Japon balalary kishkentaı kúninen-aq mektepke ózderi baryp, kele beredi. Olardy qate jaýap úshin de maqtaıdy. Olar sabaq ústinde muǵalimdi almastyr alady. Nege japondyq balalar múlde basqa? 

Mysaly, muǵalim taqtaǵa matematıkalyq teńdeý jazady. Sosyn synypqa burylyp, kútip turady. Sál ýaqyttan soń bir oqýshy qol kóteredi. Muǵalim janyna keledi. Dápterine úńilip, eseptiń jaýabynyń astyn syzady: bári durys. Ary qaraı keremet qubylys bastalady. Endi álgi oqýshy ornynan turady da, qolyn kótergen kelesi oqýshynyń esebin tekseredi. Osylaı jalǵasa beredi. «Eger óziń bilgen nárseni basqaǵa úıretseń, aqparattyń toqsan paıyzy mıyńda qalady, - deıdi japondyq muǵalim Kýnıto Itý, - Eger taqtanyń aldyna shyǵyp jaı ǵana túsindirip bersem, onda aqparattyń qyryq paıyzy ǵana oqýshyǵa túsinikti bolady. Ózara talqylaı otyryp, bir-birine úıretse, sonda aqparat sińimdi bolmaq».

Oqýshylar toptasyp jumys isteıdi. Muǵalimder ár túrli jaýapty tapqandaryna qýanady nemese birdeı jaýapqa ár túrli jolmen kelse, jetistik dep esepteıdi. Sosyn bári birigip kim qandaı jolmen shyǵarǵanyn talqylaıdy. Amerıkalyq jýrnalıs úziliste oınap júrgen bir oqýshydan "eń súıikti pániń ne?" dep surapty. Bala oılanbastan «matematıka» deıdi. Múmkin sondyqtan da shyǵar Nobel syılyǵyn alǵan fızıkterdiń teń jartysy – japondar bolýy. 

Qyzyqtyń bári sabaq bitkende bastalady. Alty-jeti jasar kishkentaı oqýshylar mektepten keıin úılerine ózderi qaıtady. Buǵan eshkim tań qalmaıdy. Japondar sońǵy jıyrma bes jyl «Meniń – tuńǵysh tapsyrmam» degen realıtı-shoý kórip jatyr. Onda úsh jasar bóbekteri nan satyp alýǵa ózdiginen bara beredi. Jol-jónekeı olardy beınekamera túsirip otyrady. Nege japondyqtar balalaryn jalǵyz jiberýge qoryqpaıdy? Nege olardyń balalary sonshalyqty estıar? Amerıkalyq mádenıettanýshy Dýeın Dıksonnyń aıtýynsha, másele tek kóshede qylmystyń azdyǵynan emes, japondardyń toptasyp ujym bolyp ómir súre alatyndyǵynda eken. «Japon balalary qajet kezinde kóshedegi kez kelgen japonnan kómek suraı alatynyn bilip ósedi» deıdi.

Oqýshylar ujymdyq yntymaq pen jaýapkershilikti mektep tabaldyryǵyn attap basqan alǵashqy sátten úırene bastaıdy. Oqýshylar kezek-kezek kabınet jınastyrady. Asqanada kezekshi bolady. Dárethana jýady. Mundaı jumystarǵa arnaýly qyzmetshiler alynbaıdy. «Bári bárine jaýapty» degen ustanym. Bul ustanym ómirdiń barlyq salasyna qatysty. Qoǵamda da mańyzdy ról atqarady. Onyń ishinde kólikte júrgende: qoǵamdyq kólik jolaýshy úshin óte yńǵaıly ári qaýipsiz. Dıksonnyń aıtýynsha, batys órkenıetinde ósken adamdy "kishkentaı bóbekterdiń erte es kirýinen" góri qoǵam músheleriniń bir-birine degen "myzǵymas senimi" tań qaldyrady eken.

Aýdarǵan: Shynar Ábildá

Usynǵan: Maqpal Sembaı