Búgin, 12 sáýir – Ǵylym qyzmetkerleri kúni «Áleýmettik-gýmanıtarlyq zıaly qaýym ókilderi memlekettiń qoldaýyna ıe bolyp otyr ma?» degen suraq tóńireginde bir-eki aýyz sóz jazǵymyz keledi.
Biz ǵylymı zertteýlerdi granttyq qarjylandyrý jónindegi konkýrstarǵa jáne bilim-ǵylym salalaryndaǵy basqa da baıqaýlarǵa buǵan deıin de únemi qatysyp kele jatyrmyz.
Alaıda, ǵylymı jobalarǵa qarjy bóletin Ulttyq ǵylymı keńeske múshe bolǵan adamdar ǵylymǵa qarastyrylǵan memlekettik ǵylymı qarjylaı granttardy óz-ózderine bólip alyp keledi.
2015-2017, 2018-2020 jyldarǵa arnalǵan ǵylymı zertteýlerdi granttyq qarjylandyrý boıynsha konkýrstyń nátıjesine kezinde kópshilik ǵylymı qaýym narazylyq bildirip, ǵylymı granttarǵa arnalǵan baıqaýdyń sońy úlken daý-damaıǵa ulasqanyn umyta qoıǵan joqpyz.
Onyń basty sebebi – konkýrsta jeńip shyqqan, ıaǵnı tıisti Ulttyq ǵylymı keńesterdiń oń sheshimine ıe bolǵan kóptegen ǵylymı jobalardyń ǵylymı jetekshileri – sol Ulttyq ǵylymı keńesterdiń quramyna engizilgen múıizi qaraǵaıdaı, belgili bir laýazymdarda otyrǵan adamdardyń ózderi, anyqtap aıtqanda, memlekettik bilim jáne ǵylym mekemelerinde iri-iri qyzmetterdiń tutqalaryn ustap otyrǵan, tiregi myqty tulǵalardyń ózderi bolatyn.
Sonda buǵan qarapaıym ǵylymı qaýym: «Bulardyń konkýrsty ózderi uıymdastyryp, oǵan ózderiniń jetekshilikterimen jasalǵan ǵylymı jobalardy usynyp, aqyr aıaǵynda ózderiniń jobalaryn ózderi jeńimpaz etip shyǵarǵandary qalaı?» - dep tań qalyp, narazylyq bildirgen edi.
Alaıda, Ulttyq ǵylymı keńesterdiń músheleri ózderiniń qoldaryn ózderi qalaı kessin?
Elbasymyzǵa deıin aryz-shaǵymdaryn joldap, jan-jaqqa hat jazǵan ǵalymdar shýlap-shýlap qoıdy.
Al Qazaqstan Respýblıkasy Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń Ǵylym komıteti narazylyq bildirgen ǵalymdardy: «Ǵylymı zertteýlerdi granttyq qarjylandyrýǵa arnalǵan konkýrsqa usynylǵan ǵylymı jobalardyń barlyǵyn birdeı qarjylandyrýǵa qarjy joq», - degen syltaýmen shyǵaryp salyp, kerisinshe, jurtty shýlatqan sol jobalardy odan ary qaraı qarjylandyrýdy jalǵastyryp keledi.
Bıylǵy jyly osyndaı ózekti máseleler boıynsha mynadaı jumys toptarynyń:
- Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik qyzmet isteri jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl agenttigi Bilim jáne ǵylym mınıstrligi Ǵylym komıtetinde jáne oǵan baǵynysty uıymdardyń qyzmetinde sybaılas jemqorlyq táýekelderin syrtqy taldaý jónindegi;
- «Nur Otan» partıasynyń Bilimdi jáne ǵylymdy qoldaý men damytýǵa baǵyttalǵan is-sharalardy jetildirý máseleleri boıynsha jumys toptarynyń quramynda jumys istep, quzyretti memlekettik organdarǵa biraz usynystarymyzdy jetkizdik.
2018 jylǵy 26 shilde kúni «Nur Otan» partıasy Tóraǵasynyń Birinshi orynbasary Máýlen Saǵathanuly Áshimbaev elimizdiń ǵylym jáne bilim salasyndaǵy ótkir máselelerdi áleýmettik jelide ashyq jazyp, ózderiniń oı-pikirleri men usynystaryn jarıalap júrgen bir top ǵalymdardy arnaıy shaqyryp, kezdesý ótkizdi.
