– سۇلتان ىسقاق ۇلى، ەلباسىمىزدىڭ «نۇرلى جول – بولاشاققا باستار جول» اتتى جولداۋىندا اتاپ وتكەندەي بيىلعى جىلى ەلىمىز قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى جىلى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسياسىنىڭ 20 جىلدىعى، ۇلى جەڭىستىڭ 70 جىلدىعى سىندى ەلەۋلى وقيعالار ءوتىپ جاتىر. قارماقشى اۋ­دانىنىڭ وسى مەرەكەلەرگە قوسقان ۇلەسى قانداي؟  
– ەلباسىمىزدىڭ «نۇرلى جول – بولا­شاققا باستار جول» اتتى جولداۋىندا الدىمەن مەملەكەتىمىزدىڭ، ۇلتتىق ەكونوميكامىزدىڭ، ازاماتتىق قوعامىمىزدىڭ، قوعامدىق كەلىسىمىمىزدىڭ، وڭىرلىك كوشباسشىلىعىمىز بەن حالىقارالىق بەدەلىمىزدىڭ داعدارىستا سىنالۋى ءسوز بولدى. جولداۋىندا ايتىلعان مەملەكەتتەگى بىرلىكتى ساقتاۋ، ۇلتتار تاتۋلىعى مەن ىنتىماعى، ىرگەمىزدىڭ بەرىكتىگى سەكىلدى ماسەلەلەر قاشان دا ماڭىزىن جويمايدى دەپ ويلايمىن. وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، قارماقشى اۋدانىندا وبلىستىڭ قوس بىردەي برەندى «عارىش ايلاعى» جانە تۇركى حالىقتارىنىڭ ابىزى، ويشىل داناسى قورقىت اتا مەكەنى ورنالاسقان. سوندىقتان دا بىزگە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلىپ، اۋ­دان ەكونوميكاسىنىڭ دامىتۋ ماقساتىندا ءتۇرلى جۇمىستار اتقارىلىپ جاتىر. ارينە، بارلىق ماسەلەلەردى ءبىر مەزەتتە شەشىپ تاستاۋ مۇمكىن ەمەس. دەگەنمەن، ەڭ باستىسى، ولاردى شەشۋدىڭ ناقتى جولى جاسالۋدا.
– مەملەكەت شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ وتىرعانىن جاقسى بىلەسىز، اۋدانداعى كاسىپكەرلىكتىڭ اياسى كەڭىدى مە؟ 
– ارينە، بيۋدجەتتىڭ كىرىس كوزىن مولايتۋدىڭ بىردەن-بىر جولى ول كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ارقىلى سالىق بازاسىن كەڭەيتۋ. وسى باعىتتا جۇرگىزىلگەن جۇمىستار ناتيجەسىندە اۋدان بويىنشا تىركەلگەن كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنىڭ سانى بۇگىندە 2985-كە جەتىپ وتىر. بۇل بىلتىرعى جىلمەن سالىستىرعاندا 132،0 پايىزعا ارتىق دەگەن ءسوز. جاڭا ساۋدا مەن قىزمەت كورسەتۋ نىساندارىن اشۋ ناتيجەسىندە بولشەك ساۋدا تاۋار اينالىم كولەمى 2187،3 ملن تەڭگەگە جەتىپ، وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 9،5 پايىزعا ءوستى. 
– «بيزنەستىڭ جول كارتاسى – 2020» باعدارلاماسى بويىنشا دا ايتارلىقتاي تابىستار بار شىعار؟ 
–  بۇل باعدارلاما بويىنشا 120،4 ملن تەڭگەنىڭ 7 جوباسى جۇزەگە اسىرىلدى. باعدارلاما اياسىندا الىنعان نەسيەلەردىڭ پايىزدىق ۇستەمەلەرى سۋبسيديالاندى، جوبالار ءىشىنارا كەپىلدەندىرىلدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن 23 ادام تۇراقتى جۇمىسپەن قامتىلسا، جىل اياعىنا دەيىن قوسىمشا 32 ادامدى جۇمىسپەن قامتۋ جوسپارلانعان. سونىمەن بىرگە «پوليەتيلەن پاكەتىن ءوندىرۋ» جوباسى باعدارلاما نەگىزىندە گرانتقا يە بولىپ، تاعى دا 2 جۇمىس ورنىن اشۋعا قول جەتكىزىلدى. ال «قىزىلوردا» وڭىرلىك ينۆەستيسيالىق ورتالىعى» ج ش س ارقىلى 57،8 ملن تەڭگەگە 8 جوبا قارجىلاندىرىلدى. بۇل جوبالار بويىنشا 6 ادام جۇمىسپەن قامتىلسا، جىلدىڭ اياعىنا دەيىن قوسىمشا 12 ادام جۇمىسپەن قامتىلادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر. سول سياقتى، «اقنيەت» الەۋمەتتىك ارىپتەستىك باعدارلاماسىنا اۋدان بويىنشا 515 ۇمىتكەر قاتىسىپ، 33 ازامات 12،0 ملن تەڭگەنىڭ گرانت يەگەرى اتاندى. 10 جەڭىمپاز اۋداندىق مەملەكەتتىك كىرىستەر باسقارماسىنا كاسىپكەرلىك سۋبەكتىسى رەتىندە تىركەلدى. 
