پروفەسسور يماش بارعان ۇلىنىڭ ءجۇرىپ وتكەن ۇستازدىق، ازاماتتىق جولىنا تالداۋ جاساۋ وڭاي شارۋا ەمەس.
دەگەنمەن بۇل كىسىنىڭ شاكىرتى، ءىنىسى، قۇداسى رەتىندەگى ءىلتيپاتىم، سىيلاستىق قارىم-قاتىناسىمىز كوپتەن بەرى جالعاسىپ كەلەدى. 1957 جىلى قازپي-گە وقۋعا تۇسكەندە كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، عالىم مالىك عابدۋللين ينستيتۋت رەكتورى، ال يمەكەڭ وقۋ جونىندەگى پرورەكتور ەكەن. ينستيتۋتتىڭ ءبىرىنشى باسشىلارىن قابىلداۋ كوميسسياسى كەزىندە كوردىم. سوڭعى كۋرستاردا ينستيتۋت ومىرىنە بەلسەنە قاتىسىپ، فاكۋلتەتتە كومسومول ۇيىمىن باسقارىپ جۇرگەندە ستۋدەنتتەردىڭ وقۋ، تۇرمىستىق ماسەلەلەرى جونىندە يماش بارعان ۇلىنىڭ الدىنا تالاي بارعانبىز. بىزدەردى جاقسى قارسى الىپ، مۇقيات تىڭداپ، وتىنىشتەرىمىزدى رەتىنە قاراي شەشىپ بەرەتىن. 
سول كەزدەن باستاپ يمەكەڭنىڭ ينستيتۋت ۇجىمىندا بەدەلدى، ادىلەتتى باسشى ەكەنىن ەستىپ قانا ەمەس، ءوزىمىز دە اڭعارا باستادىق. يماش بارعان ۇلى جاقسى وقىپ، قوعامدىق جۇمىستاردا بەلسەندىلىك تانىتىپ جۇرگەن ستۋدەنتتەردى ىلعي دا قولداپ وتىراتىن. ماسەلەن، مەنى 5-كۋرستا فاكۋلتەت لەنيندىك ستيپەندياعا ۇسىنعاندا قولداۋ كورسەتكەنى ەسىمدە. ءبىز وقىعان كەزدە جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرگەن تۇلەكتەردى جۇمىسقا بولەتىن ارنايى كوميسسيا قۇرىلاتىن، ونىڭ ءتوراعاسى، ادەتتە، ينستيتۋتتىڭ وقۋ جونىندەگى پرورەكتورى بولاتىن. ينستيتۋتتى بىتىرگەندە وسىنداي كوميس­سيانىڭ ءتوراعاسى يماش بارعان ۇلى مادين بولدى. يمەكەڭنىڭ وسى كوميسسيانى باسقارعان كەزىندە ماسەلەنى ءادىل شەشە بىلەتىندىگىن ەرەكشە ايتقىم كەلەدى. وقۋ ۇلگەرىمى، قوعامدىق بەلسەندىلىگى، وتباسى جاعدايى، ت.ب. مالىمەتتەردى ەسكەرە وتىرىپ، اركىمگە وزىنە لايىقتى قىزمەت ۇسىناتىن. مەنى اسپيرانتۋراعا قالدىرۋعا شەشىم قابىلداعان بولاتىن، ءبىراق اسپيرانتۋراعا تۇسپەي، قازىرگى كەزدەگىدەي، جاس ماماندار اۋىل-سەلوعا بارۋ باستاماسىن قالاپ، پاۆلودار وبلىسىنا ءمۇعالىم بولىپ كەتتىم. ءۇش جىلدان كەيىن قازپي-گە اسپيرانتۋراعا تۇسەيىن دەپ كەلسەم، ورىن جوق. تاعى دا يماش بارعانۇلىنا بارىپ، جاعدايىمدى ايتقاننان كەيىن: «ولاي بولسا، سەن ينستيتۋتتىڭ پارتيا تاريحى كافەدراسىنا ىزدەنۋشى بولىپ، كانديداتتىق مينيمۋم­دەردى تاپسىرساڭ، ەمتيحانسىز كۇندىزگى بولىمگە اسپيرانتۋراعا تۇسۋگە مۇمكىندىك بولادى» دەگەن اقىلىن ايتتى.
