىڭ اتىڭىز كىم؟
- ەسىمىم ازامات.
- بايقايمىن ءمۇعالىمسىز -اۋ؟
- ءيا، ءسىز تاكسيستسىز-اۋ شاماسى. ونىڭ سوزىنە ەكەۋى دە كۇلىپ الدى. از-كەم ۇنسىزدىكتەن سوڭ ءسوزدى تاكسيست ءسوزىن جالعاستىردى.
- كولىگىڭىز بۇزىلىپ قالدى ما، جاياۋ مۇسا بولىپ قالىپسىز عوي؟
- مەندە سىناتىن ەمەس، جوعالاتىن دا كولىك جوق. ەجەلدەن جاياۋ مۇسامىن.
- سولاي دەڭىز، - تاكسيست ونىڭ باس-اياعىن كوز ۇشىمەن ءبىر شولىپ ءوتتى. كونە-توز قارا-كوك كۇزدىك پالتوسىنىڭ ءوڭى انتەڭ وزگەرىپ، يەسىنىڭ بۇرىل تارتقان شاشىنا بەيىمدەلە باستاعانداي. تاكسيست مىرس ەتتى دە الدە نە ەسىنە تۇسكەندەي:
- عىلىمي اتاعىڭ بار ما قۇرداس؟
- عىلىم دوكتورىمىن دەگەندەي.
- وندا ايلىقتى كۇرەپ الارسىڭ؟ -دەدى تاكسيست الدە مىسقىل الدە كەكەسىنمەن. “ايلىق” وسى ءبىر ءسوز عالىمنىڭ جانىنا باتاتىن اسا اۋىر ءسوز ەدى. ول تۋرالى ەستىمەك، ايتپاق تۇگىلى، ويلاعىسى دا كەلمەيتىن. ول ءۇنسىز قالدى....ۇنسىزدىكتى تاعى سول تاكسيستتىڭ ءوزى بۇزدى:
- سەن جاسىرساڭ مەن ءوزىمنىڭ تاباتىن تابىسىمدى ايتايىن. ەگەر جاقسىلاپ ەڭبەكتەنسەم كۇنىنە ون مىڭ تازا تابىس تابامىن، ال قالىپتى جۇرسەم بەس مىڭ، ەرىنشەكتىگىم ۇستاسا ءۇش مىڭ. ول وسىلاردى ايتى دا ءوز سوزىنە ءوزى ريزا بولعان جانداي ەزۋ تارتىپ عىلىم دوكتورىنا قارادى. ول كەزدە عالىم جۇرگىزۋشىنىڭ تابىسىن ءوزىنىڭ ايلىعىمەن سالىستىرىپ ۇلگەرگەن ەدى. عالىمنىڭ جۇرەگى مۇزداپ سالا بەردى. سوندا، بۇل قالىپتى جۇمىس ىستەگەندە مەنەن ەش كەم ەمەس تابىس تابادى ەكەن. ارتىق ىستەسە، ارتىق الادى. قالاماسا جۇمىسقا كەلمەيدى، ءوزى بي، ءوزى قوجا-دەگەن وسى.
- نە ويلاپ كەتتىڭىز؟ ءتىپتى كۇرسىندىڭىز عوي، - دەدى تاكسيست كوز ۇشىمەن بۇعان ءبىر قاراپ قويىپ. بۇل ءۇنسىز. ەندى تاكسيست اڭگىمە اۋانىن وزگە ارناعا بۇردى:
- ءسىز تۇرعان اۋداندا بۇرىن ءۇش بولمەلى ءۇيىم بولدى. بالالار ەسەيگەن سوڭ ءارى قالانىڭ ۋ-شۋىنان اۋلاق بولايىن دەپ قالا سىرتىنان جەكە ءقورا-جاي سالىپ الدىم. راحات، اۋا تازا ءارى تىنىش، ميىم ءبىر سەرگىپ قالدى. كوكونىس پەن جەمىس-جيدەكتىڭ ءبىرازىن ءوزىمىز وندىرەمىز. ال مىنا سىرتتان كەلەتىن ونىمدەرگە سەنىم جوق. ەكى بالام بار، ۇلكەنى قولىمدا تۇرادى، ءوزىنىڭ جەكە دۇكەنى بار. كىشىسى بوي بەرمەي ۋنيۆەرسيتەت وقىدى. ال ءقازىر تۇراقتى جۇمىسى جوق. كەزىندە مەنىڭ ايتقانىما يلانعاندا عوي، ەندىگى ءبىر كاسىپتى دوڭگەلەتىپ كەتەر ەدى، تەككە