– اۋدانداعى اۋىلشارۋاشىلىق ماسەلەسى كوڭىل كونشىتە مە؟ 
– نەگىزىندە، ءبىزدىڭ اۋدان ەكو­نومي­­كاسىنىڭ نەگىزگى سالاسى اۋىل­ شا­رۋاشىلىعىندا. سوندىقتان مەملەكەتتىك كومەكتەر ناتيجەسىندە وڭتايلى دامۋ تەندەنسياسى قالىپتاسۋدا. مىسالى، اۋىلشارۋاشىلىق قۇرىلىمدارىنا 603،5 ملن تەڭگە كولەمىندە سۋبسيديا بەرىلدى. وسىنداي قولداۋ ناتيجەلەرىنىڭ ارقاسىندا شارۋالاردىڭ جۇمىس جۇرگىزۋىنە جاعداي جا­سالىپ اۋىلشارۋاشىلىق ءونىمىنىڭ جالپى كولەمى 5 ملرد 425 ملن تەڭگەگە جەتتى. بيىلعى جىلى 21983 گەكتار ەگىس ەگىلىپ، ونىڭ ىشىندە كۇرىش 15390 گەكتار جەرگە ورنالاستىرىلدى. وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا جالپى ەگىس كولەمى 596 گەكتارعا نەمەسە 102،8 پايىزعا، كۇرىش كولەمى 1069 گەكتارعا نەمەسە 107،5 پايىزعا ارتىق ەگىلدى. ەگىلگەن كۇرىشتىڭ ءار گەكتارىنان 53،1 سەنتنەردەن ءونىم الىندى. جالپى، 81721 توننا «سىر مارجانى» قام­باعا قۇيىلدى.
مال باسىن كوبەيتۋ ماقساتىنداعى جۇمىستارعا مەملەكەت تاراپىنان 41،0 ملن تەڭگە سۋبسيديا بەرىلىپ، ءتۇرلى باعدارلامالار اياسىندا قولداۋ كورسەتىلىپ كەلەدى. مىسالى، «سىباعا» باعدارلاماسى بويىنشا شارۋا قوجالىقتارى 4 باس اسىل تۇقىمدى بۇقا جانە 126 باس انالىق سيىر ساتىپ الدى. مۇنان بولەك «اۋىل شارۋاشىلىعىن قارجىلاي قولداۋ قورى» جانە «جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جول كارتاسى – 2020» باعدارلاماسى ارقىلى مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا قارجى الىنۋدا. اتاپ ايتقاندا، «قۇلان» باعدارلاماسى بويىنشا 2 جوبا 15،5 ملن تەڭگەگە قارجىلاندىرىلىپ، 55 باس بيە، 6 باس اسىل تۇقىمدى ايعىر ساتىپ الىندى. 
«التىن اسىق» باعدارلاماسى بويىنشا 3 جوبا جۇزەگە اسىرىلۋدا. 
مال سانىنىڭ تۇرلەرى بويىنشا، وتكەن جىلدىڭ وسى كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا جىلقى 13،4 پايىزعا، تۇيە 15،0 پايىزعا، قوي باسى 3،0 پايىزعا ءوسىپ وتىر.
سايكەسىنشە ەسەپتى كەزەڭدە 2442،7 توننا ەت، 4318،5 توننا ءسۇت، 496،0 مىڭ دانا جۇمىرتقا ونىمدەرى ءوندىرىلىپ، وتكەن جىلدىڭ ءتيىستى كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا ەت ءونىمى 1،7 پايىزعا، ءسۇت ءونىمى 2،3 پايىزعا ءوستى. 
