ءدىني اڭىزداردا بەسىك جىرىن ەڭ العاش ورىنداعان حاۋا انا دەپ ايتىلادى. بىردە ول ەگىز ۇلىن جۇباتا الماي، قينالىپ وتىرادى. سول كەزدە كوكتەن جەتى پەرىشتە ءتۇسىپ: «اللا، اللا، اللا»، – دەپ، اللانىڭ اتىن ادەمى اۋەزگە سالىپ اندەتەدى. ادەمى اۋەنگە ەلتىگەن حاۋانىڭ بوبەكتەرى جۇبانىپ، ءتاتتى ۇيقىعا كەتەدى. ءان اناسىنا دا ۇناپ قالادى. ول پەرىشتەلەرگە: ماعان دا ۇيرەتىڭدەر، – دەپ وتىنەدى. پەرىشتەلەر حاۋاعا جەتى كۇن بويى ءالدي اۋەندەرىن ۇيرەتىپتى. 

كەيىن حاۋا انا ءوزىنىڭ بارلىق بالالارىن سول انمەن تەربەتۋدى ادەتكە اينالدىرادى. بۇل اۋەز دامي كەلە بەسىك جىرىنا اينالعان ەكەن. قازاقتاعى «ءالدي، ءالدي، ءالدي-اي» دەپ باستالاتىن بەسىك جىرىنىڭ توركىنى حاۋا انانىڭ «اللا، اللا، اللا-اي» دەگەن اۋەننەن شىققان دەسەدى. 

ەرتەدە بەسىك جىرىن ۇيرەتۋدىڭ ارنايى مەكتەبى بولىپتى. بەسىك جىرىنىڭ مازمۇنىنا، اۋەزىنە قاتتى ءمان بەرىلگەن. تاجىريبەلى انالار ونىڭ ءيلاھي مازمۇندارىن تازا ساقتاپ، كەلىندەرىنە ۇيرەتىپتى. بەسىك جىرى جايلى «اللا-نامە»، «الدينامە» دەگەن ەسكىشە جازىلعان كىتاپتاردىڭ دا بولعانىن ايتادى. «انالار ءالديسىز جاساي الماس» دەگەن ناقىل ءسوز سودان قالعان دەيدى.

بەسىك جىرىنىڭ قۇدىرەتى جايلى ەل ىشىندە مىناداي عيبراتتى اڭىز ساقتالعان. ەرتەدە ءبىر زۇلىم پاتشا بولىپتى. ول قانشا جەردەن شاتتانىپ ءومىر سۇرگىسى كەلسە دە، ىلعي كوڭىلىن ەزىپ تۇراتىن تۇسىنىكسىز دەرتتەن ايىعا الماپتى. بالكىم، ان-كۇي تىڭداسام دەرتىمنەن ايىعارمىن دەگەن دامەمەن ايماقتاعى اتاقتى انشى-كۇيشىنىڭ ءبارىن سارايعا جينايدى. كومەيىنە بۇلبۇل ۇيا سالعان نەشە ءتۇرلى جەز تاڭداي انشىلەر جارىسا ءان شىرقايدى. ءبىراق بىردە-بىر اۋەن پاتشانىڭ شەر قاتقان قاتال جۇرەگىن جىبىتە المايدى. كوڭىلىندەگى مەرەزىنەن ايىعا الماعان ءامىر ءبارىن زىندانعا تاستايدى. سول كەزدە ءبىر ءانشىنىڭ اناسى كەلىپ، پاتشادان ۇلىن بوساتۋىن سۇرايدى. پاتشانىڭ قاباعىنا مۇز قاتىپ، اشۋلانىپ وتىر ەكەن. ول:

– ۇلىڭ مەنىڭ جۇرەگىمدى جىبىتكەندە، مەن ونى زىندانعا تاستاماس ەدىم. بويىما شاتتىق سىيلاپ، كوڭىلىمدى جىبىتە المادى. جۇرەگىمە قاتقان شەر قاشان تارقايدى، سول كەزدە بوساتامىن، – دەپتى. سوندا اناسى ىڭىلداپ، بەسىك جىرىن ايتىپ باستايدى. ءالدي اۋەنىن تىڭداپ وتىرىپ، ءامىرشىنىڭ جۇرەگى جۇمسارا بەرەدى. اقىرىندا انادان العاش تۋعان كەزدەگى پەرىشتە ءحالى ەسىنە ءتۇسىپ، ەڭىرەپ جىلايدى. كوڭىلىنە قاتقان شەر مەن دەرتتەن ايىققان سوڭ بارلىق ءانشىنى بوساتىپ: 

– مەن بەسىكتە جاتقاندا ءالدي جىرىن تىڭداماعان ەدىم. سودان قۇلاعىمنىڭ قۇرىشى قانباي قالعان. ۇنەمى كوڭىلىمدى ءزىل باسىپ، اينالامدى جەك كورىپ تۇرۋشى ەدىم. جانىمداعى جارانى جازىپ، ءسىز مەنى ءجىبىتتىڭىز، – دەپ اناعا العىس ايتىپ، تارتۋ-تارالعى سىيلاعان ەكەن.  

«بەسىك جىرى قارا تاستى دا ەرىتەر» دەگەن ءسوز وسىدان قالىپتى دەسەدى . 

بەسىك جىرىن ايتۋ ءداستۇرى ءقازىر كومەسكى تارتقان. بۇل تۋرالى باۋىرجان مومىش ۇلى «ۇشقان ۇيا» كىتابىندا: 

«... ەرتەكسىز وسكەن بالا – رۋحاني مۇگەدەك ادام. ءبىزدىڭ قازىرگى بالالارىمىزعا اجەلەرى، نە شەشەلەرى ەرتەك ايتا بەرمەيدى. سودان قورقام. مەنىڭ قازىرگى كەلىندەرىم نەمەرەلەرىمە بەسىك جىرىن ايتا بىلمەيدى. بەسىكتە جاتقاندا قۇلاعىنا اناسىنىڭ ءالدي ءانى سىڭبەگەن بالانىڭ كوكىرەگى كەيىن كەرەڭ بولىپ قالماسا دەپ قورقامىن. ال مەنىڭ كارى اپام قىزتۋماس ماعان ەرتەكتى كوپ ايتاتىن، ءالدي ءاندى كوپ ايتاتىن. ارادا نەشە زامان ءوتتى! قىزتۋماس اپامنىڭ سۇيەگى الدەقاشان قۋراپ كەتتى، ال ءالدي ءان ايتقان ءۇنى ءالى تۇر قۇلاعىمدا... »، – دەپ جازادى. 

ءالدي اۋەنىمەن تەربەتۋ – قازاقتا عانا ەمەس، وركەنيەتتى ەلدەردىڭ بارىندە كەڭ تاراعان ءۇردىس. ءتىپتى ونىڭ ماڭىزدىلىعىن بايقاعان عالىمدار ۇزاق جىلدارعا سوزىلعان زەرتتەۋلەر جاساپ جاتىر. 

بەسىك جىرىنىڭ مازمۇنىندا ءار حالىقتىڭ ءوز مەنتاليتەتى، الەمنىڭ جارالۋى، پايعامبارلار مەن اۋليە-انبيەلەر تۋرالى تۇسىنىك پەن ىزگى قاسيەتتەرى تۋرالى ساكرالدى اقپاراتتار ساقتالعان. بەسىك جىرى بوبەكتىڭ قۇلاعىنا سىڭگەن سايىن ونىڭ بويىنداعى اتا-باباسىنىڭ گەنەتيكالىق جادىسى قايتا جاڭعىرادى

قايرات نۇرلىقاسىم ۇلىنىڭ Facebook پاراقشاسىنان

ۇسىنعان: فاريزا جومارت قىزى