Adamdy klondaý týraly álem baspasózinde myń bir túrli qaýeset bar. Tipti, keıbireýine kóz júgirte qalsań, fantasıkalyq kınonyń senarıi ispetti. Adamnyń kóshirmesin jasaý adamnyń qolynan keledi me? Rasynda osy kúnge deıin tájirıbede mundaı jaıt kezdesken be?
2002 jyly amerıkalyq Clonaid kompanıasynyń basshysy Brıjıt Býasele Eva esimdi jer sharyndaǵy alǵashqy adam klonynyń dúnıege kelgenin málimdeıdi. Tipti, Evanyń 31 jastaǵy anasynyń genetıkalyq kóshirmesi ekeni de naqtylanǵan. Sol ýaqytta iske myqtap kiriskenin kórsetkisi kelgen Býasele aldaǵy ýaqytta kompanıanyń taǵy da tórt adam klonyn dúnıege ákelmek oıy bar ekenin aıtady.
Al ǵylym aınalasyndaǵylardyń barlyǵy bul aqparatqa tań-tamasha boldy. Ýaǵynda adamnyń kóshirmesin qaz-qalpynda jasaý tájirıbesi degenge eshkim senbeıtin bolyp shyǵady.
Eń aqyrynda ǵalymdardyń atalǵan aqparatty ótirik sózge balap, senimsizdik tanytqan kózqarastary durys bolyp shyqty. Qalaı?!
Clonaid kompanıasy raelıtter sektasynyń aqshasyna qurylǵany dáleldengen. Al raelıtter adamzat jaratylysyn jatplanetalyqtardyń klondaý tájirıbesinde paıda bolǵan degenge shúbásiz senedi. Al bul kózqarasqa qatty qyzyqqan kompanıa zertteýshileri klondaý arqyly adam balasyna máńgi ómirdi syılaımyz dep úmittengen.
Evany joqqa shyǵarǵan qoǵamǵa narazy bolǵan Býasele kópshilik aldynda eksperımentti dáleldemek bolyp sóz beredi. Biraq ýáde jelge ushty.
Sot isterin atqarýshylar klon-qyzdyń turǵylyqty meken-jaıyn qansha izdese de, eshbir nátıje bermedi. Al amerıkalyq kompanıa basshylary jahanǵa jar salyp, kishkentaı balalardyń klondaryn jasaǵyn týraly jáne urpaq jalǵastyra almaı otyrǵan otbasylar olardyń ónimin qoldanýǵa yqylas tanytqany jaıly aqparat taratýyn toqtatpady. Biraq sózderine salmaq beretin ǵylymı negizder men synaqtyń sátti ótkenin dáleldeıtin naqty faktiler esh jerde aıtylmady.
Ázirge adamdy klondaý ıdeıasy – fantasıkalyq dúnıe. Oǵan búgingi tehnıkanyń, tehnologıanyń qaýqary jetkenimen etnıkalyq, dinı senim, zań syndy kúshter biraýyzdan qoldamaıtyny anyq.
1998 jyly Parıj qalasynda Eýropa adam quqyqtary Konvensıasyna tolyqtyrýlar engizilip, adamnyń kóshirmesin jasaýǵa birjola shekteý salatyn qujatqa qol qoıyldy. Bul shekteý Japonıa, Fransıa, Ispanıa, Ulybrıtanıa jáne basqa da birqatar elderde kúshin joımaı tur.
Al Reseıde bul jol zańdy bolyp eseptelip kelgen-di. Tek 2002 jyly ǵana ýaqytsha tyıym salyndy. 2010 jyly "aǵzalardy klondaý men adam klondaý arasyndaǵy birizdilikti saqtaıtyn" zań kúshine engen ýaqytqa deıin shekteledi degen jeleýmen tyıym ýaqyty uzartyldy.
Álemniń birqatar qoǵam qaıratkerleri men saıasatkerleri adam klondaýǵa shekteý qoıýdy qate dep esepteıdi. Sonyń biri – Memdýmanyń depýtaty Vladımır Jırınovskıı. Ol Reseıdiń atalmysh áreketke tyıym salǵan ýaqytynda:
"Biz klondaýǵa shekteý qoıyp, tiri adamnyń aǵzalaryn aqshaǵa satýǵa ruqsat etemiz. Endeshe nege klondardy tek aǵzasyn alý úshin ǵana jasamaımyz? Sondaı-aq, talantty, bilimdi adamdardy klondaý qajet. Ekonomıka, demografıa, otbasy, dástúr, densaýlyq úshin biz klondaýǵa qoıylǵan shekteýdi alyp tastaýǵa tyrysamyz. Odan keler zıan joq, tek paıda ǵana", - degen edi.
Bul baǵytqa sarapshylar qaýymdastyǵynyń kózqarasy ózgesheleý. Mysaly, bıoetık Djeıkob Eppel klondar da adam sıaqty shekteýli ýaqytta ǵana ómir súrse, olardan túser orasan zor paıda joq. Sonymen qatar, klondar adamdardyń ekinshi sorty retinde esepteledi. Al bir qoǵamda eki sortty adam ómir súrse, olardyń quqyǵyn qorǵaý qıynǵa soǵýy múmkin.