– اۋدان حالقىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى تۋرالى ايتىپ بەرىڭىزشى، جۇمىسسىزدىق ماسەلەسىن قالاي شەشىپ جاتىرسىزدار؟ 
– قازىرگى تاڭدا ەسەپتە تۇرعان جۇمىسسىزدار سانى 728 ادام، تىركەلگەن جۇمىسسىزدىق ۇلەسى 2،9 پايىزدى قۇرايدى. جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 5،3 پايىزدى قۇرادى. 2015 جىلدىڭ اقپان- قازان ايلارى ارالىعىندا اۋدان بويىنشا 447 ادام، ونىڭ ىشىندە بايقوڭىر قالاسى بويىنشا 384 ادام جۇمىستان قىسقارتىلعان. جۇمىستان قىسقارتىلعان ازاماتتار ماماندىقتارىنا سايكەس جاڭادان اشىلاتىن جۇمىس ورىندارىنا جۇمىسقا جولداناتىن بولادى. اتاپ ايتقاندا، «جۇمىسپەن قامتۋ – 2020 جول كارتاسى» اياسىندا ءوز كاسىبىن باستاۋعا 300 ملن تەڭگە نەسيە جانە «بايقوڭىر» اكك ۇك اق ارقىلى 25 ملن تەڭگە گرانت بەرۋ جوسپارلانۋدا. سول ارقىلى جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋعا ىقپال ەتىلەدى. سونىمەن بىرگە 2016 جىلى تورەتام كەنتىندە تۋريستىك يندۋستريالدى ايماق اشۋ جونىندە ماسەلە زەرتتەلۋدە. جوسپارىمىز جۇزەگە اسقان جاعدايدا ايماقتا ءوندىرىس جانە قىزمەت كورسەتۋ جوبالارىن جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى اقاي جانە تورەتام كەنتىنىڭ تۇرعىندارىن جۇمىسپەن قامتۋ كوزدەلۋدە.
بيىل 415 جۇمىسسىز اقىلى قوعامدىق جۇمىستارعا تارتىلدى. 1456 ادام تۇراقتى جۇمىسقا ورنالاستىرىلىپ، ونىڭ ىشىندە 25 مۇگەدەك  جۇمىسپەن قامتىلدى.
اۋداندا 7 رەت «بوس جۇمىس ورىندارى» جارمەڭكەسى وتكىزىلدى. ناتيجەسىندە 105 ازامات جۇمىسپەن قامتىلدى. اۋدان بويىنشا از قامتاماسىز ەتىلگەن ازاماتتارعا مەملەكەت تاراپىنان 141،1 ملن تەڭگە كولەمىندە الەۋمەتتىك تولەم تۇرلەرى تولەندى. 
– جوعارىدا «جۇمىسپەن قامتۋ – 2020 جول كارتاسى» باعدارلاماسى تۋرالى ايتىپ قالدىڭىز. باعدارلاما قالاي ىسكە اسۋدا؟ 
– باعدارلامانىڭ ءى باعىتى بويىنشا 88،2 ملن تەڭگە قارجى ءبولىنىپ، 2 جوبا ىسكە اسىرىلدى. ءىى باعىتى بويىنشا بيىل 100 ازامات 206،5 ملن تەڭگە شاعىن نەسيە الىپ، ءوز كاسىپتەرىن باستادى. وسى ۋاقىتقا دەيىن تاعى 372 ادام شاعىن نەسيە الۋعا نيەت بىلدىرۋدە. ال باعدارلامانىڭ ءىىى باعىتى اياسىندا 10 ايلىق كاسىبي دايارلاۋ كۋرستارىنا 90 ازامات جولداندى. ونىڭ ىشىندە 85 ادام وقۋدى اياقتادى. قازىرگى تاڭدا وقۋدى بىتىرۋشىلەردى جۇمىسپەن قامتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە.  «الەۋمەتتىك جۇمىس» ورىندارىندا  بيىل  37 ادام 17 مەكەمەدە جۇمىستارىن جالعاستىرۋدا. 
«جاستار تاجىريبەسى» بويىنشا 31 ادام 22 مەكەمەگە جۇمىسقا جىبەرىلىپ، قازىرگى تاڭدا جۇمىستارىن جالعاستىرۋدا. 
– قارماقشى اۋدانىنىڭ دەنساۋلىق، مادەنيەت جانە  سپورت سالالارى قانات جايىپ كەلەدى. بۇل تۇرعىدا اكىمدىكتىڭ اتقارعان ەڭبەگى زور دەپ بىلەمىز. 