ۋاقىتى مەن اقشاسىن قۇرتتى. بارىنەن سوراقاسى ديپلومىن الاردا: «اكە، ماعان ءبىر جەردە ىستەپ ءجۇر نەمەسە جۇمىسقا العالى جاتىر دەگەن انىقتاما تاۋىپ بەر»-دەپ مازا بەرمەدى. امالسىز ءوزىمنىڭ تۋىپ-وسكەن اۋدانىمداعى جالعىز ورتا مەكتەپكە باردىم. ونىڭ ديرەكتورى ءوزىمنىڭ دوسىم ەدى. ول سورلى مەنى راسىندا بالاسىنا جۇمىس ورىن ىزدەپ كەلگەن ەكەن دەپ قاتتى ساستى. بىردەن:
- بوكە ءوزىڭ بىلەسىڭ، بىزدە مەكتەپ پەن ەمحانادان وزگە جۇمىس ىستەپ تۇرعان مەكەمە جوق. سوندىقتان بالادان ءمۇعالىم كوپ. ءار بىرەۋىنىڭ ارتىندا ءبىر مىقتى تۇر. ولارعا تيىسە المايسىڭ، ال ەندى بىرەۋلەرى ءوزىڭ بىلەسىڭ عوي، ەپتەپ جولىن تابادى. وندايلارعا دا ءتىسىڭ باتپايدى، - دەدى مىڭگىرلەپ. مەنىڭ جاي قاعاز ءۇشىن كەلگەنىمدى ەستىگەندە ۇستىنەن ءبىر جۇك تۇسكەندەي جادىراپ سالا بەردى. سودان بەرى “ديپلوم جاتىر ساندىقتا، ال جۇمىس ەلۋ جىلدىقتا” - دەپ اندەتىپ ءجۇرىپ جاتىرمىز. قاعاز بويىنشا ۇلىم مەكتەپتە ءمۇعالىم، ال شىن مانىندە جۇمىسسىز. سوعان بولا، وسى كولىكتى سالوننان نەسيەگە ساتىپ الدىم. ەسكى كولىك الساڭ سەن ونى ەمەس، ول سەنى “مىنەدى”. ونى ءوزىڭ دە بىلەسىڭ. ءسويتىپ، ءوز ۇلىمدى ءوزىم جۇمىسپەن قامتىپ جۇرگەن ءجايىم بار.
- قيىن بولعان ەكەن، دەسە دە ءبىز بىلگەنىمىزدى ۇيرەتەمىز، قازىرگى جاستاردىڭ وزدەرى جۇمىسقا قۇلىقسىز - دەدى عالىم الدە ءبىر جاۋاپكەرشىلىكتەن بويىن اۋلاق سالىپ.
- دۇرىس ايتاسىز، سىزدەر ۇيرەتەسىزدەر. ءبىراق نەنى ۇيرەنۋ كەرەك ەكەنىن ۇيرەتپەيسىزدەر. جاستاردىڭ وزدەرى دە، ولاردىڭ اتا-انالارى دا وزدەرىنە نە كەرەك ەكەنىن پايىمداپ جاتپايدى، ايتەۋىر ەلدەن قالماۋ ءۇشىن وقيدى، وقىتادى. ءدال سول وقۋ ولارعا كەرەك پە، جوق پا ءبارى-بىر. وعان باس قاتىرىپ جاتقان قازاقتى كورمەدىم. مەن جاي تاكسيست بولسام دا ايتايىن، قازىرگى زاماندا قازاق جاستارىنا قۇرعاق ءسوز، بوس تەوريا ەمەس، ناقتى زات، تەحنيكا جاساۋدى ۇيرەتۋ كەرەك. ءسىزدىڭ ەسكىرگەن گالستۋگىڭىزدىڭ جاڭاسىن سولار تىگۋ كەرەك، قولىڭىزداعى سىدىرماسى سوگىلگەن سومكەڭىزدىڭ جاڭاسىن سولار جاساۋى ءتيىس، ءتىپتى ساعاتتى دا، سوندا سىزدە دە وتاندىق ساعات بولار ەدى. عالىم گالستۋگىن تارتقىلاپ، سومكەسىن باۋىرىنا قىسا ءتۇستى. ال اناۋ الدىنا قاراعان كۇيى قاسىندا ونىڭ وتىرعانىن ۇمىتقان جانداي سول ەكپىنمەن سويلەپ كەلەدى:
- مىنە، سوندا كوپ نارسە ارزاندايدى، جۇمىس ورىندارى كوبەيەدى، حالىقتىڭ جاعدايى وڭالادى. ءسىز پروفەسسور بولساڭىز دا ايتايىن، اۋا تاماق بولمايدى، قۇر ءسوز جۇمىس بولمايدى. ول وسى سوزدەرىن ايتتى دا از-كەم ءۇنسىز قالدى. تەرەڭنەن تىنىس الىپ، تەمەكىسىن تۇتاتتى:
- كەشىرىڭىز، تولقىعانىمدا ازداپ شىلىم شەگەتىن ادەتىم بار ەدى. عالىم، ۇستازىنان سوگىس ەستىگەن شاكىرتتەي ءۇنسىز، قيمىلسىز وتىر. بىر-ەر تارتىمنان سوڭ كوڭىلى ءسال سايابىرسىعان تاكسيست ءسوزىن ساباقتادى:
- ۇلىم ەندى ماگيستراتۋرا وقىسام، دارەجەم ارتادى، سودان دەنى دۇرىس جۇمىس تابامىن، - دەپ باسىمدى قاتىرىپ ءجۇر. ال مەن رۇقسات ەتپەدىم. تابانى كۇرەكتەي ءتورت جىل وقىپ تاپپاعان جۇمىستى، ەندى ءبىر، ەكى جىل وقىپ تابا قويامىن دەگەنگە كىم سەنەدى. ءبىزدىڭ قازاق قوعامىندا “ارتقان تۇيەڭنەن، سۇيەنگەن يەڭ كۇشتى بولسىن”-دەگەن زاڭدىلىق داۋرەندەپ تۇر. دارەجەڭ تاسىعانمەن، باعىڭ اشىلماسا نە كەرەك؟ تاكسيستتىڭ ءسوزى وسى اراعا كەلگەندە عىلىم دوكتورىنىڭ ساناسىنا ءوزىنىڭ ماگيستر قىزى ءتۇستى. مەكتەپكە ورنالاسقالى بىرنەشە جىلدىڭ ءجۇزى بولسا دا، ءالى كۇنى اكەسىن كورگەندە شاعىمدانبايتىن كۇنى جوق. ال بۇل بولسا، قايرات بەرەتىن سوزدەن باسقا قولىنان كەلەر قايرانى جوق. سورلى قىزىم-اي تاپقانى تاماعىنان اسپاعان.....ونىڭ كەڭسىرىگىن اششى ءبىر وكسىك وتكىر تىلىمەن ءتىلىپ وتكەندەي بولدى. كوزى جاساۋراي قالدى.
- سىزگە دالانىڭ سۋىق جەلى-اۋ تيگەن، تىماۋراتىپ قالماڭىز-دەدى تاكسيست.
- جوق، دالانىڭ جەلى ەمەس، جان-دۇنيەنىڭ ءجاي ىزعارى عوي انشەيىن.
- مىنە كەلىپ تە قالدىق، - دەدى تاكسيست كولىگىن توقتاتىپ جاتىپ. عالىم دايىنداپ وتىرعان ەسكى ەكى ءجۇز تەڭگەلىك قاعاز اقشا مەن بىرنەشە ەلۋ جانە جيىرما، ون تەڭگەلىك تيىنداردى وعان ۇسىندى. الدە وسى ءبىر قۇراۋ-سۇراۋ ءوڭسىز اقشالاردى الۋدان ارلاندى ما، جوق الدە عالىمدى ايادى ما “ءتۇسىڭىز” - دەدى جالعىز اۋىز. عالىم ساسىپ قالدى. وسى ءسات جۇرگىزۋشى وڭ قولىمەن عالىم وتىرعان ەسىكتى اشتى دا قولىمەن “شىعىڭىز كانە”-دەگەندەي سىرتتى نۇسقادى. قاپەلىمدە اۋزىنا ءسوز تۇسپەگەن عالىم ەسىكتەن سۇيرەتىلە سىرتقا شىقتى. جان-دۇنيەسى بۇرىن-سوڭدى كەشپەگەن الاساپىران كۇي كەشتى. دالانىڭ ىزعارلى جەلى تىنىسى ارقىلى وكپە-باۋىرىنا ءوتىپ، ودان جۇرەگىنە جەتىپ، ميىن سوققىلاعانداي بولدى. جۇرەگى جىلاپ، قانى تۋلاپ كەتتى. اقبوز اتتاي ويناقتاعان اق كولىك “گۇر” ەتىپ، تۋلادى دا ءوز جولىنا ءتۇستى.
