اقشا ايىرباستاۋ نۇكتەلەرى دوللاردى 300 تەڭگەدەن ساتا باستاعاندا، ۇلتتىق بانك تەڭگە باعامىن تۇراقتاندىرۋعا شەشىم قابىلدادى. ارينە، بۇل شەشىمدى قابىلداۋ وڭايعا سوقپادى. سەبەبى پرەمەر-مينيستردى بىلاي قويعاندا، سول كەزدە پرەزيدەنتتىڭ ءوزى ۆاليۋتانى ەركىن اينالىمعا جىبەرۋدىڭ سەبەبىن تۇسىندىرۋگە كىرىسكەن ەدى. ءتىپتى تۇسىندىرەمىن دەپ «فۋا-گرا» تۋرالى تالقىنىڭ استىنا قالعانى تاعى بار. تەڭگەنىڭ قۇنى قاشىپ، جانار جاعارماي قىمباتتاپ، داعدارىستىڭ ازۋى ازىق-تۇلىكتىڭ باعاسىنا دا تيە باستاعاندا اشۋلى الەۋمەت بيلىكتىڭ تۇسىندىرمەسىن كەلەمەجگە اينالدىرعاندى دۇرىس تاپسا كەرەك. ۋاقىت وتە بەردى، تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋىن قۇرىقتاماسا، قيىن جاعداي ورىن الاتىن بولدى.. وسىلايشا «اشىق ءدالىزدى جاريالاماساق، قۇردىمعا كەتىپ بارامىز، ەندى تەڭگە ەركىن اينالىمعا ەنۋى ءتيىس»،- دەگەن بيلىك، ءوز ءسوزىن قايتارىپ الدى. قايتا شىعىندانسا دا، مەملەكەتتىڭ شەكتەن تىس كەدەيلەنىپ بارا جاتقاندىعىن جاسىرۋدىڭ جاڭا جولدارىن ويلاپ تابۋعا بەل بۋدى. ءبىراق بۇل جاڭا جول قارجىگەرلەر مەن ەكونوميستەردى، بيزنەسمەندەردى قولايسىز جاعدايعا قالدىردى. ناقتىراق ايتقاندا، قازاقستان قور بيرجاسىنىڭ ەكس-پرەزيدەنتى ازامات جولداسبەكوۆ ءوزىنىڭ Faccebookتەگى پاراقشاسىندا «ق ر ۇلتتىق بانكى ۆاليۋتا نارىعىنداعى KASE ەرەجەلەرىن بۇزدى»،- دەپ جازدى. ونىڭ ايتۋىنشا، بيرجا كەلىسىمى – كوممەرسيالىق قۇپيا بولىپ سانالادى. ۇلتتىق بانك كومەرسيالىق قۇپيانى نەگە بۇزدى؟ باس بانكتىڭ بۇل ارەكەتىنە حالىق بانكى دە قارسىلىعىن ءبىر ءبىلدىرىپ الدى. قازاقستان حالىق بانكى ق ر ۇلتتىق بانكىنەن KASE كەلىسىمدەرى جونىندە ەسەپ-قيساپتى كاسىبي جانە تۇجىرىمدى ەتۋدى تالاپ ەتتى.حالىق بانكىنىڭ تالابىنىڭ ازۋى التى قارىس بولماسا دا ەل ەكونوميستەرىنىڭ كوكەيىنە قونىپ وتىر. ءتىپتى بىلىكتى ەكونوميست وراز جاندوسوۆ تا؛ «تەڭگە باعامىنا كەلەر بولساق، ۇلتتىق بانكتىڭ وتكەن جىلدىڭ كۇزىنەن بەرى ىستەپ كەلگەن «اقىماقتىقتارى» ايدان انىق بولعانى سونشالىق، ونى تالىقلاپ جاتۋدىڭ دا قاجەتى جوق. ءبىزدىڭ قازاقستاندىقتار مەن بيزنەس وكىلدەرى كوبىنە قارجى-نەسيەلىك ساياسات جۇرگىزەتىن ورگاننىڭ اقىلعا قونىمسىز ارەكەتتەرىنە قىنجىلادى. ەڭ باستىسى مۇنداي “ەركىنە” جىبەرىلگەن باعام تۇسىنىكتى بولۋى قاجەت. كەم دەگەندە بيزنەسمەندەر تۇسىنە ءبىلۋى ءتيىس. اتالمىش ەكى فۋنكسيالاردىڭ اراسىندا كەلىسپەۋشىلىكتەر بارىنا وسى ايلاردا كوزىمىز جەتتى. ۇلتتىق بانكتى قارجىلىق-نەسيەلىك ساياسات ورگانى دەپ قاراستىرىپ، بانك جۇيەسى مەن وزگە قارجىلىق ينستيتۋتتاردى رەتتەيتىن ورگانداردى بولەك قويۋ قاجەت »،- دەپ Kazakhstan growth forum جيىنىندا ايتىپ ءوتتى. راسىندا، ءدال قازىرگى كەزەڭدە ءبىزدىڭ ەلدە ءقازىر ەكونونوميكالىق بولجام جاساۋ ءتىپتى مۇمكىن ەمەس. ەگەر ول ەركىن اينالىمدا بولسا، ۆاليۋتانىڭ ەرتەڭگى ارەكەتىن اقىرىنداپ باجايلاۋعا بولار ەدى. الايدا ۇلتتىق بانكتىڭ ءتوراعاسى قايرات كەلىمبەتوۆ ولاي دەپ ەسەپتەمەيدى. "پانوراما" باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا ول تەڭگەنىڭ وسىلايشا شارىقتاۋىنا بەلگىلى ءبىر توپتاردىڭ مۇددەسى اسەر ەتكەندىگىن مالىمدەگەن. ونىڭ ايتۋىنشا، نارىقتى ەكى-ۇش ءىرى ويىنشى "الداپ-ارباپ" وتىر. ءقازىر تەڭگە باعامى 275،75-كە جەتتى. مۇنداي باعام ۇلتتىق بانك ارالاسقاننان كەيىن عانا ورناعان ەدى. ولاي ەتپەگەندە دوللار 300 تەڭگەدەن دە جوعىرىلاۋعا شاق تۇردى. بانك وكىلدەرىنىڭ مالىمدەۋىنشە، شەتەلدىك ۆاليۋتاعا قاتىستى الىپساتارلىق كوبەيىپ بارادى.
"نارىقتى ارباپ وتىرعان ەكى-ۇش ويىنشى بار. ءقازىر تالقىلاپ جاتىرمىز. تالقىلاۋ اياقتالعانشا ءبىز ءبىرىنشى رەت ينتەرۆەنسيامەن شىقتىق. كەز كەلگەن ينتەرۆەنسيا وسى ساتتەن جاريالاناتىن بولادى.. ءبىز باسىنان باستاپ ايتقان بولاتىنبىز، باعامنىڭ ەركىن اۋىتقۋعا ءوتۋى ورتالىق بانك جوق دەگەندى بىلدىرمەيدى، ءبىز بارلىعىن مۇقيات باقىلاپ وتىرمىز. ءبىز ءورت ءسوندىرۋشى دە، قۇتقارۋشى دا بولعاندىقتان، مۇنداي قيسىنسىز ارەكەتتەر بولىپ جاتسا، ارالاسۋعا قۇقىلىمىز جانە الداعى ۋاقىتتا دا سولاي ىستەيمىز. بالكىم، ءبىزدىڭ قاتىسۋىمىز ەرتەڭ دە كەرەك بولىپ قالار جانە نارىق تىنىشتالعانشا ارالاسامىز. وكىنىشكە قاراي، ترەيدەرلەردە جانۋارلىق تۇيسىك بار جانە ولاردىڭ ەسىن ۇنەمى جيىپ وتىرۋ كەرەك. بىزدە الىپساتارلىق ويىنداردى قيراتاتىن مۇمكىندىك ءاردايىم بار، ءبىراق ءقازىر تاريح قالىپتاسىپ جاتىر جانە دۇرىس تۇسىنىككە قول جەتكىزۋ وتە ماڭىزدى"، - دەپ مالىمدەدى كەلىمبەتوۆ.