– بۇگىندە بىزدە اۋدان بويىنشا اۋداندىق ەمحانا، اۋداندىق ورتالىق اۋرۋحانا، 1 سەلولىق ەمحانا، 9 دارىگەرلىك امبۋلاتوريا، 2 فاپ جانە 6 مەديسينالىق پۋنكت جۇمىس جاسايدى. اۋدان تۇرعىندارىنا مەديسينالىق قىزمەت كورسەتەتىن مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنەن دارىگەرلەر – 82، كىشى اياجاندار – 130. اۋداننىڭ ءاربىر 10 مىڭ تۇرعىنعا شاققاندا دارىگەرلەر قامتىلۋى 16،9 بولسا، ورتا بۋىن مەديسينا قىزمەتكەرلەرى – 76،5. اۋداندا اۋرۋشاڭدىق كورسەتكىشى بويىنشا ءوسىم جوق.
سوڭعى 3 جىلدا انا ءولىمى تىركەلگەن جوق. بۇگىنگى كۇنگە تۇرعىندار تەگىن دارى-دارمەكتەرمەن تولىق قامتاماسىز ەتىلگەن.
ال اۋداندىق مادەنيەت سالاسى بويىنشا 1 اۋداندىق، 3 اۋىلدىق مادەنيەت ءۇيى، 11 اۋىلدىق كلۋب ءۇيى، 1 جىراۋلار ءۇيى، 1 اۋداندىق تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيى، 18 كىتاپحانا، بارلىعى 35 مەكەمە جۇمىس جاسايدى. كوركەمونەرپازدار ۇيىرمەلەرى بيىل 1 حالىقارالىق، 5 وبلىستىق، 3 رەسپۋبليكالىق بايقاۋعا قاتىستى. اۋداندا بارلىعى 16 بايقاۋ، 691 مادەني شارا وتكىزىلدى. اۋدان تۇرعىندارىن بۇقارالىق سپورتقا تارتۋ باعىتىندا دا ءبىرقاتار جۇمىستار اتقارىلۋدا. بيىل كەشەندى سپورتتىق-بۇقارالىق  شارالاردىڭ كۇنتىزبەلىك  جوسپارى بويىنشا بارلىعى 74 سپورتتىق ءىس-شارا جوسپارلاندى. وسى ءىس-شارالار جاستارمەن جۇمىس جاساۋ، ولاردى سپورتقا تارتۋ، ەڭبەككە باۋلۋ باعىتىندا ۇيىمداستىرىلدى. قازىرگى تاڭدا اۋدان كولەمىندە 90 بۇقارالىق سپورتتىق ءىس-شارالار وتكىزىلىپ، اتالعان شارالارعا 7234 سپورتشى  قاتىستى.
اۋداندا ەكى سپورت مەكتەبى جۇمىس جاسايدى. قارماقشى اۋداندىق №15 بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر سپورت مەكتەبىندە  وقۋشىلار سپورتتىڭ 9 تۇرىمەن (دزيۋدو، سامبو كۇرەسى، قازاق كۇرەسى، جەڭىل اتلەتيكا، توعىزقۇمالاق، فۋتبول، بوكس، باسكەتبول، اۋىر اتلەتيكا) شۇعىلدانادى. جاتتىقتىرۋشى سانى – 21 ادام. سپورت مەكتەبىنىڭ بولىمشەلەرى جوسالى كەنتى قارماقشى اۋىلىندا جۇمىس جاسايدى.
قارماقشى اۋداندىق №16 بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر سپورت مەكتەبىندە   وقۋشىلار سپورتتىڭ 5 تۇرىمەن (دزيۋدو، سامبو كۇرەسى، قازاق كۇرەسى، بوكس، تاەكۆوندو) شۇعىلدانادى. جاتتىقتىرۋشى سانى  – 11 ادام. سپورت مەكتەبىنىڭ بولىمشەلەرى تورەتام كەنتى، يىركول، ءدۇر وڭعار، ءىىى ينتەرناسيونال، اقتوبە، اقجار، الداشباي احۋن اۋىلدارىندا جۇمىس جاسايدى.
اۋدان سپورتشىلارى سپورت تۇرلەرىنەن جاسوسپىرىمدەر، جاستار جانە ەرەسەكتەر اراسىنداعى ق ر چەمپيوناتتارى مەن كۋبوكتارىندا 20 التىن، 10 كۇمىس، 11 قولا مەدالدى جەڭىپ السا. ازيا چەمپيوناتىندا اۋدان سپورتشىلارى 2 التىن مەدال، الەم چەمپيوناتىندا 1 كۇمىس مەدال جەڭىپ الدى. 
– سوڭعى سۇراعىمىز، بىلىمگە قاتىستى بولسىن. اۋدانداعى ءبىلىم سالاسىنىڭ جەتىستىكتەرىن ايتىپ بەرسەڭىز؟ بايقوڭىردىڭ بالالارى تولىقتاي ءوزىمىزدىڭ ءبىلىم ستاندارتىنا كوشتى مە؟
– قازىرگى تاڭدا ءبىلىم مەكەمەلەرىندە 1836 ءمۇعالىم جۇمىس جاسايدى. ونىڭ ىشىندە 99-ى – جوعارى، 714ء-ى – ءبىرىنشى ساناتتى، 440-ى – ەكىنشى ساناتتى، 584ء-ى ساناتسىز مۇعالىمدەر. ولاردىڭ 1671ء-ى – جوعارى ءبىلىمدى، 165ء-ى ارناۋلى ورتا ءبىلىمدى مۇعالىمدەر. ال جالپى العاندا، اۋداندا 13 465 وقۋشى ءبىلىم الۋدا.
وزدەرىڭىزگە ءمالىم، قازاقستان ۇكىمەتى مەن رەسەي ۇكىمەتى اراسىنداعى كەلىسىمگە سايكەس بايقوڭىر قالاسىنىڭ قازاق تىلىندەگى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارى قازاقستاننىڭ قۇزىرىنا بەرىلگەن بولاتىن. وسىعان سايكەس، بايقوڭىر قالاسىنىڭ 5 ورتا، 1 باستاۋىش جانە 1 بالاباقشاسى بيىلعى 2015-2016 وقۋ جىلىنان باستاپ ءوز ەلىمىزدىڭ ءبىلىم ستاندارتىمەن ءبىلىم الۋدا. 6 مەكتەپتە 214 سىنىپ، 4755 وقۋشى، 463 ءمۇعالىم، 152 اكىمشىلىك قىزمەتشىلەر مەن 175 تەحنيكالىق قىزمەتشىلەر جۇمىس جاساۋدا. بايقوڭىر قالاسىنداعى ءبىلىم ۇيىمدارىنا اعىمداعى وقۋ جىلىنا 982 ملن 151 مىڭ تەڭگە ءبولىندى. ونىڭ ىشىندە ۇستاۋ شىعىندارىنا 759 ملن 886 مىڭ تەڭگە، كابينەتتەردى جابدىقتاۋعا 162 ملن 170 مىڭ تەڭگە، 75 597 دانا كىتاپ ساتىپ الۋعا 60 ملن 95 مىڭ تەڭگە بەرىلدى.
«بالاپان» باعدارلاماسى اياسىندا دا ءبىرشاما جۇمىستار اتقارىلۋدا. بۇگىنگى تاڭدا اۋدانداعى 27 بالاباقشا جانە 26 شاعىن ورتالىقتا – 3330، بايقوڭىر قالاسىنداعى 280 ورىندىق بالاباقشادا 250 ءبۇلدىرشىن تاربيەلەنۋدە. بولىنگەن قارجى كولەمى – 79 ملن 426 مىڭ تەڭگە. ونىڭ ىشىندە ويىنشىقتار ساتىپ الۋعا 2،5 ملن تەڭگە ءبولىندى. وتكەن جىلى تورەتام كەنتىنەن 280 ورىنعا ارنالعان بالاباقشا عيماراتى پايدالانۋعا بەرىلسە، بيىلعى جىلى اقاي اۋىلىندا 280 ورىندىق بالاباقشا  قۇرىلىسى پايدالانۋعا بەرىلدى.تورەتام كەنتىنەن 60 ورىندىق 1 جەكەمەنشىك، جوسالى كەنتىنەن 340 ورىندىق جەكەمەنشىك بالاباقشا سالۋ جوسپارلانۋدا. قازىرگى تاڭدا 3-6 جاس ارالىعىنداعى بابالاردىڭ 97،4 پايىزى بالاباقشامەن قامتىلىپ وتىر. بيىلعى جىلدىڭ اياعىندا بالاباقشامەن تولىقتاي قامتاماسىز ەتەمىز دەگەن جوسپارىمىز بار.

سۇحباتتاسقان ميۋا باينازاروۆا،
قىزىلوردا وبلىسى
قارماقشى اۋدانى

دەرەككوز: "ەگەمەن قازاقستان"