تەلەديداردان ونەرىڭدى كورىپ، ەستىپ وتىرىپ ونشا تاڭدانعانىم جوق. كوپ ويلانۋ مەن ۇزاق ەڭبەك ءسىڭىرۋ ناتيجەسىندە جۇزەگە اسقانىن تىلگە تيەك ەتتىڭ. ارينە، ەڭبەگىڭدى باعالاۋعا بولاتىن شىعار... مەنى باسقا جاعداي ويلاندىردى. سول مەزەتتە قانشاما كورەرمەن – اكە-انا، اعا-جەڭگە، اپكە-جەزدە، ءىنى-قارىنداس، جاس كەلىنشەكتەر قانداي ويدا بولىپ، نە ويلاعانىن بىلە المادىم. ءوزىم قاتتى ويلاندىم. سەبەبى، بۇل – جاي عانا كورەرمەن كوزىمەن كورەتىن جاڭالىق ەمەس، ۇلت بولىپ ويلاناتىن جايت، اسىرەسە وي ەڭبەگىمەن اينالىساتىن ازاماتتاردى قاتتى تولعاندىرۋى ءتيىس بولاتىن. بۇگىن تاڭ ەرتەمەن اۋلاعا شىعىپ، بۇلاق سۋىنداي سالقىن تاڭ ساۋمالىن – تازا اۋانى قۇمارلانا جۇتىپ، قازۇۋ قالاشىعىنىڭ ىشىندە ءبىراز سەرۋەندەدىم. قاراڭعىلىق سوگىلە باستاسا دا كۇن كوزى كورىنبەيدى. وڭ قاپتالدا الاتاۋ شىڭدارىنان جوعارى، ارۋ قىزدىڭ قيىلعان قاسىنداي قياقتانىپ اي تۇر. قاراكوك اسپاننىڭ ءار جەرىندە جۇلدىزدار اعاراڭدايدى. باسىنا كوك مۇز، اق قاردان بورىك، ساۋكەلە كيگەن الاتاۋ شىڭدارى ەرەكشە انىق، ايبىندى كورىنەدى. كوز تارتىپ، «مەن مۇندالايدى». تابيعات كورىنىسىن جازۋ سەبەبىم، قولىما قالام الىپ، ويلاندىرعان قىستىڭ كوركەم، كەش اتاتىن تاڭى ما، الدە «تاڭشولپان» اقپاراتتىق-سازدى باعدارلاماسىنان كورىپ، ەستىگەن ەرەكشە اقپاراتىمنىڭ اسەرى مە، بىلە الار ەمەسپىن. ادەتتە تاڭەرتەمەن كىتاپ وقۋعا، ءىلىم ۇيرەنۋگە ماشىقتانعان ەدىم، بۇگىن ويدان وي تەرىپ قانا وتىرمىن. «تاربيە تال بەسىكتەن باستالادى» دەمەكشى، مەن دە تال بەسىككە جاتىپ، اسىل انامنىڭ بەسىك جىرىن، ارداقتى اپكەلەرىمنىڭ ىڭىلداپ سالعان ءانىن، اسەم ءۇنىن تىڭداپ وسكەم. اكەمىز ءتۇز جۇمىسىندا بولىپ، انامىز ءۇي شارۋاسىنان قولى تيمەيتىن كۇندىزگى ۋاقىتتا جەتى بالا – ۇلكەنى كىشىمىزدى بەسىككە بولەپ، ءبىرىمىز ءان سالىپ، ءبىرىمىز ءان تىڭداپ وستىك. بۇل اتادان اكەگە، اكەدەن بالاعا، بالادان نەمەرەگە، نەمەرەدەن شوبەرەگە، شوبەرەدەن شوپشەككە، شوپشەكتەن نەمەنەگە، نەمەنەدەن تۋاجاتقا، تۋاجاتتان جۇرەجاتقا جالعاسىپ كەتە بەرەتىن سالت دەپ ويلايتىنمىن. بۇگىن روبوت بەسىك، توقپەن تەربەلەتىن بەسىكتى كورىپ، ۇلتىمىزدىڭ كەلەر ۇرپاعىنىڭ حال-جاعدايى قالاي بولار ەكەن دەگەن ويعا قالدىم، بۇل – ءاربىر قازاق ويلاناتىن شىڭىراۋ وي. «انتتى بۇزعان وڭبايدى، سالتتى بۇزعان سورلايدى» دەگەن دانالىق ءسوزدىڭ استارىن ويلاپ كورەيىكشى. قازىرگى كەزدە انتتى بۇزىپ وڭباي، سالتتى بۇزىپ سورلاپ جۇرگەن جاندار قانشاما. ءبىراق كوز كورىپ، كوڭىلگە تۇيگەندى ايتپاساق، جازباساق، ۇلت مۇراتى جولىندا يگەرگەن ءبىلىمىمىزدى ۇلت كەلەشەگى ءۇشىن