«Nur Otan» partıasy Tóraǵasynyń Birinshi orynbasary Máýlen Áshimbaevtyń qabyldaýynda belgili ǵalym-áriptesterimizben birge biz de boldyq.
Bul kezdesýde:
- 2018-2020 jyldarǵa arnalǵan ǵylymı zertteýlerdi granttyq qarjylandyrý jónindegi konkýrsty ótkizý kezinde Ulttyq Ǵylymı keńester músheleriniń ǵylymǵa arnalǵan qarjyny ózderiniń jobalaryna bóldirip alǵany;
- Laıyqty ǵylymı jobalardy konkýrstan ótkizbeı tastap, burmalaýshylyq is-áreketter jasaǵany;
- Osyǵan baılanysty ǵalymdardyń narazylyq tanytqany;
- Bul jóninde Elbasymyzǵa hat jazǵan ǵalymdardyń Qazaqstan Respýblıkasynyń Bilim jáne ǵylym mınıstrligine qarasty Ǵylym komıtetiniń sol kezdegi birinshi basshylary tarapynan qýdalaýǵa túskeni;
- Taǵy da basqa máseleler týraly egjeı-tegjeıli sóz boldy.
Osyǵan baılanysty «Nur Otan» partıasy janynda granttyq qarjylandyrýdy qosa alǵanda ǵylymdy qoldaý men damytý sharalaryn jetildirý máseleleri boıynsha jumys toby quryldy.
Biz osy jumys tobynyń 2018 jylǵy 4 qyrkúıek, 24 qazan kúnderi ótkizilgen otyrystaryna qatysyp, «Ǵylym týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń 2011 jylǵy 18 aqpandaǵy № 407-IV Zańynyń 9-shy babyna (Joǵary oqý oryndarynyń ǵylymı qyzmeti) jáne 10-shy babyna (Zertteý ýnıversıteti) tolyqtyrýlar men ózgerister engizýdi usyndyq.
Osy usynysymyzdy búgin taǵy da qaıtalaǵymyz kelip otyr.
Ózderińizge belgili, elimizdiń «Ǵylym týraly» alǵashqy Zańy 2001 jylǵy 9 shildede qabyldanǵan edi.
Óz basymyz joǵary bilim salasynda qyzmet istep kele jatqan 25 jyldan beri ýnıversıtettiń ǵalymy retinde ǵylymǵa qatysty normatıvtik quqyqtyq aktilerdiń qandaı da bir áserin nemese yqpalyn sezingen emespiz.
Biz Qazaqstan Respýblıkasynyń Bilim jáne ǵylym mınıstrligi, Ǵylym komıteti, basqa da memlekettik ýákiletti organdar, tipti ózimiz qyzmet isteıtin L.N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetiniń basshylary tarapynan ǵalym nemese gýmanıtarlyq zıaly qaýym ókili retinde eshqandaı da qoldaý kórgen emespiz, jasalyp jatqan qandaı da bir jaǵdaıdy da baıqamappyz.
Profesor-oqytýshylarǵa tek stýdentter men magıstranttarǵa ótkizgen kúndelikti sabaqtarymyz úshin ǵana jalaqy beriledi.
Joǵaryda aıtylǵanyndaı, 2015-2017 jáne 2018-2020 jyldarǵa arnalǵan ǵylymı zertteýlerdi granttyq qarjylandyrý jónindegi konkýrstarǵa birneshe ret ǵylymı jobalarymyzdy usyndyq.
Alaıda, bizdiń ǵylymı jobalarymyzǵa sarapshylar joǵary bal qoısa da, grant jeńip alǵan emespiz.
Sonymen birge ýnıversıtet basshylary jyl saıyn profesor-oqytýshylardyń óz qarajattary esebinen jarıalaǵan ǵylymı eńbekteriniń tizimin jáne kóshirmelerin jınap alady da, olardy joǵary oqý oryndaryna ǵylymı jumystar úshin jáne basqa adamdardyń utyp alǵan granttaryna bólingen memleket qarjysynyń jumsalǵanyna esep tapsyrý úshin paıdalanady.