يماش بارعان ۇلى مادين 1915 جىلى قازىرگى باياناۋىل اۋدانى جۇمات شانين اتىنداعى كەڭشاردىڭ ءۇشىنشى اۋىلىندا دۇنيەگە كەلدى. اكە-شەشەسى اسا باي بولماسا دا اۋقاتتى جانۇيا ساپىندا سانالاتىندىق­تان، بالاسىن باياناۋىلعا الىپ كەلىپ 4 جىلدىق باستاۋىش مەكتەپكە وقۋعا بەرەدى. «الىپپەنى راحىمجان ساعىنوۆ دەگەن ۇستازدان ۇيرەندىم. اتاعى وبلىس كولەمىنە بەلگىلى سول پەداگوگتەن ءتورت كلاستىق ءبىلىم الىپ شىقتىم» دەيتىن اسا ريزالىق سەزىممەن يمەكەڭ. سول باياناۋىلداعى شارۋا جاستار مەكتەبىن، ودان سوڭ 1934 جىلى قىزىلجار­داعى تەمىرجول تەحنيكۋمىنىڭ ەكى كۋرسىن ءبىتىرىپ، اباي اتىنداعى قازاق پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ ءبىر جىلدىق دايارلىق كۋرسىنان ءبىر-اق شىقتى.
ءتورت جىلدىق ستۋدەنتتىك ءومىر. «بالىقتىڭ جانى – سۋدا» دەگەندەي، ۇلكەن ارمانىنىڭ تەڭىز تولقىنىندا ءجۇزىپ ءجۇرىپ، پەداگوگتەرىنىڭ اۋىزعا الىپ ماقتانارلىق ستۋدەنتى اتاندى. ينستيتۋتتىڭ قوعامدىق ومىرىنە دە بەلسەنە ارالاستى، 1940 جىلى فيزيكا-ماتەماتيكا فاكۋلتەتىن جاقسى بىلىممەن اياقتاپ شىقتى. جاس ماماندى پاۆلودار وبلىستىق حالىق اعارتۋ بولىمىندەگىلەر جىلى شىرايمەن قارسى الىپ، سول كەزدە قالاداعى №10 قازاق ورتا مەكتەبىنە ديرەكتورلىققا تاعايىندايدى. بۇل تاعايىنداۋدىڭ ءبىر سەبەبى سول كەزدە جوعارى ءبىلىمدى پەداگوگتەر تاپشىلىعىنان دا بولار. الايدا جاستىعىنا قاراماستان، ويلى، پايىمدى سويلەۋى، ءسوزىن دالەلدەرمەن نىقتاپ ايتۋى وسى تاعايىنداۋعا نەگىزگى سەبەپ بولعانى اقيقات. وسى مەكتەپتە باسشىلىق قىزمەت اتقارعان ءبىر جىل ىشىندە ول وقۋ ورنىندا قالىپتاسا باستاعان جاقسى داستۇرلەردى ءارى قاراي جاڭا مازمۇنمەن وقۋ-تاربيە پروسەسىنىڭ ادىس-تاسىلدەرىن جەتىلدىرە تۇسۋگە بار كۇشىن سالدى.
ءبىر جىل دەگەن نەمەنە، وتە شىقتى زىمىراپ. ويلاعاندارىنىڭ ءبىرقاتارىن جۇزەگە اسىرعانىمەن، كوپشىلىگى قاعاز بەتىندە، كوڭىل تۇكپىرىندە قالا بەردى، وعان قارعىس اتقىر سوعىس كەدەرگى بولدى.
يماش بارعان ۇلى – ۇلى وتان سوعىسىنا ءبىرىنشى كۇننەن باستاپ قاتىسىپ، جاۋدى ءوز ورداسىندا تىزە بۇكتىرىپ قايتقان جاۋىنگەر. ول 1944 جىلى ۋكراينادا كەڭەس وداعىنىڭ ەكى مارتە باتىرى ا.فەدوروۆ باسقارعان پارتيزان قوزعالىسىنا دا قاتىسقان. ۇلى وتان سوعىسىنىڭ جەڭىسپەن اياقتالۋىنىڭ 50 جىلدىق مەرەكەسى قارساڭىندا ۋكراينا پرەزيدەنتى لەونيد كۋچما قول قويعان حات جانە ەسكەرتكىش بەلگى الدى. حاتتاعى «قاسيەتتى جەرىمىزدى فاشيست باسقىن­شىلاردان تازارتۋعا قاتىسقان ەڭبەگىڭىزدى ۋكراين حالقى ماڭگىلىك ۇمىتپايدى» دەگەن سوزدەردى وقىعاندا بۇرىنعى پارتيزاننىڭ كوز جانارىنا جاس ورالىپ ەدى.