قولدانباساق، وندا ءبىزدىڭ جوعارعى ءبىلىم العانىمىزدان نە قايىر. ارتىق ايتىپ، جازعان جەرىم بولسا الدىن الا كەشىرىم سۇراپ الايىن، راس ءسوز بولسا، شەشىمىن تاپسا ەكەن دەيمىن. ۋاقىت وتكەن سايىن جاھاندانۋدىڭ جالىنى ءبىزدى دە شارپىپ جاتقانى راس. قارجىلىق (ەكونوميكالىق) جاعىنان ءبىراز جەتىستىكتەر بارى راس. ال حالىق ءوسىمى (دەموگرافيالىق) جاعىنا كەلسەك، يىلگەن باسىن كوتەرە الماي تۇرعان سۇراقتار مەن ىزىنە تۇسسەڭ ۇزاق سونارعا كەتەتىن نۇكتەلەر الدىڭنان كولبەڭدەپ شىعا بەرەدى. ءسالت-داستۇردى ۇستانۋ، حالىق ءوسىمى جاعىنان كەلگەندە ءتىلىمىزدى تىستەيتىنىمىز سوندىقتان. اتا وسيەتىن تىڭداماعان كۇيەۋ مەن كەلىن، اكە ءتىلىن الماعان، اجەسىنەن ەرتەك، اناسىنان بەسىك جىرىن ەستىمەگەن ۇل مەن قىز، اعاسى مەن جەڭگەسىنىڭ، اپكەسى مەن جەزدەسىنىڭ ءتىلىن المايتىن، اكەسى بار بولسا دا، ءتۇرىن كورىپ، ءۇنىن ەستىمەگەن ءتىرى جەتىم، ءتۇبىن، تەگىن بىلمەيتىن بۋىن ءوسىپ كەلەدى. بۇلاردان تۋعان ۇرپاق كىم، نە بولماق؟ باۋىرجان مومىش ۇلى: «ەرتەكسىز وسكەن بالا – رۋحاني مۇگەدەك ادام. ءبىزدىڭ قازىرگى بالالارىمىزعا اجەلەرى، نە شەشەلەرى ەرتەك ايتا بەرمەيدى. سودان قورقام. مەنىڭ قازىرگى كەلىندەرىم نەمەرەلەرىنە بەسىك جىرىن ايتا بەرمەيدى. بەسىكتە جاتقاندا قۇلاعىنا اناسىنىڭ ءالديى سىڭبەگەن بالانىڭ كوكىرەگى كەيىن كەرەڭ بوپ قالماسا دەپ قورقامىن»،– دەپ ەدى. تەگىن بىلمەگەن، بەسىكتە جاتىپ بەسىك جىرىن تابيعي تۇردە اناسىنان، جاقىندارىنان ەستىمەگەن بالاعا تاريح، ءسالت-داستۇر، انا ءتىلى نە كەرەك؟ عىلىم مەن تەحنولوگيانىڭ دامىعانى وسى ەكەن دەپ، روبوت بەسىككە بالاسىن جاتقىزىپ، توقپەن تەربەتىپ قويماسىنا كىم كەپىل؟ بالانى بەسىككە بولەۋدىڭ تۇپكى نەگىزىن ۇمىتىپ، تەك سۇلباسىن، سىرتقى كورىنىسىن عانا نەگىزگە الىپ ءىس قىلىپ ءجۇرمىز. «تاربيە تال بەسىكتەن باستالادى»، «بالانى جاستان»، «تال بەسىكتەن، جەر بەسىككە دەيىن» دەگەن ءسوزدىڭ استارىندا ۇلكەن سىر، تابيعات جاراتىلىسى جەر قوزعالىسىمەن بايلانىس بار. بەسىكتەگى بالا بەسىك جىرى، انمەن تەربەلسە كەرەك. دۇنيەگە كەلگەن كىشكەنتاي بالادا ءتان قۋاتىمەن بىرگە جان قۋاتى، سەزىم بولادى. ميى، جۇرەگى قاتار جۇمىس جاسايدى. سول ميى، جۇرەك سەزىمىمەن قان بەرگەن اكەسىن، قۇرساعىندا توعىز اي كوتەرىپ دۇنيەگە اكەلگەن، اق سۇتىمەن قورەكتەندىرگەن اناسىن، ءبىر ەكى جاس ارالىعىندا بىرگە تۋعان باۋىرىن، جاقىنىن ىزدەيدى. سول سەبەپتى بالا ۇيقىدان ويانعاندا ءبىرىنشى داۋىسىن شىعارىپ نيەت بىلدىرەدى، جالعىزدىعىن سەزىنگەننەن كەيىن جىلاي باستايدى. تەربەتپەي-اق داۋىسىڭدى اقىرىن شىعارىپ ءان سالا باستاساڭ، ءبىر جەرى اۋىرىپ، قارنى اشىپ تۇرماسا، داۋىسىڭدى قۇلاعىمەن ەستىپ، جۇرەگىمەن كوڭىلىنە بەكىتىپ، جانى جاي تاۋىپ، تۇلا بويىندا، جۇرەگىندە، ميىندا ءبىر راحات سەزىم پايدا بولىپ، ۇيقىعا كەتەدى. اقيىق اقىن مۇقاعالي ماقاتايەۆ: «وياتۋ بىلاي تۇرسىن رۇقسات جوق، ۇيقتاپ جاتقان ءسابيدى تەربەتۋگە»، «ۇيىقتا، بوپەم، مەن سەنىڭ قاسىڭدامىن» – دەيدى. بۇل ولەڭدە نەلىكتەن تەربەتۋ جايىندا ءسوز جوق، بۇنى دا ويلانىپ كورگەن ءجون بولار. ماعجان جۇمابايەۆ اتامىز «پەداگوگيكا» اتتى عىلىمي ەڭبەگىندە قاتتى تەربەتىپ ۇيقتاتۋدى: «بۇل دۇرىس ۇيقى ەمەس. بۇل ۇيقتاۋ ەمەس، شايقاپ-شايقاپ بالانىڭ باسىن اينالدىرۋ، باسىن اينالدىرىپ، ەستەن تاندىرۋ. تەربەتىپ ۇيقتاتۋ – بالانى تالدىرىپ ۇيقتاتۋ دەگەن ءسوز. تەربەتىپ ۇيقتاتىلعان بالا ۇيقتاپ جاتقان جوق. تالىپ جاتىر. ءوزىڭدى ءبىر نارسەگە تاس قىلىپ تاڭىپ تۇرىپ، ەرسىل-قارسىل شايقاپ-شايقاپ، تەربەتىپ-تەربەتىپ تالدىرىپ تاستاسا، جاقسى بولار ما؟ قازاق ايەلى! بالاڭ دا قاسىڭ بولماسا، تەربەتپە بالانى. بەسىك – بالانىڭ جاتاتىن ورنى. ەستەن تاندىرىپ، تالدىراتىن ورنى ەمەس. وسىنى ۇعىنۋ كەرەك، ۇعۋ كەرەك»، – دەيدى. ادام اقىلى ارقىلى قولمەن جاسالعان توقبەسىك، روبوت بەسىكتە سانا-سەزىم، تۇيسىك بولمايدى. تەك قيمىل مەن داۋىس شىققان كەزدە اۆتوماتتى تۇردە تەربەلەدى. گەندەرلىك ساياسات بەلەڭ الىپ، گەن جاراسى اسقىنىپ تۇرعان ۋاقىتقا كەلە جاتقان كەزەڭدە، ءتاڭىرىنىڭ بەرگەن قىزمەتىنە مويىن ۇسىنعىسى، بالا تاپقىسى كەلمەيتىن، بالا تاپسا دا باققىسى كەلمەيتىن ەرىمەن جارىسقان، بيلىك قۇمار، اتاق، مانساپ قۋعان ايەل زاتى كوبەيىپ كەلەدى. مۇنداي جاندارعا قولعا بايلاۋ بولاتىن بالانى توقپەن تەربەتەتىن بەسىك جاقسى جاڭالىق بولىپ ەلەستەيتىن شىعار... ايەل بالا تاۋىپ، ونى وسىرسە، سول بالا ءۇشىن اناسى – ۇلى، بالا تاۋىپ، ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت ءبولىپ جۇرگەن بارلىق انالار – ۇلى. ءبىراق باسقا جاعدايدا اتام قازاق «ايەل باستاعان كوش وڭبايدى» دەگەن. روبوت بەسىكتىڭ، توق بەسىكتىڭ بيلىگىن، بايلاۋىن ايەلدەرگە نەمەسە ايەلدەرشە ويلايتىن نادان ەرلەرگە بەرسەك... كوشىمىزدىڭ باعىتى مەن ءىزى بەلگىسىز بولادى... عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامىعانى دۇرىس، ءبىراق بەسىك تەربەتۋگە پايدالانۋدىڭ ءتۇبى قايىر بەرەتىن ءىس پە؟ ول جاعىن ۇلت بولىپ، ەل بولىپ، مەملەكەت بولىپ ويلانۋىمىز كەرەك. ۇلتتىق بىرلىك دەگەن تەك بىرلەسىپ توي تويلاۋعا ەمەس، بىرلەسىپ وي ويلاۋعا، وسىنداي ۋاقىتتا كەرەك دۇنيە. بۇل ءسوزدى ساعان جازىپ، ەلگە ايتىپ وتىرمىن. «كەلىنىم ساعان ايتام، قىزىم سەن تىڭدا» دەگەن ماقالعا سايادى.

سۋرەت  

 سايتىنان br /