دەمەك، كەلىمبەتوۆ تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋىن پايدالانىپ ەكى ورتادا وزگەلەردىڭ بايىپ كەتۋىن قالامايدى. ەكى ورتاداعى الىپ- ساتارلار حالىق پەن بيلىكتىڭ اراسىنا ايتارلىقتاي ءقاۋىپ ءتوندىردى. ءبىراق سول الىپ-ساتارلار كىمدەر؟ ولار قاراپايىم حالىق ەمەس؟ مۇمكىندىگى بار، بيلىكتەگى احۋالدى بىلەتىندەر. دەمەك، بيلىككە جاقىن ءھام سولاردىڭ اراسىندا جۇرگەندەر. سوندىقتان دا، كەلىمبەتوۆ ايتىپ وتىرعان ترەيدەرلەر ۇلتتىق بانكتىڭ توسىن شەشىمىنە اشىق قارسى شىعا المايدى. ازىرگە حالىق بانكى عانا قاتاڭ بولماسا دا، ازىن-اۋلاق قارسىلىعىن ءبىلدىردى. ەگەر شىنىندا بيرجا جۇيەسىندە حالىقتان شىققان ادامدار ويىنشى بولسا، ۇلتتىق بانكتىڭ شەشىمىنە ۇلكەن قارسىلىق بىلدىرىلگەن بولار ەدى. ال باس قارجىگەر بيرجادا كىمدەردىڭ ويىنشى، بانكتەردىڭ كىمدەردىڭ قولىندا ەكەنىن، ولاردى ساباسىنا قالاي تۇسىرۋگە بولاتىنىن وتە جاقسى بىلەدى. سونىمەن قاتار، باس بانكتىڭ توسىن ارەكەتى حالىقتىڭ اشۋىن تۋعىزعان جوق. نەگە؟
كەلىمبەتوۆتىڭ مالىمدەۋىنشە، قازاقستاندىق ۆاليۋتا نارىعى 38 بانكتىڭ ترەيدەرىنەن تۇرادى. ولار حالىق پەن كليەنتتەردىڭ مۇددەسىنە قىزمەت ەتەدى.تەڭگەنىڭ تومەن باعامى بانكتەر ءۇشىن دە ءتيىمسىز. سونىمەن قاتار ، كەلىمبەتوۆ : «كەيدە كەيبىرەۋلەر قاساقانا ارەكەت ەتۋى مۇمكىن، ءبىراق ءبىز - سونداي ارەكەتتەردى تۇزەۋ ءۇشىن دە ورتالىق بانكپىز. ءبىز ترەندپەن جانە تۇسىنىكپەن كۇرەسپەيمىز. ەگەر مۇنايدىڭ باعاسى 20 نەمەسە 30 دوللارعا دەيىن تۇسسە، تەڭگە وعان جاۋاپ بەرە الۋى ءتيىس»،-دەپ ايتىپ ءوتتى.
سونىمەن تەڭگە 188-دەن 257-گە دەيىن قۇلدىرادى.ورتالىق بانكتەگى باس مامان ەندى تۇراقتىلىق ورىن الادى دەپ سەندىرىپتى. ءبىراق حالىق تۇراقتىلىق تۋرالى اڭگىمەنى باس بانكيردەن ءبىرىنشى رەت ەستىپ وتىرعان جوق. ەكونوميكالىق بولجام جاساۋدىڭ وزىنەن جۇرەكتەرى شايلىعىپ قالعان ماماندار بۇل تۇراقتىلىق جاڭا جىلعا دەيىن ساقتالاتىنىنا سەنىم ارتىپ وتىر.
اينۇر تولەۋ