بەيبىت ومىرگە ورالىسىمەن يمەكەڭ الماتىعا كەلىپ، رەسپۋبليكا وقۋ مي­نيسترلىگىنىڭ مۇعالىمدەردى سىرتتان وقىتۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى، رەسپۋبليكالىق عىلىمي-مەتوديكالىق كابينەتتىڭ ديرەكتورى قىزمەتتەرىن اتقاردى. 1953 جىلى اباي اتىنداعى قازاق پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ پەداگوگيكا كافەدراسىنا اعا وقىتۋشى بولىپ اۋىستى. كانديداتتىق قورعاعاننان كەيىن، 1958 جىلدان قاتارىنان ون التى جىل وسى ينستيتۋتتىڭ وقۋ ءىسى جونىندەگى پرورەكتورى قىزمەتىن اتقاردى. عالىمدى قازاق مەملەكەتتىك قىزدار پەداگوگيكا ينستيتۋتىندا دا جاقسى بىلەدى. ول مۇندا 1990 جىلعا دەيىن پەداگوگيكا كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى قىزمەتىن اتقاردى. 
ي.مادينگە 1980 جىلى پروفەسسور اتاعىن بەردى. عالىمنىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرى تۋرالى دا 1958 جىلى جارىق كورگەن «قازاقستاندا سىرتتان وقىتىپ پەدا­گوگيكالىق ءبىلىم بەرۋ» اتتى ەڭبەگىنىڭ ماڭىزى زور ەرەكشە. سول ءبىر كەزەڭدە ەلىمىزدىڭ مەكتەپتەرىندە، اسىرەسە، ۇلتتىق كادرلار تاپشىلىعى كوبىرەك قيىندىقتار كەلتىرگەندىگى بەلگىلى. بۇل وسى ولقى­لىقتاردان شىعۋدىڭ جولدارىن كورسەتىپ بەرگەن باعالى ەڭبەك بولدى. 1964 جىلى جارىق كورگەن «سىرتتان وقيتىن ستۋدەنت­تەردىڭ دەربەس جۇمىسى تۋرالى نۇسقاۋ-مەتوديكالىق كومەكشى قۇرال» اتتى ەڭبەگى دە ءالى كۇنگە دەيىن كەڭىنەن پايدالانىلىپ ءجۇر. سونداي-اق پروفەسسور ي.ءماديننىڭ «سوۆەتتىك داۋىردە قازاقستاندا پەداگوگي­كالىق پىكىردىڭ دامۋ تاريحى» اتتى مونوگرافياسىن پەداگوگيكالىق قاۋىم جىلى قابىلداعانى بەلگىلى. يمەكەڭنىڭ بۇلاردان باسقا ەلۋدەن استام عىلىمي ەڭبەكتەرى، شاعىن كىتاپشالارى، مەرزىمدى باسپا ءسوز بەتتەرىندە جۇزگە تارتا ماقالالارى جارىق كورگەن ەكەن. ونىڭ ۇستىنە 50 جىلدان استام ستۋدەنتتەرگە، اسپيرانتتارعا جوعارى دەڭگەيدەگى لەكسيالارىن، رەسپۋبليكالىق پەداگوگيكالىق قوعامنىڭ، اعارتۋ، جوعارى مەكتەپ جانە عىلىمي مەكەمەلەر قىزمەت­كەرلەرى رەسپۋبليكالىق كاسىپوداق كوميتەتى پرەزيديۋمىنىڭ، رەسپۋبليكالىق «ءبىلىم» قوعامىنىڭ، ۇلى وتان سوعىسى جانە ەنبەك ارداگەرلەرى الماتى وبلىستىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى رەتىندە جۇرتشىلىق اراسىندا وتكىزگەن قوعامدىق پەداگوگيكالىق جۇمىستارىن قوسىڭىز.