ارتىنا قاراعان عالىمنىڭ كوزىنە اق ماشينا اقسيا كۇلىپ بارا جاتقانداي كورىندى. ول قايتا قارادى، اق ماشينا راسىندا اقسيا كۇلىپ بارا جاتىر ەكەن. ول دەرەۋ سومكەسىن جەرگە قويدى دا قوس قولىمەن كوزدەرىن ۋقالاپ قايتا قارادى. بۇلدىراعان جانارىنا اق كولىك قايتا تۇسپەدى، ەسەسىنە كوشەدەگى كولىك بىتكەن اعى دا، قاراسى دا، سارىسى دا ءبارى-بارى بۇعان قاراپ مازاق ەتكەندەي اقسيا كۇلىپ كەتىپ بارادى. ءتىپتى، كەي ءبىرى اۋزىن اشىپ، ءتىلىن شىعارىپ مازاق ەتكەندەي. ونىڭ باسى ءسال اينالعانداي بولدى. ەندى انتەك جوعارى قاراپ ەدى، ماسقارا، جول جيەگىندەگى اعاش بىتكەن سارعايعان جاپىراقتارىن توگىلتىپ باستارىن شايقاپ، ءماز-مايرام، قىرىن-توپان كۇلىپ جاتىر، كەيبىر جاپىراعىنان ايىرىلعان ارۋاقتاردىڭ قولىنداي قۋ بۇتاقتار ەربەڭ-ەربەڭ ەتىپ، بۇنىڭ جاعاسىنا جارماسارداي تاپ-تاپ بەرەدى. عالىمنىڭ باسى اينالىپ، جۇرەگى اينىپ كەتتى. كوزىن تارس جۇمىپ ازداپ ءوزىن سابىرعا شاقىردى دا ۇيىنە قاراي اسىعا باسىپ ءجۇرىپ كەتتى. جەرگە ەمەس، بيىككە قاراۋعا تىرىستى. قاس قىلعانداي ءزاۋلىم ۇيلەردىڭ تەرەزەلەرى دە وعان كوزدەرىن قىسىپ ميىعىنان كۇلىپ تۇرعانداي سەزىلدى. ول اپتىعا باسىپ ءتورتىنشى قاباتتاعى ۇيىنە كىردى دە، تۋپ-تۋرا ءوزىنىڭ جۇمىس كابينەتىندەگى ورىندىعىنا بارىپ سىلق ەتىپ وتىرا كەتتى.
ول وسى ورىندا مەلشيىپ ۇزاق وتىردى. نە ويلاپ، نەنى كوكسەپ، نەنى جەك كورىپ، نەدەن تورىعىپ وتىرعانىن ءوزى دە بىلمەدى. تەك جىلاعىسى كەلەدى، كىمگە، نەگە جىلايدى؟ ءوزى ءۇشىن بە، الدە ۇرپاعىنا ما جوق الدە وتكەن ءومىرى ءۇشىن بە؟ ول اراسىن ءوزى دە ءتۇسىنىپ تۇرعان جوق. كەنەت سانا اسپانىنان اجەسى مارقۇمنىڭ كەيدە كەيىگەندە ايتاتىن: “قارنىمنىڭ اشقانىنا ەمەس، ءقادىرىمنىڭ قاشقانىنا جىلايمىن”-دەگەن ءبىر اۋىز ءسوزى نايزاعايداي جارق ەتىپ، تۇتاس ۇلى دەنەسىن، سانا-سەزىمىن، جۇرەگى مەن ميىن شارپىپ ءوتتى.
-قايران ءقادىرى قاشقان ءبىلىم مەن عىلىم-اي! ول ەندى ەڭكىلدەپ تۇرىپ، شىنايى جىلادى. ۇيدەگىلەر جۇمىستا بولعاندىقتان ونىڭ بۇل كۇيىن ءتىرى جان كورگەن جوق. ارادا قانشا وتكەنى بەلگىسىز ءبىر ۋاقىتتا ول ورنىنان سۇيرەتىلە تۇرىپ سامالدىققا بەتتەدى. شاماسى سىرتقى سالقىن اۋامەن بوي سەرگىتەيىن دەگەن بولار. دەسەدە كوزىن اشۋدان ءالى جۇرەكسىنەدى. كىم ءبىلسىن بۇكىل دالا، قالا، اينالا-تىرشىلىك ءالى دە مۇنى مازاق ەتىپ كۇلىپ تۇرعان بولار.....
ول كوزىن ەپتەپ اشتى. دالادا قويۋ قاراڭعىلىق، اسپان قارا قوشقىل بۇلتپەن كومكەرىلىپ كەتىپتى. ال تومەنگە قاراپ ەدى. كوشە شىراقتارى جادىراپ-جايناپ تۇر. كولىك بىتكەن اقسيا كۇلگەن كۇيلەرىندە وڭدى-سولدى جۇيتكىپ ءجۇر. ءبارى كوڭىلدى، ءبارى شاد-شادىمان. تەك توبەلەرىندە قارا-سۇر بۇلتتاردى باۋىرىنا باسقان سۋىق تا، سۇركەيلى كۇزدىڭ ىزعارلى ءتۇنىنىڭ ءتونىپ تۇرعانىن سەزبەيتىن سەكىلدى.....
قاستەر سارقىتقان
پىكىر قالدىرۋ