Osyǵan baılanysty «Ǵylym týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń 2011 jylǵy 18 aqpandaǵy № 407-IV Zańynyń 9-shy babyna:
«Joǵary oqý oryndary óziniń ǵylymı qyzmetkerlerine ǵylymı qyzmetpen aınalysýyna qajetti barlyq qolaıly jaǵdaılardy jasaýǵa mindetti.
Joǵary oqý oryndarynda qyzmet isteıtin ǵalymdardyń aýdıtorıalyq júktemeleri olardyń ǵylymı qyzmetpen shuǵyldanýyna kedergi keltirmeýge tıis.
Joǵary oqý oryndarynda qyzmet isteıtin ǵylymı qyzmetkerlerdiń ǵylymı qyzmetpen aınalysýyna qajetti jaǵdaılardyń jasalýyna joǵary oqý oryndarynyń birinshi basshylary tikeleı jaýapty bolady», - degen tolyqtyrý engizý qajet dep esepteımiz.
Osyndaı tolyqtyrýlar «Ǵylym týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń 2011 jylǵy 18 aqpandaǵy № 407-IV Zańynyń 10-shy babyna da engizilýi qajet.
Taǵy bir ózekti másele – joǵary oqý oryndary profesor-oqytýshylarynyń ǵylymı-zertteýler jumystaryn júrgizýge ýaqyty da, múmkindigi de, memleket tarapynan eshqandaı qoldaý da joq!
Úkimetimiz bekitken «Qazaqstan Respýblıkasynda bilim berýdi jáne ǵylymdy damytýdyń 2016-2019 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasynda» irgeli jáne qoldanbaly zertteýlerdiń keshendi jáne praktıkalyq nátıjeliligin arttyrý úshin joǵary oqý oryndarynyń ǵylymı áleýeti tıimdi paıdalanylatyny jazylǵan.
Joǵary oqý oryndarynda ǵylymı áleýet degen bar ma ózi qazir? Kimdi aldap otyrmyz?
Profesor-oqytýshylardyń stýdentterge sabaq berýden qoldary bosamaıdy. Tańerteńnen keshke deıin aýdıtorıalarda júremiz.
Joǵary oqý oryndarynyń ǵalymdaryna dekanattyń laboranttarynan bastap rektorattaǵy sabaq kestesin túzetin qatardaǵy qyzmetkerlerge deıin barlyǵy bastyq.
Qıt etse, profesor-oqytýshylardyń ústerinen laboranttar men ádiskerler dereý aryz-shaǵym jazyp, rektorlar men prorektorlarǵa, dekandarǵa jedel túrde jetkizip turady.
Al úsh jylda bir-aq ret ótkiziletin ǵylymı jobalarǵa memlekettik granttar berý konkýrsynda tek qana Ulttyq ǵylym akademıasy men Ǵylym komıtetiniń basshylaryna jaqyn júrgen adamdardyń ǵana ǵylymı jobalary jeńimpaz dep tanylyp, qarajat sondaılarǵa ǵana bólinedi.
Osyndaı júıeden keıin joǵary oqý oryndarynda ǵylym qalaı damıdy?
Ǵylymı-zertteý jumystaryn órkendetemiz degen maqsatpen «Qazaqstan Respýblıkasynda bilim berýdi jáne ǵylymdy damytýdyń 2016-2019 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasy» boıynsha mıllıondaǵan, mıllıardtaǵan qarajat bóliný ústinde.
Ǵylymǵa bólingen sol qarjy qaıda ketip jatyr?
Osyndaı ózekti suraqtar Ǵylym komıtetin basqaryp otyrǵan adamdardy oılandyra ma eken, ózi?
Ǵylym komıtetin basqaryp otyrǵan adamdar Elbasymyzdyń «Máńgilik El», «Rýhanı jańǵyrý», «Týǵan jer» baǵdarlamalaryn, Tuńǵysh Prezıdentimizdiń ıdeıalaryn, ǵylym salasyn tamyr-tanystyq, rýshyldyq, jerlestiktiń qurbanyna aınaldyryp otyr.
Ǵylym salasyn ary da, qoly da taza adamdar basqarýy kerek.
Sondaı-aq, sheteldik bazalardaǵy jýrnaldarǵa maqala jarıalaý talabyn qoǵamdyq-gýmanıtarlyq ǵylym salasy boıynsha alyp tastaý qajettigi - ózderiniń ulttyq negizdegi eńbekterin qazaq tilinde jazatyn ǵalymdardy kópten beri tolǵandyryp júrgen másele ekeni qupıa emes.
Osy máseleni 2019 jylǵy 19 aqpan kúni "Nur Otan" partıasynan saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtattarymen birge ótkizilgen "Nur Otan" partıasy Saılaýaldy baǵdarlamasynyń "Bilim berý" baǵyty boıynsha Partıalyq komısıasynyń otyrysynda arnaıy kóterdik.
Ǵylymı eńbekter boıynsha maqalalardy sheteldik bedeldi basylymdarda jarıalaýdy gýmanıtarlyq ǵylymnyń ulttyq mazmuny basym salalarynan talap etý elimizdegi gýmanıtarlyq baǵyttaǵy ǵylymnyń damýyn kenjeletýge alyp kelip otyr.
Atap aıtsaq, qazaq tili, qazaq ádebıeti, Otan tarıhy, ult etnologıasy, qazaq jýrnalısıkasy, túrkitaný, taǵy basqa taqyryptar boıynsha jazylǵan PhD doktorynyń dısertasıalaryn qorǵaý jáne profesor, qaýymdastyrylǵan profesor ǵylymı ataqtaryn alý úshin sheteldik bazalarǵa kiretin jýrnaldarǵa ǵylymı maqala shyǵarýdy mindetteý múldem orynsyz.
Sheteldik jýrnaldar taza ulttyq sıpattaǵy ǵylymı izdenisterge qyzyqpaıdy, ondaı maqalalardy jarıalaýǵa qulyqsyz, bul taqyryptardaǵy maqalalardy baǵalaýǵa biliksiz.
Sheteldik ǵalymdardyń qazaqtyń ádebıetin, til ónerin, mádenıetin, tarıhyn, etnologıasyn, basqa da salalardy jetkilikti dárejede bilýi óte qıyn.
Sol sebepti gýmanıtarlyq ǵylymnyń ulttyq mazmuny basym salalary boıynsha profesor jáne qaýymdastyrylǵan profesor ǵylymı ataqtaryn alýǵa úmitker ǵalymdardan ózderiniń ǵylymı eńbekterin sheteldik bedeldi basylymdarda jarıalaý talabyn alyp tastaý kerek.
Bul másele Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisindegi «Nur Otan» partıasy fraksıasynyń músheleri Q. Sultanov A. Tasbolatov, E. Bekturǵanov, Á. Bekturǵanov jáne t.b. Qazaqstan Respýblıkasynyń sol kezdegi Premer-Mınıstri B.Á. Saǵyntaevqa arnap 2018 jylǵy 19 jeltoqsanda jarıalanǵan Depýtattyq saýalynda arnaıy aıtylǵan edi.
Alaıda Úkimet basshysynyń osynaý Depýtattyq saýalǵa bergen resmı jaýabynda sheteldik bazalardaǵy jýrnaldarǵa maqala jarıalaý talabyn qoǵamdyq-gýmanıtarlyq ǵylym salasy boıynsha alyp tastaý qajettigi jónindegi usynys qoldaý tappaı otyr.
Al gýmanıtarlyq ǵylym salasynyń ǵalymdary Úkimet pen Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń mundaı jaýaptaryna múldem rıza emes.
Sol sebepti Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimeti men Bilim jáne ǵylym mınıstrliginen sheteldik bazalardaǵy jýrnaldarǵa maqala jarıalaý talabyn qoǵamdyq-gýmanıtarlyq ǵylym salasy boıynsha alyp tastaýdy talap etkenimiz jón.
Ǵylymı ortada qalyptasyp otyrǵan búgingi ahýalǵa Prezıdentimiz, Úkimetimiz ben memlekettik ýákiletti organdar erekshe nazar aýdarýy tıis.
Myrzantaı Jaqyp,
L.N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıteti Jýrnalısıka jáne saıasattaný fakúlteti Teleradıo jáne qoǵammen baılanys kafedrasynyń dosenti (of Associate Professor), fılologıa ǵylymdarynyń kandıdaty (PhD), Nur-Sultan qalasy