سوعىستان كەيىنگى جىلدارى جاستاردى اسكەري-پاتريوتتىق تاربيەلەۋگە بەلسەندى قاتىسقانى ءۇشىن وتان سوعىسى جەڭىسىنىڭ 45 جىلدىعىنا بايلانىستى ارداگەرلەر كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اۆياسيا مارشالى ا.سيلانتيەۆ يماش بارعان ۇلى مادينگە العىس جاريا­لادى.
ۇزاق ءومىر سۇرگەن عالىمنىڭ جولداس-دوستارى كوپ بولاتىن. م.عابدۋللين،      ت.جانگەلدين، ءا.شاريپوۆ، ق.قايسەنوۆ، ع.جۇماتوۆ، ت.ب. ال عالىمدار اراسىنان   ش.شوكين، يا.اۋباكيروۆ، س.قيرابايەۆ، گەنەرال ءا.تىلەۋلييەۆتەردى ايتۋعا بولادى. ءومىرىنىڭ اياعىنا دەيىن دوستىق قارىم-قاتىناستا بولعان عالىم-ادەبيەتشى تولەۋتاي اقشولاقوۆ، عالىم-فيلوسوۆ جۇمابەك جاندوسوۆ، ج. اقىشيەۆتار ەدى.
بۇگىندە 90 جىلدىقتارىن اتاپ وتكەن اقىن-جازۋشى اعالارىمىز مۇزافار الىمبايەۆ، قالمۇقان يسابايەۆتىڭ يماش بارعان ۇلىنىڭ شاكىرتى، قامقورشى ىنىلەرى رەتىندە كورسەتكەن سىي-قۇرمەتتەرىنىڭ كۋاگەرىمىن.
يمەكەڭمەن كوپ جىلدار بويى قارىم-قاتىناستا بولعاندىقتان، جەكە باسىنىڭ قاسيەتتەرىنە توقتالسام. يماش بارعان ۇلى سىرت كوزگە قاراعاندا قاتال، سۇستى ادام بولىپ كورىنگەنمەن، قاراماعىنداعى جانە ءوزىنىڭ اينالاسىنداعى ادامدارعا تەك نۇرلى اقىلىمەن، ىستىق ىلتيپاتىمەن، ادام­گەرشىلىك بيىك قاسيەتىمەن، بيازى مىنەزىمەن تانىلعان ادام. يمەكەڭ ومىردە جانە ءوزىنىڭ ىس-ارەكەتىندە بايىپتى دا بايسالدى، ءاربىر ءىستىڭ شەشىمىن ويلانىپ تابۋدى قالايتىن، كوپ سويلەمەيتىن، وركوكىرەكتىك، داندايسۋ مەن مەنسىنبەۋ، اسىرەسە، جاعىمپازدىق دەگەن قاسيەتتەر بۇل كىسىگە مۇلدە جات ەدى.
پروفەسسور يماش بارعان ۇلى مەن جان جارى، قامقورشىسى، اقىلشىسى بالعان عىلىم كانديداتى، دوسەنت عايني لاس­تاي قىزى ءتورت ۇل تاربيەلەپ ءوسىردى. ۇلدارىنىڭ ەكەۋى – مۇرات پەن بولات عىلىم كانديداتتارى، كەنجە ۇلى قايرات عىلىم دوكتورى، پروفەسسور.
يمەكەڭ ءوز وتباسىندا وتە سىيلى، قۇرمەتتى وتاعاسى، سۇيىكتى جار، قامقورشى اتا بولا ءبىلدى. يماش بارعان ۇلى مادين 25 ناۋرىزدا 2001 جىلى 86 جاسقا قاراعان شاعىندا دۇنيەدەن وزدى.
بۇگىندە 100-گە تولىپ وتىرعان ەڭبەك جانە سوعىس ارداگەرى يماش بارعان ۇلىنىڭ ۇلاعاتتى ءومىر جولى جاستارعا ۇلگى بولار­لىقتاي. پروفەسسور يماش مادين – تالاي ۇرپاق وكىلدەرىن قاناتتاندىرعان ۇلاعاتتى ۇستاز، مۇعالىمدەردىڭ ءمۇعالىمى. 

"قامشى"سىلتەيدى

دەرەككوز: ايقىن-اقپارات